Roma – Wikipedia tiếng Việt

Disambig.svg Bài này viết về thành phố Roma. “Rome” được chuyển hướng đến đây. Với những mục đích tìm kiếm khác, vui lòng xem La Mã (định hướng).

Roma (tiếng Latinh và tiếng Ý: Roma [ˈroːma] (nghe); còn phổ biến với tên gọi Rome trong tiếng Anh và tiếng Pháp hay La Mã theo phiên âm Hán Việt) là thủ đô của nước Ý và là một đô thị cấp huyện (comune) loại đặc biệt (có tên đầy đủ là Comune di Roma Capitale – nghĩa là “huyện Roma Thủ đô”), đồng thời đóng vai trò là thủ phủ vùng Lazio trung tâm của quốc gia này. Roma là thành phố lớn nhất và đông dân nhất ở Ý với hơn 2,8 triệu cư dân trong phạm vi 1.285 km².[1] Đây là thành phố đông dân thứ ba của Liên minh châu Âu, sau Berlin và Madrid, tính theo số dân sinh sống bên trong phạm vi thành phố. Roma cũng đồng thời là nòng cốt của Thành phố đô thị Roma Thủ đô với hơn 4,3 triệu cư dân, do đó là thành phố đô thị đông dân nhất của nước Ý.[2] Được xây dựng trên địa thế đặc biệt của bảy ngọn đồi, Roma tọa lạc theo hạ lưu dòng Tiber gần nơi cửa sông đổ ra Địa Trung Hải thuộc Trung Tây của bán đảo Ý, khu vực Latium lịch sử. Thành quốc Vatican, quốc gia nhỏ nhất thế giới,[3] là một đất nước độc lập nằm trong lòng Roma, đây là ví dụ duy nhất về một quốc gia nằm trọn vẹn bên trong lãnh thổ của một thành phố; cũng vì lý do này mà Roma thường được xem là thủ đô lưỡng quốc.[4][5]

Lịch sử Roma trải dài 28 thế kỷ. Mặc dù thần thoại La Mã đặt mốc thời gian thành lập Roma vào khoảng năm 753 TCN, tuy nhiên thành phố đã có mặt cư dân sinh sống lâu hơn thế, khiến nó trở thành một trong những khu định cư lâu đời nhất có con người vẫn đang tiếp tục sinh sống tại châu Âu.[6] Là cái nôi thứ hai của nền văn minh phương Tây sau Athens với cư dân ban đầu có nguồn gốc hỗn hợp từ người Latinh, Etrusca và Sabine, thành phố sau đó trở thành thủ đô của Vương quốc La Mã, Cộng hòa La Mã và Đế quốc La Mã. Trong thời kỳ này với câu thành ngữ nổi tiếng “Mọi con đường đều dẫn đến La Mã“, quyền lực của Roma phủ khắp phần lớn châu Âu, Bắc Phi và vươn đến Trung Đông, thống trị cả về quân sự lẫn văn hóa, là đầu não của một trong những nền văn minh vĩ đại nhất lịch sử, có ảnh hưởng toàn diện và sâu rộng đến xã hội, ngôn ngữ, văn học, nghệ thuật, kiến trúc, quy hoạch đô thị, kỹ thuật dân dụng, triết học, tôn giáo, luật pháp và phong tục xuyên suốt trong nhiều thế kỷ tiếp theo. Thành phố lúc bấy giờ là nơi cư ngụ của từ một đến hai triệu dân của thế giới cổ đại, khiến nó trở thành đô thị triệu dân đầu tiên của thế giới cũng như được nhận định là đại đô thị kiểu mẫu trung tâm đầu tiên của nhân loại.[7] Roma ban đầu được gọi là Thành phố vĩnh hằng (tiếng Latinh: Urbs Aeterna) bởi thi hào Tibullus người La Mã trong thế kỷ thứ nhất TCN và ý tưởng đó đã được Ovidius, Vergilius và Livius tiếp nối.[8][9] Thành phố còn nổi tiếng với danh hiệu “Caput Mundi” trong tiếng Latinh có nghĩa là Kinh đô thế giới.[10][11] Được mở rộng đáng kể bởi các công trình vĩ đại dưới thời Julius Caesar và đặc biệt là ở thời Hoàng đế Augustus, thành phố đã bị phá hủy nặng nề một phần trong trận Đại hỏa hoạn thành Roma năm 62 và sau đó đạt đến đỉnh cao phát triển kiến trúc đô thị vào khoảng năm 320.[12] Theo sau sự sụp đổ của Đế quốc Tây La Mã đánh dấu khởi đầu của Đêm trường Trung Cổ, Roma dần rơi vào sự thống trị của chế độ giáo hoàng (đã xuất hiện tại thành phố kể từ thế kỷ 1) và chính thức thế kỷ 8 trở thành thủ đô của Vương quốc Giáo hoàng tồn tại cho đến năm 1870. Bắt đầu từ thời kỳ Phục Hưng, hầu như tất cả các giáo hoàng từ Nicôla V (1447–1455) trở đi đều chủ trương theo đuổi tiến trình mang tính kiến trúc và đô thị hóa liên tục suốt 400 năm nhằm mục đích biến thành phố trở thành trung tâm nghệ thuật và văn hóa của thế giới.[13] Do vậy, Roma trở thành trung tâm lớn của nền Phục Hưng Ý, đưa phong trào nghệ thuật này đạt đến đỉnh cao hoàng kim của nó, còn gọi là giai đoạn Thượng Phục Hưng, và sau đó trở thành nơi khai sinh của trường phái Baroque và chủ nghĩa Tân cổ điển. Những vĩ nhân kiệt xuất như Michelangelo, Raffaello hay Bernini cùng các đại nghệ sĩ, họa sĩ, nhà điêu khắc và kiến trúc sư nổi tiếng đã biến Roma trở thành trung tâm hoạt động của họ, tạo ra những kiệt tác ngoạn mục khắp toàn thành phố, tiêu biểu nhất có thể kể đến như Đại vương cung thánh đường Thánh Phêrô, Nhà nguyện Sistina, Dãy phòng Raffaello, Quảng trường đồi Capitolinus hay Đài phun nước Trevi.[14] Trong thế kỷ 19, Roma là biểu tượng của tinh thần thống nhất nước Ý và năm 1871 chính thức trở thành thủ đô của Vương quốc Ý mới sinh và sau đó là nền Cộng hòa Ý từ năm 1946 cho đến ngày nay.

Roma mang đẳng cấp của một thành phố toàn cầu,[15][16][17] và thường xuyên được xướng danh trong top những thành phố đẹp nhất thế giới.[18][19] Trong năm 2017, Roma xếp thứ 12 trong số những thành phố được viếng thăm nhiều nhất thế giới, đứng thứ 3 tại châu Âu và là điểm thu hút khách du lịch nổi tiếng nhất tại Ý.[20][21] Ở vai trò là ngai trụ xứ của Giáo hoàng cũng như thánh đô của Giáo hội Công giáo hoàn vũ, công cuộc hành hương đến Roma đã khiến cho thành phố trở thành địa điểm quan trọng bậc nhất đối với những người theo đạo Kitô trên khắp thế giới trong nhiều thế kỷ. Khu trung tâm lịch sử của Roma được UNESCO công nhận là Di sản Thế giới.[22] Bảo tàng Vatican nổi tiếng nằm trong số những bảo tàng được viếng thăm nhiều nhất thế giới và Đấu trường La Mã trở thành điểm thu hút khách du lịch phổ biến nhất thế giới với 7,4 triệu lượt khách trong năm 2018.[23] Bên cạnh du lịch, nền kinh tế của thành phố cũng được định hướng theo hướng công nghệ mới, viễn thông và truyền thông đa phương tiện kể từ những năm 2000 trở lại đây. Roma được xem là một trong những danh thắng khảo cổ học lớn nhất và quan trọng nhất trên thế giới, thành phố cũng sở hữu nhiều cây cầu lịch sử và đài phun nước, hơn 900 nhà thờ, cũng như số lượng đồ sộ các viện bảo tàng đẳng cấp và nhiều trường đại học và trung tâm học thuật danh tiếng. Thủ đô của Ý là nơi đăng cai Thế vận hội Mùa hè 1960. Đây cũng là nơi thành lập nên Cộng đồng Kinh tế châu Âu (EEC) và Cộng đồng Năng lượng nguyên tử châu Âu (EAEC), bên cạnh đó còn là trụ sở của các cơ quan chuyên môn thuộc Liên Hợp Quốc như Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp (FAO), Chương trình Lương thực Thế giới (WFP) và Quỹ quốc tế về phát triển nông nghiệp (IFAD). Thành phố cũng là nơi đặt văn phòng Tổng thư ký Hội đồng Nghị viện Liên minh Địa Trung Hải[24] (UfM) cũng như trụ sở của nhiều tập đoàn kinh doanh quốc tế như Eni, Enel, TIM, Leonardo S.p.A., và các ngân hàng nhà nước và quốc tế như UniCredit và BNL. Khu vực quận kinh tế và trung tâm thương mại của thành phố được gọi là EUR, là cơ sở của nhiều công ty quan trọng tham gia vào các ngành công nghiệp dầu mỏ, công nghiệp dược phẩm và dịch vụ tài chính. Roma cũng là một trung tâm thiết kế và thời trang quan trọng nhờ các thương hiệu quốc tế nổi tiếng có trụ sở tại thành phố, và đứng ở vị trí thứ 5 trong bảng xếp hạng các kinh đô thời trang của thế giới trong những năm gần đây.[25] Phim trường Cinecittà của Roma là phim trường lớn nhất tại châu Âu, đã trở thành nơi bấm máy của rất nhiều bộ phim đoạt giải Oscar.[26]

Bạn đang đọc: Roma – Wikipedia tiếng Việt

Theo huyền sử sáng lập của người La Mã cổ đại, [ 27 ] cái tên Roma được tin là bắt nguồn từ tên của người sáng lập và vị vua tiên phong của thành phố, Romulus. [ 28 ]
Dòng sông Tiber được người La Mã nhân cách hóa thành một vị thần, đồi Capitolinus tại RomaTuy nhiên, nhiều năng lực cái tên Romulus mới thực sự bắt nguồn từ Roma. [ 29 ] Ngay từ đầu thế kỷ thứ 4 CN, người ta đã có nhiều giả thuyết khác nhau về nguồn gốc của địa điểm Roma. Một số giả thuyết dựa vào ngôn ngữ học, tuy nhiên vẫn chưa thực sự chắc như đinh : [ 30 ]

  • Bắt nguồn từ Rumon hay Rumen, những tên thái cổ của con sông Tiber, động từ tiếng Hy Lạp ῥέω (rhèo) và động từ tiếng Latinh ruo, đều có nghĩa là “chảy”;[b]
  • Bắt nguồn từ 𐌓𐌖𐌌𐌀 (ruma) trong tiếng Etrusca, với căn nguyên tố *rum- nghĩa là “núm vú”, có lẽ ám chỉ con sói mẹ đã nuôi dưỡng cặp song sinh Romulus và Remus, hoặc hình dạng của hai quả đồi Palatinus và Aventinus;
  • Bắt nguồn từ ῤώμη (rhōmē) trong tiếng Hy Lạp, nghĩa là sức mạnh.[c]

Tên gọi “La Mã” là phiên âm Hán-Việt của hai chữ “羅馬”, được người Trung Quốc dùng để ký âm cho tên “Roma” (bính âm: “Luómǎ”). Trong tiếng Việt, tên gọi này hiện chủ yếu được sử dụng trong các văn cảnh lịch sử có liên quan đến Đế quốc La Mã cũng như nền văn minh La Mã thời cổ đại.

Cái tên Roma có thể viết ngược lại thành Amor, nghĩa là tình yêu,[31] do đó Roma cũng được xem là “Thành phố của tình yêu”. Tên Roma cũng là nguồn gốc của từ romance và romantic trong tiếng Anh (cũng như từ vựng tương đương trong các ngôn ngữ thuộc nhóm Roman),[32] bắt nguồn từ chữ romanice trong tiếng Latinh thông tục và tiếng Latinh Trung Cổ, có nghĩa là “theo kiểu những người Roma”.[33] Hai chữ Hán “浪漫” (Hán Việt: lãng mạn) có nghĩa gốc là “sự buông thả, tùy thích”, về sau được mượn dùng để phiên âm cho từ tiếng Anh này, tạo ra một nghĩa mới là “sự lãng mạn” theo cách hiểu hiện đại.

Bên cạnh “Thành phố vĩnh hằng“, Roma rất nổi tiếng với tên gọi “Kinh đô thế giới” trong lịch sử, đầy đủ là “Roma kinh đô thế giới” (tiếng Latinh: Roma Caput Mundi),[34] bởi quyền lực của Đế quốc La Mã thời cổ đại, và về sau là trung tâm của Kitô giáo. Những biệt danh nổi tiếng khác của Roma bao gồm: “Thành phố Bảy ngọn đồi” (Urbs Septicollis) bắt nguồn từ vị trí địa lý nơi mà thành Roma cổ đại được hình thành,[35] “Ngai của các vị Thánh” (Limina Apostolorum) bởi vai trò của Thánh Phêrô và Thánh Phaolô trong buổi đầu của Giáo hội và Roma cũng là nơi mà họ tử đạo và được chôn cất.[36]

Mục Lục

Lịch sử sơ khởi[sửa|sửa mã nguồn]

Có những dẫn chứng khảo cổ về việc loài người sống tại khu vực Roma từ khoảng chừng 14.000 năm trước, tuy nhiên lớp đất chi chít gồm những mảnh vụn có niên đại muộn hơn nhiều đã che lấp những di chỉ đồ đá cũ và đồ đá mới. [ 6 ] Bằng chứng về những công cụ bằng đá, đồ gốm và vũ khí bằng đá xác nhận con người hiện hữu khoảng chừng 10.000 năm. Một vài cuộc khai thác ủng hộ cho quan điểm rằng Roma tăng trưởng từ những khu định cư chăn thả gia súc trên đồi Palatinus nằm bên trên khu vực Công trường La Mã sau này .Từ cuối thời đại đồ đồng cho đến khi mở màn thời đại đồ sắt, mỗi ngọn đồi giữa biển và đồi Capitolinus có một ngôi làng ở trên đỉnh ( tại đồi Capitolinus có một ngôi làng được xác nhận có từ cuối thế kỷ 14 TCN ). Tuy nhiên, chúng đều chưa đạt tới hạng đô thị. Ngày nay, nhiều người thống nhất rằng thành phố đã dần tăng trưởng trải qua việc tập hợp một vài làng xung quanh ngôi làng lớn nhất nằm trên đồi Palatinus. Quá trình tập hợp được thuận tiện nhờ ngày càng tăng sức sản xuất nông nghiệp vượt trên mức tự cung tự túc tự cấp, đồng thời được cho phép hình thành những hoạt động giải trí thuộc khu vực kinh tế tài chính thứ nhì và thứ ba. Điều này lại kéo theo đẩy nhanh tăng trưởng mậu dịch với những thuộc địa của người Hy Lạp tại miền nam Ý ( hầu hết là Ischia và Cumae ). Những bước tăng trưởng này theo chứng cứ khảo cổ học thì diễn ra vào giữa thế kỷ 8 TCN, hoàn toàn có thể được xem là mốc ” khai sinh ” thành phố. Từ những cuộc khảo cổ gần đây trên đồi Palatinus, quan điểm cho rằng Roma được xây dựng vào giữa thế kỷ 7 TCN, theo truyền thuyết thần thoại về Romulus, chỉ được xem là một giả thuyết ngoài lề. [ 37 ] [ 38 ]

Truyền thuyết sự xây dựng Roma[sửa|sửa mã nguồn]

Romulus và Remus của Peter Paul Rubens tại Bảo tàng Capitonlinus.Tranhcủa Peter Paul Rubens tại Bảo tàng Capitonlinus .

Aeneas trốn khỏi thành Troia của Federico Barocci, Phòng tranh Borghese.Tranhcủa Federico Barocci, Phòng tranh Borghese .Các câu truyện truyền thống cuội nguồn do người La Mã cổ đại truyền đời cho nhau lý giải lịch sử vẻ vang sơ khởi của thành phố bằng thần thoại cổ xưa và truyền thuyết thần thoại. Thần thoại quen thuộc nhất trong số đó và có lẽ rằng cũng là nổi tiếng nhất trong tổng thể truyền thuyết thần thoại La Mã, đó là câu truyện về Romulus và Remus, hai đồng đội sinh đôi được một con sói cho bú. [ 27 ] Họ quyết định hành động kiến thiết xây dựng một thành phố, tuy nhiên sau một lần tranh luận, Romulus giết người em song sinh và đặt thành phố theo tên mình. Theo những người chép sử La Mã, sự kiện này diễn ra vào 21 tháng 4 năm 753 TCN. [ 39 ]Truyền thuyết này hoà hợp với một truyền thuyết thần thoại song hành được tạo ra từ trước đó, rằng có một người tị nạn Troia tên là Aeneas đào thoát sang Ý và lập ra dòng dõi La Mã trải qua con trai ông là Iulus, trùng tên với triều đại Julius-Claudius. [ 40 ] Điều này đã được nhà thơ La Mã Vergilius viết lại vào thế kỷ thứ nhất TCN. Ngoài ra, Strabo đề cập rằng còn có một câu truyện cũ hơn rằng thành phố là thuộc địa của Arcadia và được xây dựng bởi Euandros. Strabo cũng ghi lại Lucius Coelius Antipater tin rằng Roma được xây dựng bởi người Hy Lạp. [ 41 ] [ 42 ] Dionysius xứ Halicarnassus viết rằng những người đến vùng đất mà sau này là thành Roma là những người thổ dân tiên phong đến từ Arcadia, họ đã đuổi những người Sicilia ra khỏi nơi đó, và tiếp đến là người Pelasgos đến từ Thes salía, thứ ba là những người đến Ý cùng Euandros từ thành Pallantium ở Arcadia, sau họ là những người Epeius từ Elis và người Pheneus, một phần của quân đội do Heracles chỉ huy đã quyết định hành động ở lại đó trong khi đang trở lại từ đoàn thám hiểm ở Erytheia, nơi quân thành Troia giao chiến và còn sót lại sau cuối, những binh lính Troia sau đó đã trốn thoát cùng Aeneas từ Ilium, Dardanus và những thành phố thuộc Troia khác. Dionysius đề cập rằng quân Troia, cũng là người Hy Lạp có nguồn gốc từ Peloponnesos. [ 43 ] Ông cũng nói thêm rằng ngay cả người La Mã cũng chứng minh và khẳng định thành cổ Pallantium của người La Mã được xây dựng bởi người Hy Lạp đến từ Pallantium của Arcadia, khoảng chừng sáu mươi năm trước đại chiến thành Troia và người đứng vị trí số 1 là Euandros. [ 44 ] Sau đó vào thế hệ thứ mười sáu sau đại chiến thành Troia, người Alba đã hợp nhất tổng thể những nơi này thành một khu định cư, bao quanh họ bằng một bức tường và một con mương. Người Alba là một vương quốc hỗn hợp gồm tổng thể những người trên. Dionysius cũng cho biết thêm hoàn toàn có thể là quân tàn ác trong số những người hàng xóm hoặc tàn dư những dân cư cổ xưa của nơi này được trộn lẫn với người Hy Lạp. Nhưng tổng thể những người này đã mất truyền thống dân tộc bản địa, được gọi bằng một tên chung, Latin, đặt tên theo Latinus, là vua của quốc gia. Lãnh đạo vùng thuộc địa là hai bạn bè song sinh Romulus và Remus. [ 45 ]

Thời quân chủ, cộng hoà và đế quốc[sửa|sửa mã nguồn]

Sau khi được Romulus xây dựng theo truyền thuyết thần thoại, thành phố nằm dưới quyền quản lý của một mạng lưới hệ thống quân chủ trong 244 năm, bắt đầu là với những quân chủ gốc Latinh và Sabine và sau đó là những quốc vương người Etrusca. Theo truyền thuyết thần thoại, vương vị truyền qua bảy người : Romulus, Numa Pompilius, Tullus Hostilius, Ancus Marcius, Tarquinius Priscus, Servius Tullius và Tarquinius Superbus. [ 39 ]Năm 509 TCN, người La Mã trục xuất vị quốc vương sau cuối khỏi thành phố và lập ra một nền cộng hoà tập trung chuyên sâu. La Mã sau đó khởi đầu một tiến trình có đặc thù là đấu tranh nội bộ giữa quý tộc và tầm trung, và cuộc chiến tranh liên miên chống lại những hội đồng tại miền trung Ý : Etrusca, Latinh, Volsci, Aequi, Marsi. [ 46 ] Sau khi trở thành gia chủ của khu vực Latium, La Mã đứng vị trí số 1 một số ít cuộc cuộc chiến tranh với hiệu quả là chinh phục bán đảo Ý từ khu vực miền trung đến Magna Graecia. [ 47 ]Trong thế kỷ 3 và 2 TCN, La Mã thiết lập quyền bá chủ trên Địa Trung Hải và bờ Đông, trải qua ba cuộc cuộc chiến tranh Punic ( 264 – 146 TCN ) chống lại thành Carthago và ba cuộc cuộc chiến tranh cuộc chiến tranh Macedonia ( 212 – 168 TCN ) chống lại Macedonia. [ 48 ] Sau đó xây dựng nên những tỉnh thuộc La Mã tiên phong : Sicilia, Sardinia và Corsica, Hispania, Macedonia, Achaea và Châu Phi. [ 49 ]
Cái chết của Caesar của Vincenzo Camuccini, Phòng tranh quốc gia về Nghệ thuật hiện đại và đương đại, Roma.của Vincenzo Camuccini, Phòng tranh vương quốc về Nghệ thuật tân tiến và đương đại, Roma .Từ khi khởi đầu thế kỷ 2 TCN, quyền lực tối cao là tiềm năng tranh chấp giữa hai nhóm thống trị : phái quý tộc đại diện thay mặt cho bộ phận bảo thủ trong Viện nguyên lão, và phái tầm trung dựa vào sự ủng hộ của những tầng lớp thường dân. Trong cùng quy trình tiến độ, việc tiểu nông bị phá sản và sự xây dựng những điền trang nô lệ lớn đã khuyến khích một lượng lớn dân chúng di cư đến thành phố. Chiến tranh liên miên tạo tính thiết yếu cho một đội quân chuyên nghiệp, họ trung thành với chủ với tướng lĩnh của mình hơn là với nền cộng hoà. Do đó, vào nửa cuối của thế kỷ 2 và thế kỷ 1 TCN diễn ra xung đột cả ở bên ngoài lẫn bên trong. Sau nỗ lực thất bại nhằm mục đích cải cách xã hội của Tiberius và Gaius Gracchus thuộc phái tầm trung, và cuộc chiến tranh chống lại Jugurtha, phát sinh cuộc nội chiến tiên phong giữa Gaius Marius và Sulla. [ 50 ] Theo sau là một cuộc khởi nghĩa nô lệ quy mô lớn dưới quyền Spartacus, và sau đó là xây dựng Liên minh tam hùng thứ nhất với Caesar, Pompey và Crassus. [ 51 ]

[52] bề mặt đất liền.Đế quốc La Mã bành trướng cực lớn dưới thời của Hoàng đế Traianus đã trấn áp khoảng chừng 6,5 triệu km²bề mặt đất liền .

Cuộc chinh phục Gallia khiến Caesar trở nên vô cùng mạnh mẽ và được lòng dân, dẫn tới cuộc nội chiến thứ nhì chống lại Viện nguyên lão và Pompey. Sau khi giành thắng lợi, Caesar tự lập bản thân làm độc tài trọn đời. Việc ông bị ám sát dẫn đến Liên minh tam hùng thứ hai gồm Octavius (cháu họ và người thừa kế của Caesar), Marcus Antonius và Lepidus, và một cuộc nội chiến khác giữa Octavius và Antonius. Octavius đến năm 27 TCN trở thành princeps civitatis và lấy hiệu là Augustus, lập ra chính thể nguyên thủ, một nền chính trị lưỡng đầu giữa nguyên thủ và viện nguyên lão.[53] La Mã trở thành một đế quốc trên thực tế, đạt đến mức độ bành trướng tối đa vào thế kỷ 2 dưới quyền hoàng đế Traianus. Thành Roma là ‘Caput Mundi’, tức kinh đô của thế giới, một khái niệm đã có từ thời cộng hòa. Trong hai thế kỷ đầu tiên, đế quốc có quân chủ thuộc nhà Julius-Claudius, nhà Flavius (triều đại cho xây dựng khán đài hình vòng khổng lồ, được biết với tên gọi Colosseum hay Đấu trường La Mã)[54] và nhà Antoninus. Thời kỳ này còn có đặc điểm là sự truyền bá Kitô giáo, do Giêsu thuyết giảng tại Judea vào nửa đầu thế kỷ 1 (thời Tiberius) và được các tông đồ của ông truyền bá khắp đế quốc và bên ngoài.[55] Thời kỳ triều đại nhà Antoninus được xem là thời cực thịnh của đế quốc, với lãnh thổ trải dài từ Đại Tây Dương đến Euphrates và từ Anh đến Ai Cập.[56]


2. monumental fora (quảng trường công cộng) được xây dựng tại Roma bởi các vị hoàng đế. Trong bức ảnh cũng có thể thấy được 1. Cung điện Hoàng đế La Mã cổ đại là một dãy những hoàng cung trên đồi Palatinus bộc lộ quyền lực tối cao và sự giàu sang của những nhà vua từ Augustus cho đến thế kỷ 4.2. Công trường Hoàng đế nằm trong chuỗi ( trung tâm vui chơi quảng trường công cộng ) được thiết kế xây dựng tại Roma bởi những vị hoàng đế. Trong bức ảnh cũng hoàn toàn có thể thấy được chợ Traianus

Sau khi kết thúc triều đại Severus vào năm 235, đế quốc La Mã bước vào một giai đoạn 50 năm mang tên Khủng hoảng thế kỷ thứ ba, khi đó diễn ra nhiều cuộc nổi dậy của các tướng lĩnh muốn chiếm giữ những khu vực mà họ đã được giao phó do sự yếu kém của chính quyền trung ương tại Roma. Tồn tại đế chế Gallia tự xưng từ 260-274 và các cuộc nổi dậy của Zenobia và cha của bà từ giữa những năm 260, người đang tìm cách chống đỡ các cuộc xâm lược của Ba Tư. Một số khu vực như Anh, Tây Ban Nha và Bắc Phi hầu như rất khó gây ảnh hưởng đến. Bất ổn gây ra suy thoái kinh tế, lạm phát tăng nhanh chóng do chính quyền hạ mức giá trị tiền tệ nhằm đáp ứng chi tiêu. Các bộ lạc German dọc sông Rhine và phía bắc Balkan tiến hành các cuộc xâm nhập từ thập niên 250-280. Đế quốc Ba Tư xâm chiếm vài lần trong thập niên 230 đến 260, song cuối cùng bị đánh bại.[57] Vào năm 284, hoàng đế Diocletianus đảm nhận việc khôi phục đế quốc. Ông đặt dấu chấm hết cho cái gọi là princeps (nguyên thủ) và giới thiệu danh hiệu mới là dominate (chúa tể) để tạo ấn tượng về quyền uy tối thượng.[58] Đặc điểm nổi bật nhất là sự can thiệp chưa từng có của quốc gia xuống cấp thành phố: trong khi quốc gia trước đây thường đệ trình yêu cầu thuế đối với một thành phố và cho phép nó phân bổ các khoản phí, thì kể từ triều đại của Diocletianus, quốc gia đã thực hiện điều này xuống tận cấp thôn làng.[59][60][61]

Diocletianus và Maximianus

Trong một nỗ lực vô ích nhằm kiểm soát lạm phát, ông đã áp đặt các biện pháp kiểm soát giá nhưng chúng không thể kéo dài được lâu.[62][63] Ông hoặc Constantinus đã địa phương hóa hệ thống hành chính của đế quốc, điều này đã làm thay đổi căn bản cách điều hành quốc gia bằng cách tạo ra các giáo phận khu vực. Sự tồn tại của các đơn vị tài chính khu vực từ năm 286 đóng vai trò như một mô hình cho sự đổi mới chưa từng có này.[64] Do đó, chính quyền dân sự và chỉ huy quân sự sẽ được tách biệt. Diocletianus giao cho các tổng đốc nhiều nhiệm vụ tài khóa hơn và đặt họ vào phụ trách hệ thống hỗ trợ hậu cần của quân đội với nỗ lực kiểm soát nó bằng cách loại bỏ hệ thống hỗ trợ khỏi sự kiểm soát của nó.[65] Diocletianus đã tạo ra một hệ thống “Tứ đầu chế” (Tetrarchia) trong đó mỗi hoàng đế cai quản một góc phần tư lãnh thổ của đế quốc, ông là Augustus cai quản nửa phía đông và cư ngụ tại Nicomedia. Năm 286, ông đưa Maximianus lên thành Augustus phía tây cai quản phần lớn lãnh thổ Mediolanum (Milano ngày nay) mà ông đã cai trị trước đó. Tiếp theo, ông đặt ra hai hoàng đế ‘cấp dưới’ hay nhị Caesar, một cho mỗi Augustus, trong đó Constantius Chlorus dưới quyền Maximianus sẽ cai trị Britania (Anh), Gallia (Pháp) và Hispania (Tây Ban Nha) có đầu não quyền lực tại Augusta Treverorum (Trier ngày nay), và Caesar phía Đông Galerius cai quản vùng Balkan-Danube trụ xứ tại thành Srimium, những thành phố này được gọi là thủ đô tứ đầu chế.[66] Mặc dù Roma đã bị lãng quên và không còn là thủ đô hoạt động, nhưng thành phố vẫn tiếp tục là thủ đô danh nghĩa của toàn bộ Đế quốc La Mã, không bị hạ cấp xuống thành Tỉnh (Provincia) mà vẫn giữ nguyên vị thế hành chính độc nhất của mình là “Thành phủ” (tiếng Latinh: Praefectus urbanus).[67] Việc bổ nhiệm một Caesar không phải là không xác định: Diocletianus đã cố gắng chuyển thành một hệ thống kế vị phi triều đại. Sau khi thoái vị vào năm 305, các Caesar đã tiếp nối và họ lần lượt bổ nhiệm hai đồng nghiệp cho chính mình.[57]

Sau sự thoái vị của Diocletianus và Maximianus vào năm 305 và một loạt những cuộc nội chiến giữa những người tranh giành quyền lực tối cao đế quốc với đối thủ cạnh tranh của mình, cho đến khoảng chừng năm 313, chính sách tứ đầu chế đã sụp đổ. [ 68 ] Constantinus Đại đế đã triển khai một cuộc cải cách lớn về cỗ máy quan liêu, không phải bằng cách biến hóa cấu trúc mà bằng cách hợp lý hóa năng lượng của 1 số ít cơ quan trong những năm 325 – 330, sau khi ông vượt mặt Licinius, nhà vua ở phía Đông, vào cuối năm 324. [ 69 ] [ 70 ] [ 71 ] Sắc lệnh Milano năm 313 thực ra là một mảnh thư từ Licinius gửi cho những tổng đốc của những tỉnh phía đông, trao quyền tự do thờ phượng cho mọi người, kể cả cho những Kitô hữu, và ra lệnh Phục hồi lại những gia tài của nhà thời thánh bị tịch thu theo đơn thỉnh cầu của những giáo phận mới được lập ra. Constantinus đã hỗ trợ vốn cho việc kiến thiết xây dựng 1 số ít nhà thời thánh và được cho phép những giáo sĩ đóng vai trò trọng tài trong vụ kiện dân sự ( một giải pháp không sống sót lâu hơn ông nhưng đã được Phục hồi một phần sau đó ). [ 72 ] [ 73 ] Ông đã biến trấn Byzantium thành nơi ở mới của mình, tuy nhiên nó không chính thức là nơi cư ngụ hoàng gia như Milan hay Trier hay Nicomedia cho đến khi nó được Constantius II trao tặng một cái tên mới vào tháng 5 năm 359 : Constantinopolis – ” Thành phủ ” thứ hai và ngang vị thế hành chính với Roma. [ 74 ] Việc tạo ra thành Constantinopolis có ảnh hưởng tác động rất quan trọng đến châu Âu : đó là tuyến phòng thủ kế hoạch chống lại sự xâm lăng và chinh phạt từ phương Đông trong khoảng chừng một thiên niên kỷ. [ 75 ]
Cướp phá thành Roma năm 410 .Kitô giáo dưới dạng Tín điều Nicea trở thành tôn giáo chính thức của đế quốc vào năm 380, được gọi là Sắc lệnh Thes salonica trải qua nhân danh ba vị hoàng đế Gratianus, Valentinianus II, và Theodosius I, người thực sự thôi thúc đằng sau sắc lệnh. Ông là nhà vua sau cuối của La Mã thống nhất : sau khi ông mất vào năm 395, hai con trai của ông là Arcadius và Honorius phân loại đến quốc thành hai phần phía tây và phía đông. Trụ sở của chính phủ nước nhà Đế quốc Tây La Mã được chuyển đến Ravenna sau cuộc vây hãm Milano vào năm 402. Trong thế kỷ 5, những nhà vua trong thập niên 430 hầu hết cư trú tại Roma. [ 76 ]Roma bị mất vị thế TT trong việc quản lý đế quốc, và bị người Visigoth dưới quyền Alaric I cướp phá vào năm 410, [ 77 ] tuy nhiên chịu rất ít tổn thất về vật chất, và hầu hết đã được tu sửa. Các giáo hoàng tô điểm cho thành phố bằng những vương cung thánh đường cỡ lớn, như Vương cung thánh đường Đức Bà Cả ( cộng tác với những nhà vua ). Dân số thành Roma giảm từ 800.000 xuống 450 – 500.000 khi thành phố bị người Vandal dưới quyền Genseric cướp phá vào năm 455. [ 78 ] Các nhà vua yếu ớt trong thế kỷ 5 không hề ngăn nổi sự suy tàn, và Đế quốc Tây La Mã chấm hết vào ngày 22 tháng 8 năm 476 khi Romulus Augustus bị phế truất, so với nhiều sử gia đây là mốc khởi đầu Trung cổ. [ 76 ]Sự suy giảm dân số của thành phố đến từ việc mất mát những lô hàng ngũ cốc từ Bắc Phi từ năm 440 trở đi, và sự không sẵn lòng của những tầng lớp nguyên lão trong việc duy trì quyên góp để tương hỗ cho một dân số quá cỡ so với những nguồn lực sẵn có. [ 79 ] Mặc dù vậy, những nỗ lực cố gắng nỗ lực đã được thực thi để duy trì những khu công trình TT, mái vòm và phòng tắm lớn nhất liên tục hoạt động giải trí cho đến khi cuộc vây hãm Roma của người Gothic vào năm 537. Các phòng tắm lớn của Constantinus trên đồi Quirinalis thậm chí còn đã được sửa chữa thay thế vào năm 443 nhưng mức độ thiệt hại vẫn liên tục nhân rộng. [ 80 ]
2. [81]1. Mô hình mô phỏng thành Roma cổ đại tại Bảo tàng Văn minh La Mã ở Roma2. Công trường La Mã là những tàn tích còn sót lại của những kiến trúc mà trong thời La Mã cổ đại đại diện thay mặt cho TT chính trị, lao lý, tôn giáo và kinh tế tài chính của thành phố và TT đầu não của hàng loạt văn minh La MãRoma bộc lộ tổng thể và toàn diện của sự tồi tệ và suy tàn vì những khu vực bị bỏ phí lớn do sự suy giảm dân số. Dân số giảm xuống 500.000 vào năm 452 và 100.000 vào năm 500 ( có lẽ rằng lớn hơn, mặc dầu không có số lượng nào đơn cử được biết ). Sau cuộc vây hãm của người Gothic năm 537, dân số giảm xuống còn 30.000, nhưng đã tăng lên 90.000 vào thời Giáo hoàng Grêgôriô Cả. [ 82 ] Sự suy giảm dân số xảy ra đồng thời với sự sụp đổ chung của văn minh đô thị ở phương Tây trong thế kỷ 5 và 6, với một vài ngoại lệ. Phân phối ngũ cốc từ trợ cấp vương quốc trợ cấp cho những người dân nghèo hơn trong xã hội vẫn liên tục trong suốt thế kỷ thứ 6 và có lẽ rằng đã khiến dân số không hề giảm thêm nữa. [ 83 ] Con số 450.000 – 500.000 được tính dựa trên số lượng 3.629.000 libra thịt lợn ( đơn vị chức năng khối lượng La Mã xưa ), phân phát cho người dân nghèo Roma trong năm tháng mùa đông với tỷ suất 5 libra mỗi người mỗi tháng, đủ cho 145.000 người hoặc 1/4 hoặc 1/3 tổng dân số. [ 84 ] Ngũ cốc phân phối cho cho 80.000 người có phiếu cùng lúc đã gợi ý 400.000 người ( Augustus đặt số lượng là 200.000 hoặc một phần năm dân số ). [ 85 ]
Sự sụp đổ của một Đế chế, tranh của Cole Thomas tại Bảo tàng Lịch sử New York., tranh của Cole Thomas tại Bảo tàng Lịch sử Thành Phố New York .Giám mục Roma được gọi là Giáo hoàng, và Roma là nơi quan trọng từ thời kỳ đầu của Kitô giáo do hai tông đồ Phêrô và Phaolô tử đạo tại đây. Các giám mục thành Roma cũng được nhìn nhận là những người thừa kế của Phêrô, người được xem là Giáo hoàng tiên phong. Thành phố do đó nâng tầm quan trọng với vị thế là TT của Kitô giáo. Sau khi Đế quốc Tây La Mã sụp đổ vào năm 476, Roma bắt đầu nằm dưới quyền trấn áp của Odoacer và sau đó là bộ phận của Vương quốc Ostrogoth trước khi qua tay Đông La Mã sau Chiến tranh Gothic tuy nhiên đại chiến này đã tàn phá thành phố. Dân số Roma suy giảm từ hơn một triệu vào năm 210 xuống 500.000 vào năm 273 [ 86 ] và còn 35.000 sau Chiến tranh Gothic, [ 87 ] làm giảm quy mô thành phố còn một nhóm những toà nhà có người ở nằm rải rác trên một khu vực lớn những tàn tích, thảm thực vật, trang viên nho và vườn chợ. [ 88 ] Dân số của thành phố được tin rằng đến năm 300 là 1 triệu ( ước tính xê dịch từ 2 triệu đến 750.000 ) giảm xuống 750 – 800.000 vào năm 400, 450 – 500.000 vào năm 450 và giảm xuống còn 80-100. 000 vào năm 500 ( mặc dầu hoàn toàn có thể gấp hai lần số lượng này ). [ 89 ]Sau khi người Lombard xâm lăng Ý, thành phố vẫn thuộc Đông La Mã trên danh nghĩa, tuy nhiên trong trong thực tiễn những giáo hoàng theo đuổi chủ trương cân đối giữa Đông La Mã, người Frank và người Lombard. Năm 729, quốc vương của người Lombard là Liutprand khuyến mãi cho giáo hội thị xã Sutri phía bắc Latium, khởi đầu quyền lực tối cao lâm thời của giáo hội. Năm 756, sau khi vượt mặt người Lombard, Pépin Lùn giao cho Giáo hoàng quyền hạn trong thời điểm tạm thời so với Công quốc Roma và Khu trấn thủ giáo Ravenna, qua đó lập nên Vương quốc Giáo hoàng. Kể từ đây, ba thế lực nỗ lực quản lý thành phố : Giáo hoàng ; giới quý tộc và những thủ lĩnh dân quân cùng thẩm phán, Viện nguyên lão và dân chúng ; quốc vương của người Frank, cũng như quốc vương của người Lombard, patricius và Hoàng đế. Ba phái này ( thần quyền, cộng hoà và đế quốc ) là một đặc trưng trong hoạt động và sinh hoạt Roma suốt thời Trung Cổ. Vào đêm Giáng sinh năm 800, Giáo hoàng Lêô III trao vương miện cho Charlemagne tại Roma với tư cách nhà vua của Đế quốc La Mã Thần thánh. [ 90 ]
Tranh của Raffaello phác hoạ cảnh đăng cơ của Charlemagne tại Roma vào ngày 25 tháng 12 năm 800Năm 846, người Ả Rập Hồi giáo tiến công bất thành vào tường thành Roma, tuy nhiên cướp phá những vương cung thánh đường Thánh Phêrô và Phaolô nằm ngoài tường thành. [ 91 ] Sau khi quyền lực tối cao của vương triều Caroling sụp đổ, Roma lâm vào thực trạng vô chính phủ phong kiến, 1 số ít mái ấm gia đình quý tộc không ngừng tranh đấu chống lại Giáo hoàng, nhà vua và chống đối lẫn nhau. Trong thời hạn này, Theodora và con gái bà là Marozia trở thành thiếp và mẹ của một số ít giáo hoàng, và của lãnh chúa phong kiến quyền lực tối cao Crescentius, là người đấu tranh chống những nhà vua Otto II và Otto III. Các bê bối trong quy trình tiến độ này thôi thúc chính sách giáo hoàng tự cải cách : Bầu cử giáo hoàng được dành cho những hồng y, và một cuộc cải cách tăng lữ được nỗ lực triển khai. Động lực đằng sau việc này là tu sĩ Ildebrando da Soana, ông từng được bầu làm giáo hoàng và tham gia tranh luận về chỉ định giáo sĩ chống Hoàng đế Heinrich IV. Sau đó, Roma bị người Norman dưới quyền Robert Guiscard cướp bóc và đốt cháy vào năm 1084, họ tiến vào thành phố để hỗ trợ Giáo hoàng đang bị vây hãm trong Lâu đài Thiên Thần. [ 92 ]
Bên trong của Vương cung thánh đường Đức Bà Trastevere, một trong những nhà thời thánh đẹp nhất được thiết kế xây dựng từ thời Trung Cổ .

Trong giai đoạn này, thành phố được tự trị dưới quyền của một senatore (nguyên lão) hoặc patrizio (quý tộc) trong thế kỷ 12. Chính quyền này thường thấy trong các thành phố Ý, tiến hoá thành công xã Trung Cổ, là một hình thức tổ chức xã hội mới, sự thể hiện của các tầng lớp giàu có mới. Giáo hoàng Giáo hoàng Luciô II đã chiến đấu chống công xã Roma, và cuộc đấu tranh tiếp tục dưới quyền Giáo hoàng Êugêniô III: công xã liên minh với giới quý tộc được sự ủng hộ từ Arnaldo da Brescia, một tu sĩ và nhà cải cách tôn giáo và xã hội. Sau khi Giáo hoàng từ trần, Arnaldo bị Giáo hoàng Ađrianô IV tống giam, đánh dấu kết thúc quyền tự trị của công xã. Thời kỳ dưới quyền Giáo hoàng Innôcentê III là đỉnh cao của chế độ giáo hoàng, công xã đã thanh lý được viện nguyên lão, thay thế nó bằng một Senatore lệ thuộc Giáo hoàng.[93]

Trong thời kỳ này, giáo hoàng đóng vai trò thế tục quan trọng ở Tây Âu, thường đứng ra làm trọng tài giữa những quốc vương Kitô giáo và thực thi những quyền lực tối cao chính trị bổ trợ. [ 94 ] [ 95 ] [ 96 ]
Năm 1266, Charles I của Anjou được chỉ định làm nghị sĩ khi đang tiến về phương nam để giao tranh với nhà Staufer nhân danh Giáo hoàng. Trong tiến trình này, giáo hoàng từ trần, và những hồng y tụ họp tại Viterbo không hề nhất trí về người kế vị, thị dân tức giận và đã dỡ mái toà nhà nơi tụ họp, nhốt những hồng y cho đến khi họ chọn ra giáo hoàng mới, sự kiện này ghi lại khởi đầu mật nghị Hồng y. Trong quy trình tiến độ này, thành phố cũng bị tàn phá trước những cuộc giao tranh liên tục giữa những mái ấm gia đình quý tộc : Annibaldi, Caetani, Colonna, Orsini, Conti, họ có công sự xây trên những đại khu công trình La Mã cổ đại, tranh đoạt nhau để trấn áp chính sách giáo hoàng. [ 93 ]

Giáo hoàng Bônifaciô VIII là giáo hoàng cuối cùng đấu tranh cho lãnh địa tổng thể của giáo hội, ông tuyên bố một cuộc thập tự chinh chống lại Colonna, và đến năm 1300 ông kêu gọi Năm Thánh đầu tiên, khiến hàng triệu người hành hương đến Roma. Tuy nhiên, hy vọng của ông bị tiêu tan dưới tay Quốc vương Pháp Philippe IV và khiến ông mất mạng. Sau đó, một giáo hoàng mới trung thành với người Pháp được bầu ra, và chế độ giáo hoàng được di dời trong một giai đoạn ngắn đến Avignon (1309–1377). Trong giai đoạn này, thành phố bị bỏ bê, cho đến khi quyền lực vào tay một nhân vật bình dân là Cola di Rienzo. Một người theo chủ nghĩa lý tưởng và là ngưỡng mộ của La Mã cổ đại, Cola đã mơ về sự tái sinh của Đế quốc La Mã. Sau khi nắm quyền với tư cách Tribuno (quan bảo dân), các cải cách của ông bị dân chúng bác bỏ. Cola buộc phải chạy trốn, và trở lại trong đoàn tuỳ tùng của hồng y Albornoz, chịu trách nhiệm khôi phục quyền lực của giáo hội tại Ý. Sau khi trở lại nắm quyền trong một thời gian ngắn, ông bị dân chúng hành hình, và Albornoz đã có thể nắm quyền sở hữu thành phố, rồi đến năm 1377 dưới thời Grêgôriô XI, Roma lại trở thành đầu não của chế độ giáo hoàng. Việc chế độ giáo hoàng trở lại Roma trong năm đó đã mở đường cho Ly giáo Tây phương (1377–1418), và trong bốn mươi năm tiếp theo, thành phố là nạn nhân của các cuộc đấu tranh làm tan vỡ giáo hội.[97]

Phục Hưng và cận đại[sửa|sửa mã nguồn]

Năm 1418, Công đồng Constance giải quyết Ly giáo Tây phương, và bầu ra một giáo hoàng người Roma là Máctinô V. Sự kiện này giúp Roma có một thế kỷ hoà bình nội bộ, đánh dấu khởi đầu nền Phục Hưng. Các giáo hoàng cai trị cho đến nửa đầu thế kỷ 16, trong đó Nicôla V lập ra Thư viện Vatican, Piô II là người theo chủ nghĩa nhân văn và có học thức, Xíttô IV là một giáo hoàng chiến binh, Alexanđê VI là người vô đạo đức và gia đình trị, từ Giuliô II là một người bảo trợ cho đến Lêô X có hiệu được đặt cho giai đoạn này (“thế kỷ Lêô X”), toàn bộ đều cống hiến sức lực của mình cho sự vĩ đại và vẻ đẹp của Thành phố vĩnh hằng, cho quyền lực dòng dõi của họ, và bảo trợ cho nghệ thuật. Trong những năm này, trung tâm của Phục Hưng Ý chuyển từ Firenze đến Roma. Các công trình uy nghi như Vương cung thánh đường Thánh Phêrô, Nhà nguyện Sistina và Cầu Sisto được xây dựng. Để hoàn thành chúng, các giáo hoàng đã thu hút các nghệ sĩ giỏi nhất đương thời, như Michelangelo, Perugino, Raffaello, Ghirlandaio, Luca Signorelli, Botticelli và Cosimo Rosselli.[97]

Thời kỳ này cũng nổi tiếng vì sự mục nát của chính sách giáo hoàng, với nhiều giáo hoàng nuôi con cháu, và tham gia vào gia đình trị và mua quyền bán chức. Sự trụy lạc của những giáo hoàng và những ngân sách khổng lồ cho những dự án Bất Động Sản kiến thiết xây dựng của họ, một phần, dẫn đến cuộc Cải cách Kháng nghị và đến lượt là Phong trào Phản Cải cách. Chẳng hạn, Alexanđê VI nổi tiếng với sự bại hoại, ngông cuồng và đời sống vô đạo đức. [ 98 ] Dưới quyền những vị giáo hoàng phung phí và giàu sang, Roma chuyển mình thành một TT mỹ thuật, thi ca, âm nhạc, văn học, giáo dục và văn hoá. Roma trở thành nơi cạnh tranh đối đầu với những thành phố lớn khác tại châu Âu đương thời về mức độ thịnh vượng, huy hoàng, thẩm mỹ và nghệ thuật, tri thức và kiến trúc. Thời kỳ Phục Hưng đã đổi khác diện mạo của Roma một cách đáng kể, với những tác phẩm như Pietà của Michelangelo và những bức bích họa của phòng tranh Borgia. Roma đạt đến đỉnh điểm của sự huy hoàng dưới thời Giáo hoàng Giuliô II ( 1503 – 1513 ) và những người kế vị như Lêô X và Clêmentê VII, cả hai đều là thành viên của Nhà Medici. [ 99 ] [ 100 ]

Trong giai đoạn hai mươi năm này, Roma trở thành một trong những trung tâm nghệ thuật vĩ đại nhất thế giới. Vương cung thánh đường Thánh Phêrô cũ được xây dựng bởi Constantinus Đại đế[101] (bấy giờ đang trong tình trạng đổ nát) đã bị phá hủy và một nhà thờ mới bắt đầu hình thành. Thành phố đã chào đón các nghệ sĩ như Ghirlandaio, Perugino, Botticelli và Bramante, những người đã xây dựng ngôi đền Thánh Phêrô tại Montorio và lên kế hoạch lớn cho dự án cải tạo Vatican.[102] Raffaello ngụ tại Roma đã trở thành một trong những họa sĩ nổi tiếng nhất của Ý, đã tạo ra những bức bích họa trong Dinh Farnesina, Dãy phòng của Raffaello, cùng với nhiều bức tranh nổi tiếng khác. Michelangelo bắt đầu trang trí trần nhà của Nhà nguyện Sistina và tạo ra bức tượng Moses nổi tiếng dành cho lăng mộ Giuliô II. Roma mất đi một phần đặc trưng tôn giáo của mình, ngày càng trở thành một thành phố Phục Hưng thực sự, với một số lượng lớn các yến tiệc thết đãi phổ biến, những cuộc đua ngựa, các lễ hội rình rang, những mưu đồ và nhiều tình tiết kịch tính cam go.[103][104]

Cướp phá Roma năm 1527 .Kinh tế Roma giàu mạnh, với sự hiện hữu của một số ít chủ ngân hàng nhà nước người Toscana như Agostino Chigi, ông là một người bạn của Raffaello và là một người bảo trợ cho nghệ thuật và thẩm mỹ. Trước khi mất sớm, Raffaello cũng đề xướng lần tiên phong việc bảo tồn những di tích lịch sử cổ đại. [ 105 ] Mâu thuẫn giao tranh giữa Pháp với Tây Ban Nha tại châu Âu và chủ trương đối ngoại của Clêmentê VII đã khiến cho Roma bị cướp phá lần tiên phong trong gần 500 năm trở lại đây, năm 1527, quân đánh thuê Landsknecht của vua Tây Ban Nha là Karl V đã cướp phá thành phố, chấm hết bất ngờ đột ngột thời đại hoàng kim của Phục Hưng tại Roma và thường được xem là sự kết thúc của nền Phục Hưng Ý. Sự kiện này ảnh hưởng tác động rất lớn đến lịch sử dân tộc của châu Âu, Ý và Công giáo, tạo ra hiệu ứng gợn sóng lâu dài hơn trên khắp văn hóa truyền thống và chính trị quốc tế. [ 106 ] [ 107 ] [ 108 ] [ 109 ] [ 110 ]Từ Công đồng Trentô vào năm 1545, Giáo hội Công giáo mở màn chống lại Cải cách Kháng nghị – trào lưu nghi vấn quy mô lớn về thẩm quyền của Giáo hội trên những yếu tố ý thức và sự vụ chính quyền sở tại. Việc mất lòng tin này sau đó dẫn đến những chuyển biến lớn về quyền lực tối cao rời xa khỏi Giáo hội. Dưới quyền những giáo hoàng từ Piô IV đến Xíttô V, Roma trở thành TT của Công giáo cải cách và tận mắt chứng kiến kiến thiết xây dựng những khu công trình kỷ niệm mới nhằm mục đích tán dương chính sách giáo hoàng Phục hồi tính trọng đại. Các giáo hoàng và hồng y trong thế kỷ 17 và đầu thế kỷ 18 liên tục trào lưu bằng việc tô điểm cho cảnh sắc thành phố những toà nhà kiến trúc baroque. [ 111 ]
Diễn ra một tiến trình gia đình trị khác, những mái ấm gia đình quý tộc mới ( Barberini, Pamphili, Chigi, Rospigliosi, Altieri, Odescalchi ) được bảo lãnh từ những giáo hoàng xuất thân từ mái ấm gia đình của họ, những giáo hoàng xây cho người thân trong gia đình của mình những toà nhà baroque đồ sộ. Trong Thời kỳ Khai sáng, những tư tưởng mới cũng lan đến Roma, tại đây chính sách giáo hoàng ủng hộ những nghiên cữu khảo cổ và cải tổ phúc lợi của dân chúng. Nhưng không phải mọi thứ đều suôn sẻ cho Giáo hội trong thời kỳ Phản Kháng Cách. Đã có nhiều thất bại trong nỗ lực kiềm chế những chủ trương chống Giáo hội của những cường quốc châu Âu thời bấy giờ, thất bại đáng quan tâm nhất có lẽ rằng là vào năm 1773 khi Giáo hoàng Clêmentê XIV bị những thế lực thế tục buộc phải đàn áp Dòng Tên. [ 97 ] [ 111 ]

Hiện đại và đương đại[sửa|sửa mã nguồn]

Quyền cai trị của các giáo hoàng bị gián đoạn một thời gian ngắn do Cộng hòa Roma (1798–1800), chế độ này được dựng lên do ảnh hưởng của Cách mạng Pháp.[112] Vương quốc Giáo hoàng được khôi phục vào tháng 6 năm 1800, tuy nhiên trong thời kỳ Napoléon cai trị thì Roma bị thôn tính thành một tỉnh của Đế quốc Pháp, ban đầu là Département du Tibre (1808–1810) và sau là Département Rome (1810–1814).[113] Sau khi Napoléon bị phế truất, nhà nước của Giáo hoàng được khôi phục thông qua Đại hội Viên, Áo năm 1814.[114]

Năm 1849, một thể chế Cộng hòa Roma khác Open trong làn sóng những cuộc cách mạng năm 1848. Hai trong số những nhân vật có tác động ảnh hưởng nhất của quy trình thống nhất nước Ý là Giuseppe Mazzini và Giuseppe Garibaldi chiến đấu cho nền cộng hòa yểu mệnh. [ 115 ]
Binh sĩ Ý phá cổng thành Pia và tiến vào Roma ngày 20 tháng 9 năm 1870 .Roma sau đó trở thành điểm trung tâm của kỳ vọng tái thống nhất Ý, khi mà phần còn lại của Ý đã thống nhất thành Vương quốc Ý với TP. hà Nội lâm thời tại Firenze. Năm 1861, Roma được công bố là TP. hà Nội của Ý dù vẫn đang do Giáo hoàng trấn áp. Trong thập niên 1860, tàn dư của Vương quốc Giáo hoàng nằm dưới quyền bảo lãnh của Pháp, nhờ vào chủ trương đối ngoại của Napoléon III. Phải đến khi người Pháp rời khỏi Roma vào năm 1870 do Chiến tranh Pháp-Phổ thì binh sĩ Ý mới hoàn toàn có thể chiếm giữ Roma, họ tiến vào thành phố qua một lỗ thủng tường thành gần Cổng thành Pia. [ 116 ] Sau đó, Giáo hoàng Piô IX tự công bố mình là tù nhân tại Vatican, và đến năm 1871 TP. hà Nội của Ý sau cuối đã được chuyển từ Firenze đến Roma. [ 117 ]
Không lâu sau Chiến tranh quốc tế thứ nhất, Roma tận mắt chứng kiến Phát xít Ý trỗi dậy dưới quyền chỉ huy của Benito Mussolini. Ông ta thực thi cuộc hành quân đến Thành Phố Hà Nội vào năm 1922, sau cuối công bố một Đế quốc Ý và liên minh với Đức Quốc xã. Mussolini phá huỷ nhiều phần to lớn tại TT thành phố nhằm mục đích thiết kế xây dựng những quốc lộ và trung tâm vui chơi quảng trường rộng, được cho là để tán dương chính sách phát xít và hồi sinh La Mã cổ đại. [ 118 ] [ 119 ] Giai đoạn giữa hai thế chiến tận mắt chứng kiến dân số thành phố ngày càng tăng nhanh gọn, vượt qua một triệu người. [ 120 ] Trong Chiến tranh quốc tế thứ hai, do chiếm hữu kho tàng nghệ thuật và thẩm mỹ và hiện hữu của Vatican, nên Roma phần nhiều thoát khỏi số phận bi thảm như nhiều thành phố châu Âu khác. Tuy nhiên, vào ngày 19 tháng 7 năm 1943, khu San Lorenzo bị quân Anh-Mỹ oanh tạc, khiến khoảng chừng 3.000 người thiệt mạng tại chỗ và 11 Nghìn người bị thương và sau đó có thêm 1.500 người chết. [ 121 ] Sau khi chính sách Mussolini sụp đổ và Hoà ước Ý vào ngày 8 tháng 9 năm 1943, thành phố bị người Đức chiếm đóng, và được công bố là thành phố mở theo sau sự kiện Giải phóng Roma vào ngày 4 tháng 6 năm 1944. [ 122 ]

Roma phát triển rất nhanh sau chiến tranh, là một trong các động lực chính đằng sau “kỳ tích kinh tế Ý” về tái thiết và hiện đại hóa thời hậu chiến trong thập niên 1950 và đầu thập niên 1960.[123][124] Trong giai đoạn này, những năm la dolce vita (“cuộc sống ngọt ngào”), Roma trở thành một thành phố thời thượng, với các phim cổ điển đại chúng như Ben Hur, Quo Vadis, Roman Holiday và La Dolce Vita được quay tại xưởng phim Cinecittà có tính biểu tượng của thành phố.[125] Xu hướng tăng trưởng dân số tiếp tục cho đến giữa thập niên 1980 khi thành phố đạt trên 2,8 triệu cư dân. Sau đó, dân số bắt đầu giảm chậm do cư dân bắt đầu chuyển đến các vùng ngoại ô lân cận Roma.

Tổ chức hành chính và chính quyền sở tại[sửa|sửa mã nguồn]

Chính quyền thành phố[sửa|sửa mã nguồn]

Địa phương Roma hiến lập thành một đô thị cấp huyện đặc biệt (comune speciale) có tên chính thức là Roma Capitale (“Roma Thủ đô”),[126] và lớn nhất về diện tích và dân số trong tổng số 8.101 các huyện hành chính (comune) của Ý. Thành phố nằm dưới quyền quản lý của một thị trưởng và một hội đồng thành phố. Văn phòng trụ sở đặt tại Điện Senatorio trên đồi Capitolinus, nơi đầu não lịch sử của chính quyền thành phố. Chính quyền thành phố tại Roma thường được gọi là “Campidoglio”, tên của ngọn đồi này trong tiếng Ý.

Tổ chức hành chính[sửa|sửa mã nguồn]

Kể từ năm 1972, thành phố được chia thành các quận hành chính gọi là municipio (trước năm 2001 gọi là circoscrizione).[127] Chúng được lập ra vì mục đích hành chính để tăng cường phi tập trung hoá tại khu trung tâm thành phố. Mỗi quận nằm dưới quyền quản lý của một chủ tịch và một hội đồng gồm 25 thành viên, họ được các cư dân bầu ra mỗi 5 năm. Các quận thường vắt qua các ranh giới của các phân khu truyền thống, phi hành chính của thành phố. Số lượng quận ban đầu là 20, sau còn 19,[128] và đến năm 2013 con số này giảm còn 15.[129]

Khu TT lịch sử dân tộc[sửa|sửa mã nguồn]

Trastevere, một trong những khu phố cổ nổi tiếng nhất của Roma.P. thứ 13, một trong những thành phố cổ nổi tiếng nhất của Roma .

Roma còn được chia theo nhiều loại đơn vị phi hành chính khác nhau. Trung tâm lịch sử của Roma được chia thành 22 phường, gọi là rione, toàn bộ đều nằm trong tường thành Aurelianus ngoại trừ hai phường Prati và Borgo. Chúng bắt nguồn từ các khu vực của thành Roma cổ đại, tiến hoá vào thời trung cổ thành các rione trung cổ.[130] Đến thời Phục Hưng, dưới quyền Giáo hoàng Xíttô V, chúng lại đạt đến con số 14, ranh giới của chúng cuối cùng được xác định dưới thời Giáo hoàng Biển Đức XIV vào năm 1743.

Một cách phân chia mới của thành phố dưới thời Napoléon nhanh chóng biến mất, và không có thay đổi rõ rệt nào về tổ chức của thành phố cho đến năm 1870, khi Roma trở thành thủ đô của Ý. Nhu cầu về thủ đô mới dẫn đến bùng nổ về đô thị hoá lẫn dân số trong và ngoài tường thành Aurelianus. Năm 1874, phường thứ 15 là Esquilino được tạo ra tại vùng mới đô thị hoá của phường Monti.[131] Khi bước vào thế kỷ 20, các phường khác được tạo ra là Prati, và cũng là cuối cùng. Sau đó, các phân khu hành chính chính mới của thành phố sử dụng tên quartiere (“khu”). Ngày nay, toàn bộ các phường rione là đều thuộc Quận 1, tương đương với khu vực trung tâm lịch sử (Centro Storico).[129]

Chính quyền thành phố đô thị và vùng hành chính[sửa|sửa mã nguồn]

Roma là tỉnh lỵ của Thành phố đô thị Roma Thủ đô hoạt động giải trí từ ngày 1 tháng 1 năm năm ngoái. Thành phố đô thị này thay thế sửa chữa tỉnh Roma cũ, gồm có vùng đại đô thị của thành phố và trải rộng về phía bắc đến Civitavecchia. Thành phố đô thị Roma Thủ đô lớn nhất về diện tích quy hoạnh tại Ý với 5.352 km², tương tự với vùng Liguria. Roma còn là thủ phủ của vùng hành chính Lazio .

Chính quyền TW[sửa|sửa mã nguồn]

Roma là TP. hà Nội của Ý, và là nơi đặt trụ sở của chính Ý. Các dinh thự chính thức của Tổng thống Ý và Thủ tướng Ý, trụ sở lưỡng viện Nghị viện Ý và của Toà án Hiến pháp Ý nằm tại TT lịch sử dân tộc của thành phố. Các bộ của nhà nước nằm phân tán khắp thành phố ; trong đó gồm có Bộ Ngoại giao và Hợp tác Quốc tế được đặt tại Điện Farnesina gần sân hoạt động Olimpico .

Đảo Tiberina là khúc cạn tự nhiên nằm giữa sông Tiber, TT Roma .

Vị trí lịch sử vẻ vang[sửa|sửa mã nguồn]

Roma hình thành bên lưu vực sông Tiber thuộc vùng Latium lịch sử vẻ vang, ngày này là vùng Lazio miền Trung Ý. Khu dân cư khởi đầu tăng trưởng trên bảy ngọn đồi đối lập một khúc cạn gần hòn đảo Tiberina, là khúc cạn tự nhiên duy nhất của sông tại khu vực này. Trong suốt chiều dài lịch sử vẻ vang từ thời cổ đại đến cuối thế kỷ 19, số lượng giới hạn đô thị của thành Roma được xem là khu vực nằm bên trong chu vi tường thành Aurelianus, có diện tích quy hoạnh 13,7 km². [ 132 ]Ban đầu, tường thành Servius được xây 12 năm sau khi người Gallia cướp phá thành phố vào năm 387 TCN. [ 133 ] Nó gồm có phần đông những đồi Esquilinus và Caelius, cũng như hàng loạt năm đồi còn lại. Roma nhanh gọn tăng trưởng ra ngoài tường thành này, và không cần thiết kế xây dựng thêm bất kỳ pháo đài trang nghiêm phòng thủ nào khác bởi sự không thay đổi do Thái bình La Mã mang lại và sự bảo vệ của quân đội La Mã, mãi cho đến gần 700 năm sau tức năm 270 do cuộc khủng hoảng cục bộ thế kỷ thứ Ba và họa xâm lăng của những bộ tộc tàn khốc, [ 134 ] Hoàng đế Aurelianus khởi đầu cho kiến thiết xây dựng tường thành lớn bền vững và kiên cố và đồ sộ hơn để bảo vệ Roma, [ 135 ] chúng dài gần 19 km, và chính là bức tường mà binh sĩ Vương quốc Ý phải vượt qua để tiến vào thành phố năm 1870 với sứ mạng thống nhất nước Ý. [ 116 ]

Lãnh thổ văn minh[sửa|sửa mã nguồn]

Ảnh chụp vệ tinh của Roma .Quan cảnh Roma từ trên không .Từ thành La Mã cổ đại 14 km² làm cốt lõi, chủ quyền lãnh thổ thành phố Roma tân tiến vươn ra rất to lớn gồm có cả những khu vực nguyên sơ hoặc bỏ phí hàng thế kỷ và đầm lầy không tương thích cho tăng trưởng nông nghiệp cũng như đô thị. Với diện tích quy hoạnh là 1.285 km², Roma là thành phố lớn nhất Ý và một trong những Thành Phố Hà Nội khổng lồ của châu Âu xét về diện tích quy hoạnh. [ 136 ] Do đó, tỷ lệ dân số của thành phố Roma không phải là cao, với sự hiện hữu của nhiều khoảng trống phủ xanh to lớn trải khắp thành phố. [ 137 ] Địa giới Roma bị phân loại giữa những khu vực đô thị hóa cao độ và những khu vực được xác lập là khu vui chơi giải trí công viên, khu bảo tồn tự nhiên, và cho mục tiêu nông nghiệp. [ 138 ]
Quận 10 mang tên Ostia là Q. giáp biển duy nhất của TP. hà Nội .

Khu vực đô thị của thành phố được chia làm hai phần trong và ngoài thông qua đường vành đai Grande Raccordo Anulare (“GRA”) hoàn thành vào năm 1962, nó bao quanh khu vực bên trong thành phố với bán kính khoảng 11 km tính từ đồi Capitolinus.[139] Mặc dù khi đường vành đai hoàn thành thì hầu hết các khu vực dân cư đều nằm bên trong nó (một trong số ngoại lệ là ngôi làng cổ đại Ostia nằm ven biển Tyrrhenum), song về sau nhiều khu đô thị mới được xây dựng nới rộng ra bên ngoài đến 20 km. Thành phố còn có một sông khác là Aniene, hợp lưu vào Tiber về phía bắc của khu vực trung tâm lịch sử.[140]

Mặc dù TT Roma nằm cách biển Tyrrhenum khoảng chừng 24 km, tuy nhiên địa giới thành phố trải dài đến bờ biển trên địa phận Quận 10 ở phía tây nam, mang tên Ostia, do đó Roma là một trong số ít những TP. hà Nội của châu Âu có bờ biển và đồng thời là thành phố giáp biển lớn nhất tại lục địa này với đường bờ biển dài 20 km. [ 141 ]
Mô hình thành Roma cổ đại với bảy ngọn đồi La Mã tại Bảo tàng Văn minh La Mã .Lãnh thổ hình thành nên Roma có lịch sử dân tộc địa chất phức tạp : tầng mặt nền gồm có vật chất do nham tầng tạo thành từ những núi lửa hiện không còn hoạt động giải trí, bao quanh khu vực thành phố về phía đông nam là núi lửa Latium ở dãy Albani và núi lửa Sabatini phía tây-bắc, khoảng chừng từ 300.000 đến 600.000 năm trước. Phần lớn những ngọn đồi tại Roma được hình thành từ thế địa tầng này. Sau đó, dòng chảy linh động của sông Tiber và Aniene đã góp thêm phần làm xói mòn những phù điêu và trầm tích đặc trưng cho chủ quyền lãnh thổ trong thực tiễn. Do đó, chủ quyền lãnh thổ của Roma biểu lộ những cảnh sắc vạn vật thiên nhiên và đặc thù môi trường tự nhiên khác nhau : một số ít ngọn núi và đồi ( gồm có bảy ngọn đồi La Mã lịch sử dân tộc ), những khu vực phẳng phiu, sông Tiber và những nhánh của nó, một hòn hòn đảo trên sông ( hòn đảo Tiberina ), bờ biển Ostia cũng như những hồ Bracciano và Martignano và những hồ tự tạo. [ 142 ] Vành đai địa chấn của Roma được xếp vào vùng 3 tức có biên độ động đất ở mức thấp. [ 143 ]

Roma sơ khởi được kiến thiết xây dựng trên Bảy ngọn đồi La Mã gồm có Aventinus, Caelius, Capitolinus, Esquilinus, Palatinus, Quirinalis và Viminalis. Khu TT lịch sử dân tộc còn gồm có những đồi Janiculum, Pincius và đồi Vatican, cũng như những gò tự tạo như núi Testaccio và núi Giordano. Bên ngoài những bức tường trải dài những ngọn đồi cao hơn như núi Mario ( Monte Mario ), núi Antenne, núi Parioli, núi Thánh ( Montesacro ) và núi Xanh ( Monteverde ). Độ cao Roma xê dịch từ 13 mét trên mực nước biển ( tại nền đền Pantheon TT thành phố ) cho đến 139 mét trên mực nước biển tại núi Mario ( nơi cao nhất tại Roma, từ đó người ta hoàn toàn có thể ngắm một trong những khung cảnh đẹp nhất của thành phố ). [ 144 ]
Tuyết được xem là hiếm có tại Roma .

Roma có khí hậu Địa Trung Hải (phân loại khí hậu Köppen: Csa),[145] với mùa đông mát và ẩm ướt còn mùa hè ấm và khô. Nhiệt độ trung bình năm là trên 20 °C (68 °F) vào ban ngày và 10 °C (50 °F) vào ban đêm. Trong tháng lạnh nhất là tháng 1, nhiệt độ trung bình là 12 °C (54 °F) vào ban ngày và 3 °C (37 °F) vào ban đêm. Trong các tháng nóng nhất là tháng 7 và tháng 8, nhiệt độ trung bình là 30 °C (86 °F) vào ban ngày và 18 °C (64 °F) vào ban đêm.

Các tháng 12, 1 và 2 là những tháng lạnh nhất, nhiệt độ trung bình ban ngày là 8 °C ( 46 °F ). Nhiệt độ trong những tháng này thường xê dịch từ 10 đến 15 °C ( 50 – 59 °F ) vào ban ngày và 3 đến 5 °C ( 37 – 41 °F ) vào đêm hôm, tuy nhiên tiếp tục có những đợt lạnh hơn hoặc ấm hơn. Tuyết rơi là hiện tượng kỳ lạ hiếm tuy nhiên không phải là không có, những trận tuyết nhẹ hoặc mưa tuyết diễn ra hầu hết mọi ngày đông, thường không tích tụ lại, và những đợt tuyết lớn diễn ra một lần trong khoảng chừng mỗi 5 năm ( gần đây nhất là vào năm 2018, trước đó là năm 2012 ). [ 146 ] [ 147 ]Độ ẩm tương đối trung bình là 75 %, giao động từ 72 % vào tháng 7 đến 77 % vào tháng 11. Nhiệt đội biển xê dịch từ mức thấp 13 °C ( 55 °F ) trong tháng 2 và tháng 3 đến mức cao 24 °C ( 75 °F ) trong tháng 8. [ 148 ]

Dữ liệu khí hậu của Sân bay Ciampino Roma (độ cao: 105 m)
Tháng 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Năm
Trung bình cao °C (°F) 11.9 13.0 15.2 17.7 22.8 26.9 30.3 30.6 26.5 21.4 15.9 12.6 20,4
Trung bình ngày, °C (°F) 7.5 8.2 10.2 12.6 17.2 21.1 24.1 24.5 20.8 16.4 11.4 8.4 15,2
Trung bình thấp, °C (°F) 3.1 3.5 5.2 7.5 11.6 15.3 18.0 18.3 15.2 11.3 6.9 4.2 10,0
Giáng thủy mm (inch) 66.9
(2.634) 		73.3
(2.886) 		57.8
(2.276) 		80.5
(3.169) 		52.8
(2.079) 		34.0
(1.339) 		19.2
(0.756) 		36.8
(1.449) 		73.3
(2.886) 		113.3
(4.461) 		115.4
(4.543) 		81.0
(3.189) 		804,3
(31,665)
Số ngày giáng thủy TB

( ≥ 1 mm )

 7.0 7.6 7.6 9.2 6.2 4.3 2.1 3.3 6.2 8.2 9.7 8.0 79,4
Số giờ nắng trung bình hàng tháng 120.9 132.8 167.4 201.0 263.5 285.0 331.7 297.6 237.0 195.3 129.0 111.6 2.472,8
Nguồn: Servizio Meteorologico,[149] dữ liệu về số giờ nắng[150] (1971–2000)
Biểu đồ dân số thành Roma từ năm 270 TCN đến hiện đại (đơn vị: nghìn người)
Nguồn: ISTAT – Viện Thống kê Quốc gia Ý

Tranh mô phỏng liên hoan Carnival tại Roma năm 1650 .Năm 550 TCN, Roma là thành phố lớn thứ nhì tại Ý, sau Tarentum là thành phố lớn nhất. Roma từng có diện tích quy hoạnh khoảng chừng 285 hecta và dân số ước tính đạt 35.000. Các nguồn khác cho rằng dân số ở sát dưới mức 100.000 từ 600 – 500 TCN. [ 151 ] [ 152 ] Đến khi nền Cộng hoà được xây dựng vào năm 509 TCN, tìm hiểu nhân khẩu ghi nhận dân số 130.000. Cộng hòa La Mã gồm có bản thân thành phố và khu vực xung quanh. Các nguồn khác cho rằng dân số đạt 150.000 vào năm 500 TCN. Dân số Roma vượt 300.000 người vào năm 150 TCN. [ 153 ] [ 154 ] [ 155 ] [ 156 ] [ 157 ]Quy mô thành phố vào thời Hoàng đế Augustus là yếu tố cần nghiên cứu và điều tra, những ước tính dựa trên phân chia lương thực, nhập khẩu lương thực, dung tích cống nước, số lượng giới hạn thành phố, tỷ lệ dân số, báo cáo giải trình nhân khẩu, và giả định về số phái đẹp, trẻ nhỏ và nô lệ không được báo cáo giải trình. Glenn Storey ước tính có 450.000 người, Whitney Oates ước tính 1,2 triệu, Neville Morely đưa ra số lượng 800.000 và loại trừ những yêu cầu trước đó về mức 2 triệu. [ 158 ] [ 159 ] [ 160 ] [ 161 ]
Sau khi Đế quốc Tây La Mã sụp đổ, dân số thành phố giảm xuống dưới 50.000 người. Dân số liên tục đình trệ hoặc giảm cho đến thời kỳ Phục Hưng. [ 162 ] Khi Vương quốc Ý sáp nhập Roma vào năm 1870, thành phố có dân số khoảng chừng 200.000. Con số này tăng lên đến 600.000 ngay trước Chiến tranh quốc tế thứ nhất. Chế độ phát xít của Mussolini nỗ lực ngăn ngừa dân số ngày càng tăng quá mức, tuy nhiên thất bại và dân số đạt đến một triệu vào đầu thập niên 1930. Tăng trưởng dân số liên tục sau Chiến tranh quốc tế thứ hai, nhờ kinh tế tài chính bùng nổ thời hậu chiến. Bùng nổ trong thiết kế xây dựng cũng tạo ra lượng lớn những khu ngoại ô trong thập niên 1950 và 1960 .Đến giữa thập niên 2010, có 2.754.440 dân cư sống trong địa giới thành phố, và có khoảng chừng 4,2 triệu người sống trong vùng Đại Roma ( gần tương ứng với ranh giới Thành phố đô thị Roma Thủ đô, với tỷ lệ khoảng chừng 800 người / km² trải rộng trên 5.000 km² ). Năm 2010, người vị thành niên chiếm 17 % dân số còn người ở độ tuổi nghỉ hưu là 20,76 %, những số lượng tương tự của toàn nước là 18,06 % và 19,94 %. Tuổi trung bình của dân cư Roma là 43 so với mức trung bình toàn nước là 42. Trong vòng 5 năm từ 2002 đến 2007, dân số Roma tăng 6,54 %, trong khi dân số Ý tăng 3,56 %. [ 163 ] Tỷ suất sinh hiện tại của Roma là 9,1 ca sinh trên 1.000 dân khi so sánh với tỷ suất sinh trung bình của Ý là 9,45 .Khu vực đô thị của Roma tăng trưởng ra ngoài địa giới hành chính của thành phố, với dân số khoảng chừng 3,9 triệu. [ 164 ] Từ 3,2 đến 4,2 triệu người sống trung vùng đại đô thị Roma. [ 165 ] [ 166 ] [ 167 ] [ 168 ] [ 169 ]
P. Esquilino .

Các nhóm dân tộc thiểu số[sửa|sửa mã nguồn]

Theo tìm hiểu của ISTAT vào năm 2009, [ 170 ] khoảng chừng 9,5 % dân số Roma không phải là người gốc Ý. Khoảng 50% số dân cư nhập cư có nguồn gốc châu Âu ( đa phần là Romania, Ba Lan, Ukraina, và Albania ) với số lượng tổng số 131.118 hay 4,7 % dân số. 4,8 % còn lại là những người có nguồn gốc ngoài châu Âu, đông nhất là người Philippines ( 26.933 ), Bangladesh ( 12.154 ), và người Hoa ( 10.283 ) .

Phường Esquilino nằm bên cạnh nhà ga trung tâm Termini phát triển thành một khu phố nhập cư cỡ lớn, được ví là phố Tàu của Roma. Người nhập cư từ trên một trăm quốc gia cư trú tại đây. Do là khu thương mại nên Esquilino có các nhà hàng mang đặc điểm của nhiều nền ẩm thực quốc tế. Trong số 1.300 cơ sở kinh doanh hoạt động tại phường, có 800 cơ sở do người Hoa sở hữu, khoảng 300 cơ sở do những người nhập cư khác điều hành, và 200 cơ sở thuộc sở hữu của người Ý.[171]

Tôn giáo La Mã cổ đại[sửa|sửa mã nguồn]

pontifex maximus) của tôn giáo đa thần La Mã.Hoàng đế La Mã tiên phong Augustus đồng thời đóng vai trò là Đại Tư tế ( ) của tôn giáo đa thần La Mã .

Roma trước đây là trung tâm của Đa thần giáo La Mã, tôn giáo cổ điển có nguồn gốc gắn liền với lịch sử và truyền thống của Roma kể từ khi thành phố được hình thành. Mặc dù chịu ảnh hưởng và vay mượn phần lớn từ Hy Lạp cũng như các nền văn hóa khác như Etrusca hay Sabine, tôn giáo La Mã (tiếng Latinh: religio romana) sở hữu những đặc trưng độc đáo nhờ tính chất lịch sử, tâm lý và chính trị điển hình của xã hội La Mã. Tôn giáo La Mã cũng được đặc trưng bởi chu kỳ các lễ hội hàng năm, gắn liền với thành Roma; tuy nhiên, với sự mở rộng của đế chế, nhiều tôn giáo và giáo phái bí ẩn mới, chủ yếu đến từ phương Đông, đã lan rộng tại thành phố. Khác với thần thoại Hy Lạp, các vị thần La Mã không có sự tồn tại độc lập; tôn giáo La Mã cũng không tập trung nhiều vào các câu chuyện thần thoại hay nhấn mạnh hình thành hệ thống tư tưởng giáo lý mà thay vào đó đóng vai trò là “nhạc cụ công quyền” (tiếng Latinh: instrumentum regni): đã có từ giai đoạn cổ xưa của lịch sử La Mã và trên thực tế, các thể chế tôn giáo không tách biệt với chính trị.[172] Ban đầu, “Đại Tư tế” (tiếng Latinh: pontifex maximus) chức vụ quan trọng nhất của tôn giáo La Mã cổ đại được độc lập dưới thời Cộng hòa La Mã, sau đó dần dần bị chính trị hóa cho đến khi Augustus sáp nhập nó vào chức vị hoàng đế.[173] Các vị thần đầu tiên của người Roma là Jupiter (có vị thế cao nhất), Juno, Minerva, Vesta, Janus, Mars, vân vân hay các vị thần trừu tượng được nhân cách hóa khác. Theo truyền thuyết, Mars là chiến thần và là cha của hai người sáng lập Roma là Romulus và Remus. Ngoài ra còn có một số thần linh nhỏ với vai trò thần bảo hộ, như Lares và Penate. Tôn giáo cổ xưa này là nền tảng của mos maiorum (nghĩa là “phong tục tổ tiên” hay đơn giản là “truyền thống”[174]) được xem là cốt lõi của bản sắc văn hóa La Mã,[175] bao gồm nguyên tắc tôn trọng thời gian, các hình mẫu thể hiện hành vi ứng xử chuẩn mực và những thực tiễn xã hội liên quan và ảnh hưởng đến đời sống cá nhân, chính trị và quân sự ở La Mã cổ đại. Gắn liền với tôn giáo đa thần, sự sùng bái hoàng gia cũng đã trở thành một trong những phương thức mà Roma quảng bá sự hiện diện của mình ở các tỉnh, để nuôi dưỡng lòng trung thành và bản sắc văn hóa chung trong toàn Đế quốc.[176]

Đối với người dân La Mã thường thì, tôn giáo La Mã đã trở thành một phần của đời sống thường nhật. [ 177 ] Mỗi nhà đều có một gian thờ trong mái ấm gia đình của mình, nơi diễn ra sự cầu nguyện và nghi lễ rưới rượu cho những vị thần giữ nhà. Các đền thờ khu dân cư và những nơi rất linh như suối và lùm cây điểm xuyết khắp thành phố. [ 178 ] Lịch La Mã được thiết kế xây dựng xung quanh những nghi lễ tôn giáo. Phụ nữ, nô lệ và trẻ nhỏ đều tham gia vào một loạt những hoạt động giải trí tôn giáo. Một số nghi lễ công cộng chỉ hoàn toàn có thể được thực thi bởi phụ nữ, và phụ nữ đã hình thành nên chức vụ tư tế được ủng hộ và nổi tiếng nhất Roma, Trinh nữ Vesta – người có trách nhiệm trông giữ ngọn lửa của nữ thần Vesta thiêng liêng của Roma trong nhiều thế kỷ, cho đến khi tan rã dưới sự thống trị của Kitô giáo. [ 179 ]
Đền Pantheon là di tích hiếm hoi còn sót lại của đền thờ La Mã cổ đại “dành cho tất cả các vị thần của quá khứ, hiện tại và tương lai”, thoát khỏi số phận bị phá hủy nhờ được cải đạo thành nhà thờ Kitô giáo vào năm 609.

Vào đầu thế kỷ thứ nhất, giống với những gì đang xảy ra tại các thành trì quan trọng khác của đế quốc, Kitô giáo lan truyền rất nhanh tại Roma, ban đầu được coi là một giáo phái Do Thái, các Kitô hữu thuộc mọi tầng lớp xã hội đã có tổ chức riêng cho mình tức giáo hội và lãnh đạo bởi một giám mục (sau này là giáo hoàng) được xem là người kế vị của Thánh Phêrô, vị tông đồ của Chúa Giêsu đã tử đạo tại Roma cùng với Thánh Phaolô, về sau cùng trở thành thánh quan thầy của thành phố.[180][181] Tư tưởng và đức tin theo thuyết độc thần của Kitô giáo bác bỏ phủ nhận đa thần đã tạo bối cảnh cho cuộc xung đột gay gắt giữa tôn giáo La Mã và đạo Kitô – mà Đế quốc La Mã luôn coi là một phong trào chủ nghĩa cực đoan bác bỏ đạo truyền thống và là hình thức mê tín dị đoan mới lạ, trong khi tín đồ Kitô giáo coi tôn giáo La Mã là ngoại đạo tà thần, mâu thuẫn này dẫn đến việc bách hại Kitô hữu trong nhiều thế kỷ. Theo sau sự kiện Constantinus Đại đế ban bố sắc lệnh Milano năm 313, việc bách hại chính thức chấm dứt và dọn đường cho sự trỗi dậy vươn lên vị thế độc tôn của đạo Kitô. Các chính sách bức hại ngoại đạo tà giáo không phải Kitô giáo bắt đầu từ thời Constantinus, các tôn tượng, đền thần bị đập phá hoặc bị cải đạo, việc thực hiện nghi lễ hiến tế và thờ phượng các hình ảnh đều bị cấm đoán và trở thành tội tử hình, tôn giáo đa thần La Mã truyền thống dần lụi tàn và bị xóa sổ ngay trên chính trụ xứ của mình, nhường chỗ cho đạo Kitô trở thành quốc giáo chính thức của toàn đế quốc, và giáo hội tại Roma nơi nắm giữ quyền Ngai Thánh Phêrô, đã làm tăng thêm quyền lực lễ nghi và sức mạnh tinh thần của bổn giáo đồng thiết lập nên mối quan hệ chặt chẽ với các thể chế chính trị thần quyền đặc trưng của nhiều thế kỷ về sau.[182][183][184][185][186][187][188]

Giáo hội Công giáo Roma[sửa|sửa mã nguồn]

Hiện tại, giống như phần đông phần còn lại của Ý, Công giáo La Mã là tôn giáo chi phối tại Roma, và thành phố là TT quan trọng nhất của tôn giáo này và là nơi hành hương trong nhiều thế kỷ, trở thành đầu não của Vatican và giáo hoàng. Mặc dù có 1 số ít gián đoạn ( như chính sách giáo hoàng Avignon ), Roma trong nhiều thế kỷ là trụ sở của Giáo hội Công giáo La Mã, và Giám mục thành Roma tức Giáo hoàng .

Tổng cộng có hơn 900 nhà thờ tại Roma, và thành phố sở hữu số lượng vương cung thánh đường (basilica, danh hiệu tôn vinh đặc biệt dành cho những nhà thờ có kiến trúc độc đáo cũng như tầm quan trọng về lịch sử và ý nghĩa tâm linh) nhiều hơn bất cứ nơi nào khác.[189] Trên thế giới chỉ có bốn nhà thờ giữ danh hiệu “đại vương cung thánh đường” (basilica maggiore) tức nhà thờ cấp cao nhất của Giáo hội, và chúng đều nằm tại Roma.[190] Mọi nhà thờ khác giữ danh hiệu “vương cung thánh đường” tại thành phố và trên thế giới đều là “tiểu vương cung thánh đường” (basilica minore).[191]

Mặc dù Roma có Thành Vatican và Vương cung thánh đường Thánh Phêrô, [ 192 ] tuy nhiên nhà thời thánh chính tòa của thành phố là Tổng lãnh vương cung thánh đường Thánh Gioan tại Laterano [ 193 ] nằm về phía đông nam của TT, là nhà thời thánh cổ nhất tại Roma cũng như truyền kiếp nhất và quan trọng nhất trong quốc tế phương Tây, là trụ sở của Giáo hội Công giáo về mặt danh nghĩa và là nơi đặt Ngai của Giáo hoàng, [ 194 ] nên có thương hiệu ” Nhà thờ Mẹ và Đứng Đầu của toàn bộ những nhà thời thánh tại Roma và trên toàn quốc tế “. [ 195 ]Bên cạnh nhà thời thánh chính tòa và nhà thời thánh Thánh Phêrô, hai nhà thời thánh còn lại trong bộ tứ hoàng thượng cung thánh đường thuộc giáo hoàng là nhà thời thánh Đức Bà Cả [ 196 ] và nhà thời thánh Thánh Phaolô Ngoại thành. [ 197 ] Ngoài ra, những nhà thời thánh đáng quan tâm khác gồm có Vương cung thánh đường Thánh Clêmentê, Thánh Carlo tại Quattro Fontane, Nhà thờ Giêsu. Ngoài ra còn có những hầm mộ La Mã cổ đại nằm bên dưới thành phố. Nhiều tổ chức triển khai quan trọng giáo dục bậc cao về tôn giáo cũng nằm tại Roma, như Đại học Giáo hoàng Laterano, Viện Kinh Thánh Giáo hoàng, Đại học Giáo hoàng Gregoriana, Học viện Giáo hoàng Phương Đông .

Lãnh thổ Thành Vatican là bộ phận của Mons Vaticanus (đồi Vatican), và của phạm vi Vatican cũ lân cận, tại đây có Vương cung thánh đường Thánh Phêrô, Điện Tông Tòa, Nhà nguyện Sistina, và các bảo tàng cùng nhiều công trình khác. Khu vực là bộ phận của phường Borgo thuộc Roma cho đến năm 1929. Do Thành Vatican nằm ở phía bờ Tây của sông Tiber và tách biệt khỏi khu vực trung tâm thành phố, cho nên khu vực Vatican được bảo vệ trong các bức tường thành thời Giáo hoàng Lêô IV (847–855), sau đó mở rộng ra các bức tường pháo đài phòng thủ được xây thời Phaolô III (1534–1549), Piô IV (1559–1565) và Urbanô VIII (1623–1644) như hiện nay.[198][199][200]

Bảo tàng Vatican đứng thứ 4 trong số các bảo tàng được viếng thăm nhiều nhất thế giới.

Hiệp ước Laterano vào năm 1929 tạo ra nhà nước Vatican, ranh giới của lãnh thổ đề xuất chịu ảnh hưởng bởi thực tế là phần lớn chúng đều nằm trong vòng tường này. Tại một số đoạn biên giới không có tường, và giới hạn của các toà nhà nhất định tạo thành bộ phận của biên giới, và một đoạn nhỏ biên giới là một bức tường xây vào thời hiện đại. Trong lãnh thổ Vatican có Quảng trường Thánh Phêrô, tách khỏi lãnh thổ Ý chỉ qua một vạch màu trắng dọc giới hạn của quảng trường, và giáp với Quảng trường Piô XII. Quảng trường Thánh Phêrô nối liền với Via della Conciliazione (nghĩa là “Con đường Hòa giải”), con đường này chạy thẳng đến bờ sông Tiber. Lối vào lớn này do các kiến trúc sư Piacentini và Spaccarelli thiết kế, theo mong muốn của Benito Mussolini và được thoả thuận với giáo hội sau khi ký kết Hiệp định Laterano. Cũng theo hiệp định này, một số tài sản của Toà Thánh nằm trong lãnh thổ Ý, đáng chú ý nhất là Cung điện Giáo hoàng Castel Gandolfo và các đại vương cung thánh đường, chúng được hưởng vị thế đặc quyền lãnh thổ ngoại vi giống như các đại sứ quán nước ngoài.[201][202][203][204]

Với vai trò là trụ xứ của chính sách giáo hoàng và chiếm hữu đồ sộ những thánh tích tôn kính tương quan đến những tông đồ, những vị thánh cũng như những người tử đạo, Roma từ lâu đã là khu vực hành hương lớn của những Fan Hâm mộ Kitô giáo. Mọi người từ khắp nơi trên quốc tế đến thăm Vatican nằm trong lòng thành Roma, nơi cư ngụ của giáo hoàng – nhân vật có tác động ảnh hưởng nhất trong thời Trung Cổ. Thành phố trở thành khu vực hành hương lớn trong thời Trung Cổ và là điểm trung tâm của cuộc đấu tranh giữa giáo hoàng và Đế quốc La Mã Thần thánh khởi đầu từ Charlemagne, người được trao ngôi nhà vua tiên phong ở Roma vào năm 800 bởi Giáo hoàng Lêô III. [ 205 ] Ngoài thời kỳ ngắn ngủi là một thành phố độc lập trong thời Trung Cổ, Roma vẫn giữ vị thế là TP. hà Nội của Giáo hoàng và ” thánh đô ” Kitô giáo trong nhiều thế kỷ, ngay cả khi chính sách giáo hoàng chuyển đến Avignon, Pháp một thời hạn ngắn ( 1309 – 1377 ). Người Công giáo tin rằng Vatican là nơi an nghỉ sau cuối của Thánh Phêrô. [ 206 ] [ 207 ]

Những chuyến hành hương đến Roma có thể bao gồm các chuyến viếng thăm một số lượng lớn các địa điểm, cả trong Thành phố Vatican và trên lãnh thổ Ý. Một điểm dừng phổ biến là bậc thang của Philatô: đó là, theo truyền thống Kitô giáo, các bước dẫn đến thảo nguyên Phongxiô Philatô ở Jerusalem, nơi Chúa Giêsu Kitô đặt chân trên đường bị đưa đi xét xử trong Cuộc thương khó của ông.[208] Trong nhiều thế kỷ, Scala Santa (“Bậc thang Thánh Linh”) đã thu hút những người hành hương Kitô giáo muốn tôn vinh Cuộc thương khó của Giêsu, các nấc thang được cho là do Thánh Helena đem tới Roma trong thế kỷ thứ 4.[209] Các thánh địa để hành hương khác là một số cổ mộ được xây dựng từ thời La Mã, trong đó các Kitô hữu đã cầu nguyện, chôn cất người chết và thực hiện lễ cúng trong thời kỳ bị đàn áp,[210][211] và các nhà thờ quốc gia khác nhau (trong đó có San Luigi dei Francesi và Santa Maria dell’Anima), hoặc nhà thờ liên kết với các dòng tôn giáo cá thể, như Nhà thờ Dòng Tên của Chúa Giêsu và Sant’Ignazio.

Theo truyền thống, những người hành hương đến Roma và công dân của Roma cảm ơn Chúa vì ân sủng nên đến thăm trực tiếp bằng chân đến bảy nhà thờ hành hương (tiếng Latinh: septem ecclesiarum, tiếng Ý: sette chiese) trong 24 giờ của ngày Thứ Tư trong Tuần Thánh.[212] Phong tục này bắt buộc đối với mỗi người hành hương vào thời Trung Cổ đã được Thánh Philipphê Nêri chuẩn hóa vào thế kỷ 16, kết hợp yếu tố ngày lễ và chia sẻ kinh nghiệm tôn giáo phổ quát thông qua việc khám phá di sản của các vị Thánh hữu tiên khởi,[213] theo đó tại mỗi nhà thờ sẽ diễn ra sự cầu nguyện, hát thánh ca và một buổi giảng giáo lý ngắn.[214] Bảy nhà thờ truyền thống bao gồm tứ đại vương cung thánh đường (Thánh Phêrô tại Vatican, Thánh Phaolô ở Ngoại thành, Thánh Gioan tại Latêranô và Đức Bà Cả), ba nhà thờ còn lại là Thánh Lôrensô Ngoại thành (một nhà thờ Kitô tiên khởi), nhà thờ Thánh Giá Gerusalemme (một nhà thờ được thành lập bởi Thánh Helena, mẹ của Constantinus, nơi lưu trữ những mảnh gỗ được gán cho thánh giá) và Thánh Sêbastianô Ngoại thành (nằm trên đường Appia và được xây dựng trên cổ mộ La Mã). Vào năm thánh 2000, Giáo hoàng Gioan Phaolô II đã thay thế nhà thờ Thánh Sêbastianô bằng Nhà thờ Đức Bà Tình Thương Cao Thượng (Madonna del Divino Amore),[215] tuy vậy nhiều người hành hương vẫn thích bảy nhà thờ truyền thống trước đó và do vậy họ đến thăm thêm Thánh Sêbastianô Ngoại thành dành những ai có nguyện vọng xin xá tội, hoặc thậm chí không viếng Đức Bà Tình Thương Cao Thượng do thực tế việc đi bộ từ đó đến khu vực nội thành Roma mất ít nhất một nửa ngày đường trong quá trình hành hương và cho rằng sẽ được xá tội nếu đến viếng tứ đại vương cung thánh đường sau đó.

Tôn giáo khác[sửa|sửa mã nguồn]

Trong những năm gần đây, có sự tăng trưởng rõ ràng trong hội đồng Hồi giáo tại Roma đa phần là do nhập cư từ những vương quốc Bắc Phi và Trung Đông đến thành phố. Do số người hành đạo Hồi giáo tại địa phương tăng lên, thực thi thiết kế xây dựng Thánh đường Hồi giáo Roma. Được khánh thành vào ngày 21 tháng 6 năm 1995, có diện tích quy hoạnh 30.000 mét vuông với sức chứa hơn 12.000 người, đây là thánh đường Hồi giáo lớn nhất trong quốc tế phương Tây và là nơi đặt trụ sở Trung tâm văn hóa truyền thống Hồi giáo tại Ý. [ 216 ] [ 217 ]

Kể từ khi kết thúc nền Cộng hoà La Mã, Roma cũng là trung tâm của một cộng đồng Do Thái quan trọng,[218] cổ nhất tại châu Âu. Do Thái giáo theo truyền thống bị giới hạn trong khu vực Ghetto Roma dưới sự quy định của giáo hoàng. Với hơn 20.000 người, họ có phương ngữ riêng đặc trưng của mình. Đại hội đường Do Thái Roma hay Tempio Maggiore là trung tâm thờ kính quan trọng nhất của người Do Thái trong thành phố.[219]

Roma cũng có sự hiện hữu của một bộ phận nhỏ Tin Lành, Chính thống giáo và những tín ngưỡng khác. Việc kiến thiết xây dựng khu phức tạp Đền thờ Mặc Môn ở Roma đã được công bố vào ngày 4 tháng 10 năm 2008 bởi Thomas S. Monson, quản trị của Giáo hội Các Thánh hữu Ngày sau của Chúa Giêsu Kitô tại một đại hội. [ 220 ] Ngôi đền đã được khánh thành vào ngày 14 tháng 1 năm 2019, [ 221 ] trở thành nhà thời thánh Mặc Môn tiên phong tại Ý, [ 222 ] gồm có TT Palo ( nhà hội họp ), TT tiếp đón, TT lịch sử vẻ vang mái ấm gia đình, nhà khách và những khu vườn, [ 223 ] Giao hàng những thành viên của Giáo hội Mặc Môn tại Hy Lạp, Síp, Albania, Slovenia, Croatia, Bosnia và Herzegovina và Macedonia, cũng như 26.000 thành viên của giáo phái tại Ý. [ 224 ]

Kiến trúc và cảnh sắc thành phố[sửa|sửa mã nguồn]

Kiến trúc của Roma trong nhiều thế kỷ đã tăng trưởng rất mạnh, đặc biệt quan trọng là từ phong thái cổ xưa và Đế quốc La Mã chuyển sang phong thái kiến trúc phát xít văn minh. Trong một thời hạn, Roma đã từng là TT kiến trúc cổ xưa chính của quốc tế, tăng trưởng những dạng thức kiến trúc mới như những loại vòm, mái vòm và khung vòm. Phong cách kiến trúc Roman trong thế kỷ 11, 12 và 13 cũng được vận dụng thoáng rộng trong kiến trúc La Mã, sau đó thành phố trở thành một trong những TT chính của kiến trúc Phục Hưng, Baroque và tân cổ xưa. [ 225 ]

La Mã cổ đại[sửa|sửa mã nguồn]

Một trong những hình tượng của Roma là Đấu trường La Mã ( mở màn thiết kế xây dựng từ năm 72 và triển khai xong vào năm 80 ), một khán đài vòng cung ngoài trời lớn nhất từng được thiết kế xây dựng tại Đế chế La Mã và hiện tại vẫn là khán đài vòng cung lớn nhất quốc tế. [ 226 ] Sức chứa bắt đầu của khán đài là 60.000 người theo dõi, và khoảng trống này được sử dụng cho những cuộc tranh tài của những võ sĩ giác đấu và những sự kiện công cộng khác như chương trình săn bắn, tái hiên những trận chiến và dàn dựng kịch sân khấu nổi tiếng dựa trên truyền thuyết thần thoại cổ xưa. Các di tích lịch sử và khu vực nổi tiếng của La Mã cổ đại gồm có Công trường La Mã, Công trường Hoàng đế tòa nhà Domus Aurea, đền Pantheon, Cột Traianus, Chợ Traianus, cổ mộ, tường thành Servius và tường thành Aurelianus cũng như những cổng thành, trường đua ngựa cổ đại Circus Maximus, phòng tắm công cộng Caracalla, Lâu đài Thiên Thần, Lăng Augustus, Ara Pacis, Khải hoàn môn Constantinus, Kim tự tháp Cestius và bức tượng khắc Miệng Sự Thật .
Các thành phố nổi tiếng thời Trung Cổ của thành phố, đa phần nằm quanh đồi Capitonilus, hầu hết đã bị tàn phá từ cuối thế kỷ 19 và thời kỳ phát xít, nhưng nhiều khu công trình đáng chú ý quan tâm vẫn còn. Các vương cung thánh đường có niên đại từ buổi đầu của Kitô giáo, gồm có Vương cung thánh đường Đức Bà Cả và Vương cung thánh đường Thánh Phaolô Ngoại thành ( sau này đã được đại trùng tu lại vào thế kỷ 19 ). Cả hai tòa nhà đều được chạm khắc những họa tiết trang trí phức tạp mang giá trị thẩm mỹ và nghệ thuật cao từ thế kỷ thứ 4 TCN. Phong cách thẩm mỹ và nghệ thuật tranh tường và thẩm mỹ và nghệ thuật khảm thời Trung Cổ đáng chú ý quan tâm khác cũng hoàn toàn có thể được tìm thấy trong những nhà thời thánh như Vương cung thánh đường Đức Bà Trastevere, Santi Quattro Coronati và Santa Prassede. Những khu công trình thế tục gồm một lượng lớn tháp, trong đó lớn nhất là tháp Milizie và Conti. Cả hai đều nằm kế Công trường La Mã và cầu thang lớn dẫn đến Vương cung thánh đường Đức Bà Aracoeli .

Phục Hưng và Baroque[sửa|sửa mã nguồn]

Bên cạnh cái nôi Firenze, Roma là TT Phục Hưng lớn của quốc tế, và là nơi mà nghệ thuật và thẩm mỹ Phục Hưng đạt đến đỉnh điểm, vươn đến sự hoàn mỹ và hòa giải cao độ, còn gọi là thời kỳ Thượng Phục Hưng. Giai đoạn này có một siêu phẩm của kiến trúc Phục Hưng ở Roma là Quảng trường Campidoglio do Michelangelo phong cách thiết kế. Cũng ở thời gian này, những mái ấm gia đình quý tộc lớn của Roma thường kiến thiết xây dựng những nơi ở sang trọng và quý phái như Điện Quirinale ( nay là trụ sở của Tổng thống Cộng hòa Ý ), Điện Venezia, Điện Farnese, Điện Barberini, Điện Chigi, Điện Spada, Điện Cancelleria và Biệt thự Farnesina .

Nhiều trung tâm vui chơi quảng trường nổi tiếng của thành phố vẫn giữ nguyên hình dáng được tạo từ thời Phục Hưng và Baroque. Trong đó một số ít trung tâm vui chơi quảng trường rất lớn, hoành tráng với bút tháp trang trí đặt ở giữa, một số ít trung tâm vui chơi quảng trường khác thì nhỏ và thơ mộng. Những trung tâm vui chơi quảng trường chính là Quảng trường Navona, Quảng trường Tây Ban Nha, Campo de ‘ Fiori, Quảng trường Venezia, Quảng trường Farnese, Quảng trường Rotonda và Quảng trường Minerva. Một trong những ví dụ nổi bật nhất của nghệ thuật và thẩm mỹ Baroque là đài phun nước Trevi của Nicola Salvi. Những hoàng cung Baroque đáng quan tâm khác của thế kỷ 17 là Điện Madama, thời nay là trụ sở của Thượng viện Ý và Điện Montecitorio, thời nay là trụ sở của Hạ viện Ý .

  • Một số quảng trường nổi tiếng tại Roma
  • Quảng trường NavonaQuảng trường Navona
  • Quảng trường Tây Ban NhaQuảng trường Tây Ban Nha
  • Quảng trường CampidoglioQuảng trường Campidoglio
  • Quảng trường RotondaQuảng trường Rotonda
  • Quảng trường Nhân DânQuảng trường Nhân Dân

Tân cổ xưa[sửa|sửa mã nguồn]

Trong thập kỷ tiên phong sau khi trở thành Hà Nội Thủ Đô của nước Ý thống nhất, Roma vẫn giữ nguyên thực trạng với những khu công trình cổ xưa. Thành phố có kích cỡ nhã nhặn vào năm 1870, trôi nổi theo nghĩa đen trong số lượng giới hạn của tường thành Aurelianus, với nhiều khoảng trống còn nguyên sơ, thành phố vẫn còn đậm chất tỉnh lẻ, không thiết thực, với những con đường quanh co và thiếu vắng tổng thể những dịch vụ cơ bản của một đô thị văn minh. Nhiều hoạt động giải trí quy hoạch đô thị thiết yếu đã diễn ra gồm có thiết kế những tòa nhà hành chính quan trọng ( những trụ sở chính phủ nước nhà, cơ quan Bộ ngành, Điện Công Lý, Trung tâm Triễn lãm, những đại sứ quán ), hình thành những con đường mới ( đường Vittorio Emanuele II, đường 20 tháng 9 ), kiến thiết xây dựng nhà ở cho những quan chức mới, tăng trưởng những hạ tầng ( bệnh viện, lò mổ, doanh trại ), tái tạo bộ mặt hai bên bờ Tiber. [ 227 ] [ 228 ] [ 229 ] Các nghệ sĩ và kiến trúc sư thế kỷ 18 đã tìm tòi một phương hướng phong thái mới mà không phải gắn liền với Giáo hội. Họ xem lại những nền văn minh cổ đại Hy-La thời kỳ tiền Kitô giáo và hình thành nên một phe phái kiến trúc mới dựa trên trật tự, cân đối và hòa giải, đã chiếm lợi thế tiêu biểu vượt trội trong kiến trúc tại Roma lúc bấy giờ. [ 230 ] [ 231 ]

Một trong những hình tượng nổi tiếng nhất của phe phái tân cổ xưa La Mã là Đài tưởng niệm vương quốc Vittoriano, đã hủy hoại một phần đông đồi Capitolinus và thành phố Trung Cổ lân cận để kiến thiết xây dựng, [ 232 ] là nơi tổ quốc ghi công những chiến sỹ vô danh, đại diện thay mặt cho 650.000 người Ý đã ngã xuống trong Chiến tranh quốc tế thứ nhất. Điện Công Lý nằm tại Quảng trường Cavour, là một ví dụ nổi bật về chủ nghĩa chiết trung. Triển lãm quốc tế về thẩm mỹ và nghệ thuật năm 1911 đã khai sinh ra khu trung tâm vui chơi quảng trường Mazzini, cũng như việc tạo ra Phòng tranh vương quốc về Nghệ thuật Hiện đại. Một bản thảo tiền đề cho kế hoạch lan rộng ra thành phố về phía biển ( Ostia, Fregene ) đã được đưa ra vào năm 1916. Khu Coppedè ( 1921 – 1927 ) là một ví dụ điển hình nổi bật của kiến ​ ​ trúc Art Nouveau. Các thành phố vườn như khu Garbatella đẹp như tranh đã được hình thành từ những năm 1920. [ 233 ]
Chế độ phát xít quản lý ở Ý trong khoảng chừng thời hạn từ 1922 đến 1943 đã lưu dấu tại Roma. Mussolini được cho phép thiết kế xây dựng những con đường và trung tâm vui chơi quảng trường mới, dẫn đến sự tàn phá những con đường, nhà cửa, nhà thời thánh và hoàng cung được dựng lên trong thời quản lý của giáo hoàng. Các hoạt động giải trí chính trong chính phủ nước nhà của ông là : ” cô lập ” đồi Capitolinus ; phố Monti, sau đổi tên là phố Impero, và ở đầu cuối là phố Fori Imperiali ; đường Mare, sau đổi tên thành phố Teatro di Marcello ; ” cô lập ” của Lăng Augustus, với sự dựng lên của Quảng trường Augusto Imperatore ; Con đường Hòa giải. [ 234 ] [ 235 ]

Về mặt kiến trúc, chủ nghĩa phát xít ưa thích các phong trào hiện đại nhất, như kiến trúc chủ nghĩa duy lý. Song song với điều này, vào những năm 1920, một phong cách khác đã xuất hiện, có tên là “Stile Novecento” đã phát triển một phong cách kiến trúc đặc trưng bởi sự liên kết với kiến trúc La Mã cổ đại. Một công trình quan trọng trong phong cách này là Công trường Mussolini, nay là Công trường Italico, bởi Enrico Del Debbio. Bên cạnh đó, nơi lưu dấu kiến trúc phát xít quan trọng nhất ở Roma là khu vực E.U.R. do Marcello Piacentini thiết kế vào năm 1938. Các tòa nhà tiêu biểu nhất của EUR là Điện Civiltà Italiana (1938–1943), thiết kế mang tính biểu tượng đã được xem như khối lập phương của ‘Đấu trường La Mã hình vuông’, và Điện Congressi, ví dụ về phong cách chủ nghĩa duy lý. Ban đầu khu này được hình thành với mục đích dành cho cuộc Triển lãm Thế giới 1942 (“Esposizione universale 1942“) và có tên gọi là “E.42” (“Esposizione 42“). Tuy nhiên, triển lãm thế giới đã không có dịp diễn ra vì năm 1940 nước Ý bước vào chiến tranh thế giới thứ hai và các tòa nhà tiêu điểm đã bị phá hủy một phần vào năm 1943 trong cuộc chiến giữa quân đội Ý và Đức sau khi đình chiến và sau đó bị bỏ hoang. Khu vực được khôi phục vào thập niên 1950, khi chính quyền Roma nhận thấy rằng họ đã có những mầm mống của một khu kinh tế ngoài trung tâm như những thủ đô khác mà hiện trong thời gian đó vẫn còn đang quy hoạch (như xưởng đóng tàu London Docklands và La Défense ở Paris). Ngoài ra Điện Farnesina, nơi đóng trụ sở của Bộ Ngoại giao Ý ngày nay, được thiết kế vào năm 1935 theo phong cách phát xít thuần chất.[236][237][238]

Roma bước ra khỏi Chiến tranh quốc tế thứ hai với rất ít những vụ ném bom tàn phá. Năm thánh năm 1950 là thời cơ để thực thi xong nhà ga TT Termini cũng như đường Cristoforo Colombo nối Roma đến biển. [ 239 ] Quận EUR được triển khai xong và trở thành Q. kinh tế tài chính kinh tế tài chính, và tuyến tàu điện ngầm tiên phong được mở vào năm 1955. [ 240 ] Để Giao hàng Thế vận hội Mùa hè 1960, Sân hoạt động Olimpico và hai điện thể thao khác được thiết kế xây dựng, cũng như Làng Olimpico. Bên cạnh trường bay truyền thống cuội nguồn Ciampino, một trường bay mới – Sân bay quốc tế Leonardo da Vinci tại Fiumicino đã được khánh thành vào năm 1961 để cung ứng nhu yếu ngày càng lan rộng ra và trở thành trường bay chính của Roma. [ 241 ] [ 242 ]

Trung tâm thành phố đã trải qua nhiều cuộc cải tạo mở rộng trong Năm Thánh 2000, và các cung điện nhuốm màu thổ hoàng do thời gian đã được khôi phục lại gam màu nhạt vốn có ban đầu của chúng trong các chiến dịch cải tạo này.[243] Từ đầu thế kỷ 21, Roma bắt đầu khánh thành các tòa nhà mới theo kiến trúc đương đại: Auditorium Parco della Musica vào năm 2002, Bảo tàng Nghệ thuật Đương đại Roma (MACRO) năm 2002, MAXXI năm 2010 và Trung tâm Hội nghị Roma, khánh thành vào năm 2016 tại quận EUR.[244]

Không gian xanh và hệ sinh thái[sửa|sửa mã nguồn]

Công viên công cộng và khu bảo tồn vạn vật thiên nhiên chiếm một khu vực to lớn ở Roma. Có thể nói, Roma là thành phố có một vùng khoảng trống xanh bao trùm thuộc hàng lớn nhất trong những TP. hà Nội châu Âu. [ 245 ]

Phần đáng chú ý nhất của khu không gian xanh này đặc trưng bởi rất nhiều biệt thự và khu vườn của các tầng lớp quý tộc Ý. Tuy nhiều nhiều biệt thự đã bị phá hủy trong giai đoạn bùng nổ xây dựng cuối thế kỷ 19 nhưng vẫn còn sót lại một lượng lớn. Đáng chú ý nhất trong số này là các biệt thự Borghese, biệt thự Ada và biệt thự Pamphili Doria. Biệt thự Pamphili Doria nằm ở phía tây của ngọn đồi Janiculum rộng 1,8 km². Ngoài ra trên đồi Janiculum còn có biệt thự Sciarra với các sân chơi cho trẻ em và những khu vực đi bộ phủ bóng mát. Tại khu vực lân cận của Vườn Bách thảo Roma (Orto Botanico) là một không gian xanh thoáng mát và lợp phủ bóng râm. Trường đua ngựa La Mã cổ đại Circus Maximus là một không gian xanh lớn khác nhưng sự thu hút chính ở đây là các địa điểm đua xe ngựa cổ xưa, còn cây thì tương đối ít. Gần đó là biệt thự Celimontana tươi tốt, gần các khu vườn xung quanh nhà tắm công cộng Caracalla và Vườn Hoa hồng. Khu vườn của biệt thự Borghese là một không gian xanh lớn và nổi tiếng nhất ở Roma, nơi đây có các phòng trưng bày nghệ thuật trứ danh nằm giữa các lối đi bộ phủ bóng mát cây xanh. Nó nằm gần với Bậc thang Tây Ban Nha và Quảng trường Nhân Dân. Roma cũng có nhiều vườn địa phương được hình thành gần đây hơn như vườn địa phương Pineto và Appia. Ngoài ra còn có các khu bảo tồn thiên nhiên tại Marcigliana và Tenuta di Castelporziano.

Hàng nghìn loài động vật hoang dã, động vật hoang dã có xương sống và động vật hoang dã không xương sống sống trong thành phố vĩnh hằng. Điển hình nhất tại Đấu trường La Mã và khu vực khảo cổ xung quanh là những chú mèo hoang, được chính quyền sở tại thành phố công nhận là ” Di sản văn hóa truyền thống – sinh học của Roma ” từ năm 2001 ( ví dụ duy nhất ở Ý về quyết định hành động như vậy ). [ 246 ] Những chú mèo La Mã có khoảng chừng 300.000 thành viên, sinh sống trong những tàn tích cổ xưa và đi hoang khắp nơi, được nhóm lại trong tối thiểu 400 điểm trú ẩn mèo được xác lập là thiên nhiên và môi trường sống tự do theo luật. [ 247 ] Nhiều người dân Roma đa phần là phụ nữ chăm sóc chăm nom và cho chúng ăn. Từ đó, thuật ngữ ” gattare ” trong tiếng Ý dùng để chỉ những người phụ nữ này. [ 248 ] [ 249 ]Trong số những loài chim, loài sáo đá xanh đặc trưng được ước tính có khoảng chừng 5 triệu thành viên. [ 250 ] Roma trong nhiều năm là thành phố Ý có số lượng lớn nhất về loài chim này, đã tràn ngập đô thị kể từ thời hậu chiến sau sự tàn phá nhiều vùng đất ngập nước ngoại ô, và chúng tìm thấy thiên nhiên và môi trường đô thị có ít động vật hoang dã ăn thịt và sinh sống thuận tiện hơn. Các khu vực tiên phong bị chiếm giữ bởi những con chim này là những khu vực phủ xanh của Điện Venezia, Biệt thự Torlonia và Quảng trường Cavour, tiếp theo vào năm 1970 bởi Biệt thự Ada, Biệt thự Pamphilj, sang quốc lộ 20 tháng 9, quốc lộ Trastevere và đường Appia Nuova. Sau đó, chúng chiếm cứ những cây ven sông ở hữu ngạn của Tiber, giữa cầu Matteotti và cầu Thiên Thần, [ 251 ] để sau cùng tràn ngập được cả hai bờ. Trong những mùa di cư, chúng thường gây ra tai nạn thương tâm đâm vào động cơ máy bay tại những phi trường của thành phố cũng như yếu tố với thải phân ở những di tích lịch sử du lịch hình tượng. [ 252 ] [ 253 ] Vài năm trở lại đây, loài mòng biển từ ngoài khơi đã xâm lược vào sâu trong TT Roma do sự quản trị yếu kém của thành phố, những bãi rác và thức ăn thừa trở nên mê hoặc và lôi cuốn chúng, đồng thời tiến công và ăn thịt những loài chim khác như bồ câu hoặc sáo, mà theo những nhà chức trách, chúng ngày càng trở nên hung hăng hơn. [ 254 ] [ 255 ] [ 256 ]

Đài phun nước và cầu dẫn nước[sửa|sửa mã nguồn]

Roma còn sở hữu biệt danh là ” Thành phố của những đài phun nước “, với 50 đài phun nước tưởng niệm và hàng trăm đài phun vừa và nhỏ khác trên tổng số hơn 2000, nhiều hơn bất kỳ thành phố nào khác trên quốc tế, và những đài phun nước đã trở thành hình tượng quen thuộc của Roma. Các đài phun nước ở Roma được thiết kế xây dựng theo tổng thể những phong thái khác nhau, từ cổ xưa, trung cổ đến phe phái Baroque và tân cổ xưa. Chúng đã xuất hiện ở thành phố từ hơn 2 nghìn năm trước, cho thấy người La Mã cổ đại đã luôn có niềm đam mê lớn lao so với nước dùng công cộng, từ mạng lưới hệ thống cầu dẫn nước đến những nhà tắm hơi cổ đại. Thời Đế quốc La Mã bấy giờ, vào năm 98 TCN, theo Sextus Julius Frontinus, vị quan cố vấn của La Mã và là người đảm nhiệm quản trị giám hộ nguồn nước của thành phố, Roma có 9 mạng lưới hệ thống cầu dẫn nước, cung ứng nước dẫn đến 39 đài phun nước tưởng niệm và 591 đài phun nước công cộng dạng bồn nhỏ, không kể nguồn nước cung ứng cho hoàng gia, tắm rửa hay cho những địa chủ sở hữu biệt thự tư gia. Mỗi đài phun nước lớn đều được liên kết với hai cầu dẫn nước khác nhau, phòng trường hợp một mạng lưới hệ thống không hoạt động giải trí được do bảo dưỡng. [ 257 ] .Sau nhiều thế kỷ suy vi, niềm đam mê này vẫn được lưu truyền và tiếp nối đến tận thời nay qua việc thiết kế xây dựng vô số những mẫu mã đài phun hiện hữu khắp nơi trên những đường phố và trung tâm vui chơi quảng trường ở TP. hà Nội, để lấy nước uống cũng như để trang trí mỹ quan đô thị. Xuyên suốt lịch sử dân tộc, yếu tố vệ sinh có vẻ như không hề khiến ai phải bận tâm, khi những nguồn nước ( kể cả nước sông ) được chắt lọc trong những bồn chứa đặc biệt quan trọng và được xem là tốt đến mức những giáo hoàng cũng lấy để uống khi vi hành trong thành phố. [ 258 ] [ 259 ]

Trong thế kỷ 17 và 18, những giáo hoàng tái tạo những đài phun nước La Mã tàn tích và thiết kế xây dựng những đài phun nước mới nhằm mục đích ghi lại thời kỳ của họ, mở ra thời hoàng kim cho những đài phun nước Roma. Như những bức tranh của Rubens, những đài phun nước Roma mang tính biểu lộ phong thái mới của thẩm mỹ và nghệ thuật Baroque. Có rất nhiều nhân vật hình tượng đầy tính cảm hứng và sức sống được đặt tại những đài phun nước. Ở những đài phun nước này, điêu khắc đã trở thành yếu tố chính, và nước được thêm vào đơn thuần chỉ để tạo sự hoạt động và đóng vai trò trang trí cho những tác phẩm điêu khắc. Chúng giống như những khu vườn Baroque, là ” một sự bộc lộ đầy tự tin và quyền lực tối cao “. [ 260 ]

  • Một số đài phun nước nổi tiếng tại Roma
  • Đài phun nước Fiumi, Quảng trường Navona

    Đài phun nước Fiumi,
    Quảng trường Navona

  • Đài phun nước Barcaccia, Quảng trường Tây Ban Nha

    Đài phun nước Barcaccia,
    Quảng trường Tây Ban Nha

  • Đài phun nước Acqua Paola, đồi Janiculum

    Đài phun nước Acqua Paola,
    đồi Janiculum

  • Đài phun nước Tritone, Quảng trường Barberini

    Đài phun nước Tritone,
    Quảng trường Barberini

  • Đài phun nước Nettuno, Quảng trường Navona

    Đài phun nước Nettuno,
    Quảng trường Navona

Roma nổi tiếng với những bức tượng, nhưng đặc biệt là những bức tượng có tính truyền cảm xúc cao, tức những “bức tượng biết nói”. Chúng thường là những pho tượng cổ đã trở thành phương tiện truyền tải những lời diễn thuyết về các thảo luận chính trị và xã hội, là nơi để mọi người cất lên tiếng nói về quan điểm của họ (thông thường là châm biếm trào phúng).[261] Có hai bức tượng nổi tiếng là: Pasquino và Marforio, ngoài ra vẫn có 4 bức tượng khác đáng chú ý là il Babuino, Madama Lucrezia, il Facchino và Abbot Luigi. Hầu hết những bức tượng đều từ thời La Mã cổ đại hay từ thời cổ điển, phần lớn trong số đó miêu tả những nhân vật trong thần thoại; il Pasquino đại diện Menelaus, Abbot Luigi – một thẩm phán La Mã bí ẩn, il Babuino đại diện cho Silenus, Marforio đại diện cho Oceanus, Madama Lucrezia là một bức tượng bán thân của Isis, và il Facchino là bức tượng duy nhất không phải của La Mã, được tạo thành trong năm 1580, và không đại diện riêng cho bất cứ nhân vật nào. Những bức tượng thường được phủ đầy áp phích hoặc những hình vẽ tranh phun sơn hay ‘graffiti’ bày tỏ ý tưởng và quan điểm chính trị. Những bức tượng khác trong thành phố không phải tượng bộc lộ cảm xúc và quan điểm gồm Cầu Thiên Thần, hoặc một số di tích nằm rải rác trong thành phố, như Giordano Bruno ở Campo de’Fiori.[262][263][264]

Bút tháp và cột tưởng niệm[sửa|sửa mã nguồn]

Roma là nơi lưu giữ nhiều bút tháp (obelisk) nhất trên thế giới. Thành phố có 8 bút tháp cổ Ai Cập (trong đó Lateranese tại Quảng trường Thánh Gioan Latêranô là bút tháp Ai Cập lớn nhất thế giới) và 5 bút tháp La Mã cổ đại cùng một số khác hiện đại hơn; thành phố cũng đã từng lưu giữ bút tháp Axum của Ethiopia cho đến khi hoàn trả vào năm 2005.[265] Các bút tháp chủ yếu được đặt tại các quảng trường lớn, chẳng hạn như tại Quảng trường Navona, Quảng trường Thánh Phêrô, Quảng trường Montecitorio, Quảng trường Nhân Dân và những tháp tưởng niệm khác trong các biệt thự, nhà tắm công cộng và trong các khu vườn, công viên, chẳng hạn như ở biệt thự Celimontana, nhà tắm công cộng Diocletianus và ngọn đồi Pincius.

  • Một số bút tháp và cột tưởng niệm nổi bật tại Roma
  • Bút tháp Lateranese tại Quảng trường Thánh Gioan Latêranô

    Bút tháp Lateranese tại Quảng trường Thánh Gioan Latêranô

  • Bút tháp Vatican (Ai Cập) tại Quảng trường Thánh Phêrô

    Bút tháp Vatican (Ai Cập) tại Quảng trường Thánh Phêrô

  • Bút tháp Flaminio (Ai Cập) tại Quảng trường Nhân Dân

    Bút tháp Flaminio (Ai Cập) tại Quảng trường Nhân Dân

  • Bút tháp Solare (Ai Cập) tại Quảng trường Montecitorio

    Bút tháp Solare (Ai Cập) tại Quảng trường Montecitorio

  • Bút tháp Macuteo (Ai Cập) tại Quảng trường Rodonta

    Bút tháp Macuteo (Ai Cập) tại Quảng trường Rodonta

  • Bút tháp Agonalis (La Mã) tại Quảng trường Navona

    Bút tháp Agonalis (La Mã) tại Quảng trường Navona

  • Bút tháp Sallustiano (La Mã) trên đỉnh Bậc thang Tây Ban Nha

    Bút tháp Sallustiano (La Mã) trên đỉnh Bậc thang Tây Ban Nha

  • Bút tháp Esquilino (La Mã) mặt sau Nhà thờ Đức Bà Cả

    Bút tháp Esquilino (La Mã) mặt sau Nhà thờ Đức Bà Cả

  • Bút tháp Marconi (hiện đại) tại quận EUR

    Bút tháp Marconi (hiện đại) tại quận EUR

  • Cột Traianus tại Công trường TraianusCột Traianus tại Công trường Traianus
  • Cột Marcus Aurelius tại Quảng trường ColonnaCột Marcus Aurelius tại Quảng trường Colonna
  • Cột Hòa Bình tại Quảng trường Đức Bà CảCột Hòa Bình tại Quảng trường Đức Bà Cả

Ngoài ra, TT của Roma cũng là nơi có hai cột tưởng niệm La Mã cổ đại là Cột Traianus và Cột Marcus Aurelius với vẻ bên ngoài được trang trí theo dạng xoắn ốc nhẹ. Cột Marcus Aurelius được đặt tại Quảng trường Colonna do Hoàng đế Commodus dựng nên vào năm 180 để tưởng niệm cha mẹ của mình. Cột tưởng niệm này được lấy cảm hứng từ Cột Traianus tại Công trường Traianus, một phần của Công trường Hoàng đế. [ 266 ]

Thành phố Roma có rất nhiều cây cầu nổi tiếng bắc qua sông Tiber. Cây cầu duy nhất còn tồn tại nguyên bản cho tới ngày nay không bị thay đổi là Cầu Fabricius có từ thời cổ đại, nối đảo Tiberina với bờ tả ngạn của dòng sông. Những cây cầu La Mã khác bắc ngang qua sông Tiber còn tồn tại là Cầu Cestio, Cầu Thiên Thần và Cầu Milvio dù cho chúng đã chịu sự thay đổi. Xem xét Cầu Nomentano bắc ngang sông Aniene được xây dựng trong thời La Mã cổ đại, do đó còn sót lại 5 cây cầu La Mã cổ đại trong thành phố vẫn tồn tại đến ngày nay.[267] Những cây cầu đáng chú ý khác là Cầu Sisto, cây cầu đầu tiên được xây dựng vào thời Phục Hưng trên nền móng La Mã; Cầu Rotto, thực sự là vòm cung duy nhất còn sót lại của Cầu Aemilius cổ đại, đã sụp trong trận lụt năm 1598 và bị phá hủy vào cuối thế kỷ 19; và Cầu Vittorio Emanuele II, một cây cầu hiện đại nối liền đường lớn Vittorio Emanuele và phường Borgo. Hầu hết các cây cầu công cộng của thành phố được xây dựng theo phong cách cổ điển hoặc Phục Hưng, nhưng cũng theo phong cách Baroque, Tân cổ điển và Hiện đại. Theo Encyclopædia Britannica, cây cầu cổ đẹp nhất còn lại ở Roma là Cầu Thiên Thần, được hoàn thành vào năm 135 và được trang trí với mười bức tượng của các thiên thần, được Gian Lorenzo Bernini thiết kế vào năm 1688.[268]

Cổ mộ Domitilla với mạng lưới hệ thống đường hầm ngầm trải dài 17 km dưới lòng đất được xem là cổ mộ cổ nhất và được bảo tồn tốt nhất tại Roma .Roma có một lượng lớn những hầm mộ cổ đại hoặc những nơi chôn cất ngầm trong thành phố hay gần thành phố, với số lượng tối thiểu 40, 1 số ít vừa được phát hiện chỉ trong vài thập kỷ gần đây. Mặc dù nổi tiếng nhất là những nơi chôn cất Kitô hữu nhưng vẫn có mộ ngoại giáo và người Do Thái, hoặc được chôn cất trong hầm mộ riêng không liên quan gì đến nhau hoặc nằm xen kẽ chung với nhau trong một khu đất. Những hầm mộ quy mô lớn tiên phong được khai thác từ thế kỷ thứ 2 trở đi. Ban đầu chúng được chạm khắc từ một loại mềm từ tro núi lửa là đá tufo [ 269 ] và đặt tại những vị trí ngoài ranh giới của thành phố vì luật La Mã cấm chôn cất trong thành phố. Hiện nay Ủy ban Giáo hoàng nắm quyền và nghĩa vụ và trách nhiệm bảo dưỡng những cổ mộ. [ 270 ] [ 271 ]

Theo nghiên cứu của GaWC về thành phố toàn cầu, Roma một thành phố hạng Beta +, xếp sau Milan.[15] Năm 2014, Roma giành hạng 32 theo chỉ số Global Cities Index, hạng cao nhất tại Ý.[17] Năm 2005, với GDP đạt 94,376 tỷ euro (121,5 tỷ USD), Roma đóng góp 6,7% vào tổng sản phẩm quốc nội của cả nước (nhiều hơn bất cứ thành phố nào khác ở Ý). Bên cạnh đó, tỷ lệ thất nghiệp của thành phố từ giữa năm 2001 và 2005 đã giảm từ 11,1% xuống 6,5%, hiện đang là một trong những tỷ lệ thấp nhất của tất cả các thành phố thủ đô thuộc Liên minh châu Âu. Tốc độ tăng trưởng của Roma đạt 4,4%/năm và tiếp tục phát triển với một tốc độ cao hơn so với bất kỳ thành phố khác của đất nước.[272] Điều này có nghĩa là nếu Roma là một quốc gia độc lập thì nó sẽ là quốc gia giàu có đứng thứ 52 trên thế giới tính theo GDP, gần với Ai Cập.

Quan cảnh công viên hồ trung tâm của quận kinh tế EUR.Năm 2003, Roma có mức GDP trung bình đầu người đạt 29.153 euro ( 37.412 USD ), cao thứ hai tại Ý chỉ sau Milano, và cao hơn 134,1 % GDP trung bình đầu người trung bình của Liên minh châu Âu. [ 273 ] Hơn hết, Roma có tổng thu nhập xếp hàng cao nhất ở Ý, đạt 47.076.890.463 euro trong năm 2008, nhưng xét về thu nhập của người lao động trung bình, thành phố chỉ đứng ở vị thứ 9 tại Ý với mức thu nhập là 24.509 euro. [ 274 ] Ở góc nhìn toàn thế giới, người lao động ở Roma nhận được mức lương cao thứ 30 trong năm 2009, tăng 3 thứ hạng so với năm 2008. [ 275 ] Vùng đô thị Roma có GDP lên tới 167,8 tỷ đô la và 38.765 đô la trên đầu người. [ 276 ] Theo nghiên cứu và điều tra về của Citigroup và Knight Frank công bố năm 2009, Roma là thành phố đắt đỏ thứ tám trên quốc tế về giá hạng sang ( 13.500 euro mỗi mét vuông ). [ 277 ] [ 278 ]
Phòng thương mại của Roma nằm trong Đền Hadrianus cổ đại .Tầm quan trọng vĩ đại về lịch sử vẻ vang, nghệ thuật và thẩm mỹ và tôn giáo của thành phố khiến nó trở thành một trong những điểm du lịch chính trên quốc tế và thông dụng nhất ở Ý. [ 279 ] Mỗi ngày có trung bình có khoảng chừng 90.000 khách du lịch ghé thăm, trong tổng số hàng năm tính đến năm trước là 13,4 triệu lượt đến thăm và 32,8 triệu lượt khách lưu trú, trong đó hai phần ba là người quốc tế. [ 280 ] Chỉ tính riêng lượng khách du lịch quốc tế, Roma là thành phố được viếng thăm nhiều nhất ở Ý, thứ 3 tại châu Âu và thứ 14 trên quốc tế trong năm năm nay. [ 20 ] Đóng góp của ngành du lịch chiếm khoảng chừng 12 % GDP của thành phố. [ 281 ]Mặc dù nền kinh tế tài chính của Roma đặc trưng bởi sự vắng mặt của ngành công nghiệp nặng và bị chi phối hầu hết bởi ngành dịch vụ, những công ty công nghệ cao ( công nghệ thông tin, hàng không ngoài hành tinh, quốc phòng, viễn thông ), điều tra và nghiên cứu, kiến thiết xây dựng và hoạt động giải trí thương mại ( đặc biệt quan trọng là ngân hàng nhà nước ), cùng với sự tăng trưởng mạnh của ngành du lịch đầy năng động đều đóng vai trò rất quan trọng so với nền kinh tế tài chính của thành phố. Fiumicino là trường bay quốc tế ở Roma và cũng là trường bay lớn nhất tại Ý. Bên cạnh đó, thành phố còn là nơi đóng trụ sở của đại đa số những công ty lớn của Ý, cùng với trụ sở của ba trong 100 công ty lớn nhất quốc tế : Enel, Eni và Telecom Italia. [ 282 ]

Roma là cộng đồng nông nghiệp lớn nhất ở châu Âu, với diện tích canh tác 517 km², chiếm khoảng 40% tổng diện tích thành phố.[283] Giáo dục đại học, hệ thống phát thanh truyền hình quốc gia và ngành công nghiệp điện ảnh ở Roma cũng góp phần quan trọng trong nền kinh tế. Roma còn là trung tâm của ngành công nghiệp điện ảnh Ý nhờ vào phim trường Cinecittà với hoạt động khởi nghiệp từ những 1930.[284] Thành phố cũng là một trung tâm ngân hàng và bảo hiểm, điện tử, năng lượng, vận tải và công nghiệp hàng không vũ trụ. Rất nhiều trụ sở công ty và cơ quan quốc tế, bộ chính phủ, trung tâm hội nghị, địa điểm thể thao và viện bảo tàng được đặt tại quận kinh tế EUR của Roma; Torrino (phía nam EUR); Magliana; Parco de’ Medici-Laurentina và Tiburtina-valley nằm dọc theo con đường Tiburtina có từ thời cổ đại.[285][286]

Giáo dục đào tạo bậc cao[sửa|sửa mã nguồn]

La Sapienza, viện đại học lớn nhất châu Âu và một trong những cơ sở giáo dục hàng đầu của Ý.Đại học Roma thành lập năm 1303, còn gọi là, viện đại học lớn nhất châu Âu và một trong những cơ sở giáo dục hàng đầu của Ý.Roma là một TT giáo dục vương quốc và quốc tế lớn về giáo dục bậc ĐH, với rất nhiều học viện chuyên nghành, trường ĐH và viện ĐH. Thành phố có nhiều loại học viện chuyên nghành khác nhau, luôn là một TT tri thức và giáo dục lớn của quốc tế, đặc biệt quan trọng là thời La Mã cổ đại và Phục Hưng, cùng với Firenze. [ 287 ] Theo chỉ số City Brands Index, Roma là thành phố đứng thứ nhì về mức độ chăm sóc về lịch sử dân tộc, giáo dục và văn hoá cũng như vẻ đẹp của nó. [ 288 ]

Roma có một lượng lớn các trường đại học và viện đại học. Viện đại học đầu tiên của Roma là La Sapienza, một trong những đại học lâu đời nhất và lớn nhất trên thế giới với trên 140.000 sinh viên theo học, vào năm 2005 trường xếp hạng 33 trong các đại học tốt nhất tại châu Âu[289] và đến năm 2013 La Sapienza xếp hạng 62 thế giới và đứng đầu tại Ý theo Center for World University Rankings[290] và luôn nằm trong top 50 của châu Âu và top 150 các đại học tốt nhất thế giới.[291] Nhằm giảm thiểu tình trạng quá tải của La Sapienza, hai viện đại học công lập được thành lập trong những thập niên gần đây: Tor Vergata vào năm 1982 và Roma Tre vào năm 1992. Năm 1998 thành lập viện đại học thứ tư mang tên Foro Italico, đại học công lập duy nhất của Ý chuyên về thể dục thể thao.[292] Roma còn có Trường Chính phủ LUISS, là trường cấp bằng cử nhân quan trọng nhất trong lĩnh vực quan hệ quốc tế và nghiên cứu châu Âu cũng như Trường Thương mại LUISS, trường kinh tế quan trọng nhất của Ý. Viện ISIA của Roma được thành lập vào năm 1973 bởi Giulio Carlo Argan và là học viện lâu năm nhất tại Ý trong lĩnh vực thiết kế công nghiệp.

Biệt thự Medici, cơ sở của Viện hàn lâm Pháp tại Roma .Thêm vào đó, Roma có lượng lớn những ĐH giáo hoàng và những học viện chuyên nghành khác, gồm có British School tại Roma, Viện hàn lâm Pháp tại Roma, Đại học Giáo hoàng Gregoriana ( ĐH dòng Tên cổ nhất trên quốc tế, xây dựng vào năm 1551 ), Học viện châu Âu về Thiết kế, Trường Lorenzo de ‘ Medici, Đại học Link Campus, Đại học Campus Y-Sinh. Roma cũng có hai viện ĐH Mỹ : Đại học Mỹ tại Roma [ 293 ] và Đại học John Cabot cùng với phân hiệu Đại học St. John’s, Trung tâm John Felice Roma là một phân hiệu của Đại học Loyola Chicago còn Đại học Temple Roma là một phân hiệu của Đại học Temple. [ 294 ] Các ĐH nội trú Roma ( Collegi pontifici ) là một số ít trường dòng dành cho sinh viên ngoại bang học tập để thăng quan tiến chức tu sĩ tại những Đại học Giáo hoàng. [ 295 ]

Thư viện và những viện tàng trữ[sửa|sửa mã nguồn]

Thư viện vương quốc TT Roma .Các thư viện lớn tại Roma gồm có Thư viện Angelica khánh thành vào năm 1604, là thư viện công tiên phong tại Ý ; Thư viện Vallicelliana xây dựng vào năm 1565 ; Thư viện Casanatense khánh thành vào năm 1701 ; Thư viện vương quốc TT Roma là một trong hai thư viện vương quốc của Ý, lưu giữ 4.126.002 đầu sách ; Thư viện Bộ Ngoại giao, chuyên về ngoại giao, đối ngoại và lịch sử dân tộc văn minh ; Thư viện của Viện Bách khoa toàn thư ; Thư viện Don Bosco là một trong những thư viện Dòng Salêdiêng lớn nhất và tân tiến nhất ; Thư viện và Bảo tàng rạp Burcardo là một bảo tàng-thư viện chuyên về lịch sử vẻ vang kịch và sân khấu ; Thư viện Hội Địa lý Ý đặt tại Biệt thự Celimontana là thư viện chuyên ngành địa lý quan trọng nhất tại Ý, và một trong những thư viện quan trọng nhất tại châu Âu ; [ 296 ] và Thư viện Vatican là một trong những thư viện cổ nhất và quan trọng nhất trên quốc tế, có mốc xây dựng chính thức là năm 1475, và có 75.000 quyển hạng mục, cùng với 1,1 triệu sách in, trong đó có khoảng chừng 8.500 sách in kiểu cổ trước năm 1501. Ngoài ra còn có nhiều thư viện chuyên biệt gắn với những học viện chuyên nghành văn hoá quốc tế khác nhau tại Roma, trong số đó có thư viện của Viện hàn lâm Hoa Kỳ tại Roma, Viện Pháp tại Roma, và Thư viện Hertziana – Viện Lịch sử thẩm mỹ và nghệ thuật Max Planck của Đức, nổi tiếng xuất sắc về điều tra và nghiên cứu thẩm mỹ và nghệ thuật và khoa học. [ 297 ]

Du lịch, khảo cổ và di sản[sửa|sửa mã nguồn]

Roma thời nay là một trong những điểm đến du lịch quan trọng nhất của quốc tế, điều này là do sự phong phú không hề đếm hết những kho tàng khảo cổ và bảo vật thẩm mỹ và nghệ thuật tại đây, cũng như do nét lôi cuốn văn hóa truyền thống của những truyền thống lịch sử đặc trưng, vẻ đẹp cảnh sắc và sự uy nghi trang trọng của những căn biệt thự nghỉ dưỡng hạng sang ( khu vui chơi giải trí công viên ). Các tài nguyên di sản quý giá nhất ở Roma là chính số lượng kho lưu trữ bảo tàng lớn – Bảo tàng Capitolinus – viện kho lưu trữ bảo tàng truyền kiếp nhất trên quốc tế, [ 298 ] Bảo tàng Vatican, Phòng triển lãm Borghese, và cùng với những khu vực khác tương quan đến cả nghệ thuật và thẩm mỹ đương đại và văn minh – cầu dẫn nước, đài phun nước, nhà thời thánh, hoàng cung, khu công trình lịch sử dân tộc, đài tưởng niệm, tàn tích Công trường La Mã – Công trường Hoàng đế và những cổ mộ. Roma là thành phố thứ được viếng thăm nhiều đứng thứ hai tại Liên minh châu Âu, chỉ xếp sau Paris, với lượng hành khách một năm trung bình 7-10 triệu người, mà nhiều lúc tăng gấp đôi vào những năm thánh. Theo thống kê gần đây, Đấu trường La Mã ( 4 triệu hành khách ) và Bảo tàng Vatican ( 4,2 triệu hành khách ) lần lượt đứng thứ 39 và 37 trong bảng xếp hạng những nơi được viếng thăm nhiều nhất trên quốc tế. [ 299 ]Trung tâm lịch sử vẻ vang Roma có đến hơn 25.000 điểm thăm quan về môi trường tự nhiên và khảo cổ được công nhận, chính vì điều này, Roma là thành phố có nhiều di tích lịch sử nhất trên quốc tế. [ 300 ] Sau quy trình thương nghị với Tòa Thánh và Ý, Ủy ban Di sản quốc tế UNESCO trên ý thức hợp tác đã quyết định hành động sửa đổi bổ trợ di sản của Roma vào năm 1990, lan rộng ra đến khoanh vùng phạm vi tường thành Janiculum do Giáo hoàng Urbanô VIII cho thiết kế xây dựng năm 1643, và những gia tài ngoài chủ quyền lãnh thổ của Tòa Thánh nằm bên trong thành phố, [ 301 ] trong đó có ba hoàng thượng cung thánh đường tối quan trọng so với Giáo hội là Đức Bà Cả, Thánh Gioan tại Latêranô và Thánh Phaolô Ngoại thành. [ 22 ]
Roma là một TT khảo cổ học lớn và là một trong những TT quan trọng nhất về điều tra và nghiên cứu khảo cổ học của quốc tế. Có rất nhiều viện điều tra và nghiên cứu và viện văn hóa truyền thống nằm rải rác trong thành phố, ví dụ điển hình như Viện hàn lâm Hoa Kỳ tại Roma [ 302 ] và Viện Thụy Điển tại Roma. [ 303 ] Roma sống sót rất nhiều di tích lịch sử cổ đại, gồm có Công trường La Mã – Công trường Hoàng đế, Chợ Traianus, Công trường Traianus, [ 304 ] Đấu trường La Mã, đền Pantheon và một số ít khác. Đấu trường La Mã được nhìn nhận là một trong những di tích lịch sử khảo cổ tiêu biểu vượt trội nhất của Roma và là một kỳ quan quốc tế. [ 305 ] [ 306 ]Roma là kho tàng tàng trữ lớn và đầy ấn tượng về những nghành nghề dịch vụ thẩm mỹ và nghệ thuật, điêu khắc, đài phun nước, khảm trang trí ghép mảnh ( mosaic ), bích họa và tranh vẽ từ tổng thể những quá trình khác nhau trong lịch sử vẻ vang. Roma đã trở thành một TT nghệ thuật và thẩm mỹ từ thời La Mã cổ đại, với những hình thức nghệ thuật và thẩm mỹ La Mã quan trọng như kiến trúc, hội họa, điêu khắc và tranh khảm. Rèn sắt kẽm kim loại, làm khuôn tiền xu và khắc đá quý, chạm trổ ngà voi quý hiếm, tượng thủy tinh, đồ gốm và sách minh họa hình ảnh được coi là những hình thức ‘ nhỏ ‘ trong những tuyệt tác nghệ thuật và thẩm mỹ La Mã. [ 307 ] Roma sau này trở thành một TT thẩm mỹ và nghệ thuật Phục Hưng chính, từ khi những giáo hoàng dành khoản tiền lớn cho những khu công trình kiến thiết xây dựng hoàng cung hùng vĩ, hoàng cung, trung tâm vui chơi quảng trường và khu công trình công cộng nói chung. Roma trở thành một trong những TT tác phẩm nghệ thuật và thẩm mỹ Phục Hưng lớn của châu Âu, chỉ đứng sau Firenze, và hoàn toàn có thể so sánh với những thành phố lớn và những TT văn hóa truyền thống khác như Paris và Venezia. Thành phố đã chịu ảnh hưởng tác động rất nhiều bởi trào lưu baroque và trở thành nơi cư ngụ của nhiều nghệ sĩ và kiến trúc sư, ví dụ điển hình như Bernini, Caravaggio, Carracci, Borromini, Cortona. [ 308 ] Trong cuối thế kỷ 18 và đầu thế kỷ 19, thành phố là một trong những TT của Grand Tour [ 309 ] – một hình thức du lịch truyền thống cuội nguồn ở châu Âu – khi mà những người giàu sang, quý tộc trẻ Anh và châu Âu đến thăm thành phố để tìm hiểu và khám phá về văn hóa truyền thống, thẩm mỹ và nghệ thuật, triết học và kiến trúc La Mã cổ đại. Roma là nơi có nhiều nghệ sĩ tân cổ xưa và rococo, ví dụ điển hình như Pannini và Bernardo Bellotto. Ngày nay, thành phố là một trong những TT nghệ thuật và thẩm mỹ lớn nhất của quốc tế, với rất nhiều viện thẩm mỹ và nghệ thuật [ 310 ] và kho lưu trữ bảo tàng .

  • Bảo tàng CapitolinusBảo tàng Capitolinus
  • Bảo tàng Chiaramonti, VaticanBảo tàng Chiaramonti, Vatican
  • Phòng tranh BorghesePhòng tranh Borghese
  • Bảo tàng quốc gia RomaBảo tàng vương quốc Roma
  • Bảo tàng Văn minh La MãBảo tàng Văn minh La Mã
  • Phòng tranh quốc gia Nghệ thuật cổ đạiPhòng tranh vương quốc Nghệ thuật cổ đại

Roma đã phát triển thành nơi lưu trữ nghệ thuật đương đại, hiện đại và kiến trúc. Thư viện Nghệ thuật Hiện đại Quốc gia là nơi trưng bày cố định các tác phẩm của Balla, Morandi, Pirandello, Jerzy Dudek, De Chirico, De Pisis, Guttuso, Fontana, Burri, Mastroianni, Turcato, Kandisky, Cézanne. Năm 2010 chứng kiến buổi khai trương nền tảng nghệ thuật mới nhất của Roma, một loại hình nghệ thuật đương đại và triển lãm kiến trúc do kiến trúc sư người Iraq nổi tiếng Zaha Hadid thiết kế. Bảo tàng Quốc gia Nghệ thuật và Kiến trúc thế kỷ 21 – MAXXI tái hiện một khu vực đổ nát với kiến trúc hiện đại ấn tượng. Maxxi[311] có một trường dành riêng cho phòng nghiên cứu thực nghiệm và văn hóa, trao đổi quốc tế và học tập. Nó là một trong những dự án kiến trúc hiện đại mong muốn nhất của Roma, cùng với Parco della Musica của Renzo Piano[312] và Trung tâm Hội nghị Roma của Massimiliano, Centro Congressi Italia EUR tại khu EUR, khai trương vào năm 2016.[313] Trung tâm Hội nghị có đặc điểm như một container bán trong suốt khổng lồ, kết cấu thép và teflon treo giống như một đám mây bên trong có các phòng họp và một hội trường với hai quảng trường mở ra khu dân cư hai bên công trình.

Văn hóa, nghệ thuật và thẩm mỹ và đời sống[sửa|sửa mã nguồn]

Truyền thống và liên hoan dân gian[sửa|sửa mã nguồn]

Một trong những tiệc tùng truyền thống lịch sử chính của Roma là Carnival Roma từ thế kỷ 15 đến thế kỷ 19, được chính quyền sở tại thành phố Phục hồi vào năm 2010, mặc dầu ở định dạng trọn vẹn khác. Nguồn gốc của nó bắt nguồn từ ngày lễ Saturnalia ở Roma cổ đại, đặc trưng bởi những màn trình diễn công cộng, nhảy múa và hóa trang. Các game show carnival diễn ra từ thế kỷ thứ mười trên đồi Testaccio, vài thế kỷ sau Giáo hoàng Phaolô III đã quyết định hành động rằng liên hoan sẽ diễn ra ở đường Lata, này là đường Corso văn minh. Các mặt nạ tiêu biểu vượt trội của liên hoan carnival tại Roma là Rugantino, Meo Patacca và Tướng Mannaggia La Rocca. [ 314 ]
Buổi diễu hành phục trang quân đội La Mã nhân ngày sinh nhật Roma năm năm trước .

Roma là một thành phố giàu truyền thống, thần thoại, truyền thuyết, phong tục và văn hóa dân gian, từ thời cổ đại và trong suốt thời Trung Cổ, khi nhiều câu chuyện phổ biến được phát triển, trong đó lĩnh vực tôn giáo gia nhập thế giới ma thuật, bao gồm cả sự thiêng liêng kết hợp với những từ lóng thông tục. Do yếu tố đặc trưng này, một trong những khu vực của Roma nơi vẫn có thể theo dấu các mảnh vỡ và sự hấp dẫn của văn hóa đại chúng là phường Trastevere đẹp như tranh vẽ, với những con hẻm hẹp, các trattoria (tiệm ăn kiểu Ý truyền thống), nhà thờ thời Trung Cổ và đồi Janiculum.[315] Chính xác là tại Trastevere, bảo tàng văn hóa dân gian và thơ ca Roma vươn mình trỗi dậy, nơi lưu giữ các tài liệu về cuộc sống hàng ngày và các truyền thống thành La Mã xưa, bao gồm cả tác phẩm màu nước Roma sparita nổi tiếng của họa sĩ Ettore Roesler Franz. Tại quận EUR có bảo tàng nghệ thuật quốc gia về truyền thống đại chúng, nơi thu thập các tư liệu truyền thống và dân gian từ khắp nước Ý.[316]

Những ngày lễ đáng chú ý quan tâm tại Roma gồm có :

  • Sinh nhật thành Roma: 21 tháng 4, ngày lễ kỷ niệm theo truyền thống Romulus thành lập Roma, được tổ chức với các buổi biểu diễn trang phục, sự kiện văn hóa và giải trí.[317]
  • Quốc tế Lao động: 1 tháng 5, các đoàn thể đơn nhất tổ chức một buổi hòa nhạc miễn phí tại quảng trường Cổng thành Thánh Gioan tại Laterano, nơi có hàng trăm ngàn khán giả tham dự.[318]
  • Quốc khánh Cộng hòa Ý: 2 tháng 6, cuộc diễu hành quân sự truyền thống diễn ra dọc theo thông qua đại lộ Công trường Hoàng đế và kết thúc tại quảng trường Venezia trước Đài tưởng niệm quốc gia Vittoriano.
  • Lễ kính Thánh Phêrô và Phaolô Tông Đồ: 29 tháng 6, lễ kính mừng hai vị thánh bảo hộ của Roma, được thành lập theo sắc lệnh của Vương quốc Giáo hoàng vào ngày 29 tháng 4 năm 1818.[319]
  • Lễ Noantri: Thứ Bảy đầu tiên sau 16 tháng 7, diễn ra tại phường Trastevere, lễ hội từ cổ xưa kỷ niệm Đức Mẹ núi Camêlô.[320]

Giải trí và trình diễn sân khấu[sửa|sửa mã nguồn]

Đại nhạc hội năm 1747 tại Nhà hát Argentina, Roma

Roma là một trung tâm âm nhạc quan trọng với nền âm nhạc lớn mạnh, bao gồm một vài nhạc viện và nhà hát danh giá. Đây là nơi tọa lạc của Học viện quốc gia Thánh Cecilia (thành lập năm 1585), một trong những nhạc viện có bề dày lịch sử lâu nhất thế giới, trong đó những phòng hòa nhạc mới đã được xây dựng tại khu phức hợp âm nhạc cộng đồng đa chức năng Parco della Musica, một trong những địa điểm âm nhạc lớn nhất thế giới.[321][322] Roma cũng có nhà hát opera là Nhà hát Opera Roma, cùng vài viện âm nhạc nhỏ khác. Thành phố cũng là nơi đăng cai cuộc thi Eurovision Song Contest (Cuộc thi Ca khúc Truyền hình châu Âu) năm 1991 và lễ trao giải Âm nhạc châu Âu MTV (MTV Europe Music Awards) năm 2004.[323][324]

Roma cũng từng có ảnh hưởng tác động lớn trong lịch sử dân tộc âm nhạc. Trường phái La Mã là một nhóm những nhà soạn nhạc đa phần về mảng nhạc nhà thời thánh, hoạt động giải trí tại thành phố trong thế kỷ 16 và 17, lê dài từ cuối thời kỳ Phục Hưng đến đầu thời kỳ Baroque. Thuật ngữ này cũng dùng để chỉ âm nhạc mà họ sản xuất. Nhiều nhạc sĩ có mối liên hệ trực tiếp với Giáo hội Công giáo, Tòa Thánh và Nhà nguyện Sistina của Giáo hoàng, mặc dầu họ thao tác tại 1 số ít nhà thời thánh khác nhau. Về phong thái âm nhạc, họ thường tương phản với phe phái Venezia, một trào lưu của những nhà soạn nhạc diễn ra cùng thời và có xu thế cấp tiến hơn. Nhà soạn nhạc nổi tiếng nhất từ trước đến nay của phe phái La Mã là Giovanni Pierluigi da Palestrina, tên tuổi ông gắn liền với một kĩ năng hoàn hảo nhất với phức điệu âm nhạc rõ ràng, uyển chuyển uyển chuyển suốt 400 năm. Tuy nhiên, cũng có những nhạc sĩ khác hành nghề tại Roma với những phong thái và hình thức phong phú. [ 325 ] [ 326 ] [ 327 ] [ 328 ]
Phố Condotti gần trung tâm vui chơi quảng trường Tây Ban Nha .Roma cũng được công nhận thoáng rộng là một kinh đô thời trang của quốc tế. Mặc dù không đóng vai trò quan trọng như Milano, theo Global Language Monitor năm 2009, Roma bị rơi 2 bậc xuống vị trí thứ 4 trong những TT thời trang quan trọng của quốc tế, sau Milano, Thành Phố New York, Paris và xếp trên Luân Đôn [ 329 ] và duy trì ở vị thứ 5 trong những năm gần đây. [ 25 ] Các hãng thời trang và trang sức đẹp hạng sang điển hình nổi bật như Valentino, Bulgari, Fendi, [ 330 ] Laura Biagiotti và Brioni và Renato Balestra, có trụ sở chính hoặc được xây dựng tại thành phố. Ngoài ra, những tên thương hiệu lớn khác như Chanel, Prada, Dolce và Gabbana, Armani và Versace có nhiều shop sang trọng và quý phái ở Roma, đa phần dọc theo con phố Condotti thời trang uy tín và hạng sang ở Roma .
Carbonara, một món ăn Roma thường thấy.Mì Ý, một món ăn Roma thường thấy .

Ẩm thực của Roma đã phát triển qua nhiều thế kỷ và các thời kỳ biến động của xã hội, văn hóa và chính trị. Roma trở thành một trung tâm nghệ thuật ẩm thực lớn từ thời La Mã cổ đại. Ẩm thực giai đoạn này chịu ảnh hưởng nhiều từ văn hóa Hy Lạp cổ đại, và sau đó, quá trình bành trướng đế quốc La Mã đưa Roma tiếp xúc với nhiều tập quán chế biến món ăn địa phương và kỹ thuật nấu ăn. Ban đầu, sự cách biệt giữa các tầng lớp xã hội không lớn lắm nhưng đã tăng dần theo tốc độ tăng trưởng của đế chế. Sau này, trong thời kỳ Phục Hưng, Roma trở nên nổi tiếng là một trung tâm ẩm thực lớn, vì một số đầu bếp giỏi nhất thời đại làm việc cho các giáo hoàng. Một đầu bếp điển hình là Bartolomeo Scappi, làm việc cho Giáo hoàng Piô IV trong nhà bếp Vatican và trở nên nổi tiếng khi xuất bản cuốn sách nấu ăn Opera dell’arte del cucinare vào năm 1570. Trong đó, ông liệt kê khoảng 1.000 công thức ẩm thực Phục Hưng đồng thời mô tả các kỹ thuật và dụng cụ nấu ăn đồng thời đưa ra hình ảnh được biết đến như chiếc nĩa đầu tiên.[331]

Concia di zucchine, một ví dụ điển hình của ẩm thực Do Thái Roma., một ví dụ nổi bật của nhà hàng Do Thái Roma .

Ngày nay, thành phố đã phát triển nền ẩm thực đặc biệt của riêng mình, dựa trên các sản phẩm của khu vực Campagna gần đó, như thịt cừu và rau củ quả (bông atisô hình cầu khá phổ biến).[332] Song sóng đó, có thể thấy được ảnh hưởng của người Do Thái trong nền ẩm thực này vì người Do Thái đã sống ở Roma kể từ thế kỷ thứ nhất TCN. Một số ví dụ về món ăn nổi tiếng như “Saltimbocca alla Romana” (giò cuốn Roma) – cốt lết bê theo phong cách La Mã; đứng đầu với giăm bông tươi, cây xô thơm, ninh với rượu vang trắng và bơ; “Carciofi alla giudia” – atisô chiên trong dầu ô liu, món điển hình của người Do Thái Roma; “Carciofi alla Romana” – atisô phong cách Roma, lớp lá bên ngoài được tách bỏ, nhồi với bạc hà, tỏi, vụn bánh mì sau đó đem om; “mì Ý Carbonara“– mì spaghetti với thịt xông khói, trứng và pecorino; “Gnocchi di semolino alla Romana” – bánh bao semolina theo phong cách Roma; và một vài món ăn khác.[333]

Roma được xem là một trong những kinh đô phim ảnh của thế giới nhờ có phim trường Cinecittà, là cơ sở sản xuất phim và truyền hình lớn nhất tại châu Âu, và là trung tâm của điện ảnh Ý, là nơi sản xuất nhiều bộ phim ăn khách phòng vé nhất ngày nay. Tổ hợp xưởng phim rộng 40 hécta (99 mẫu Anh), cách trung tâm Roma 9 km và là bộ phận của một trong các cộng đồng sản xuất lớn nhất thế giới chỉ sau Hollywood với trên 5.000 nhân viên chuyên nghiệp, từ sáng tạo phục trang cho đến hiệu ứng kỹ xảo. Có trên 3.000 sản phẩm được sản xuất tại đây, trong đó có các tác phẩm gần đây như The Passion of the Christ, Gangs of New York, Rome của HBO, The Life Aquatic và The Decameron của Dino De Laurentiis, đến các tác phẩm cổ điển như Ben-Hur, Cleopatra, và các phim của Federico Fellini.[284]

Cinecittà được Benito Mussolini xây dựng vào năm 1937, và bị Đồng Minh oanh tạc trong Chiến tranh quốc tế giới hai. Trong thập niên 1950, đây là khu vực quay một số ít tác phẩm phim lớn của Hoa Kỳ, và sau đó trở thành một xưởng phim gắn bó mật thiết nhất với Federico Fellini. Ngày nay, Cinecittà là xưởng phim duy nhất trên quốc tế có các hạ tầng tiền sản xuất, sản xuất và hậu kỳ sản xuất vừa đủ tại một khu vực, tạo thuận tiện cho những đạo diễn và nhà phân phối để đi vào với ngữ cảnh trên tay và ” bước ra ” với một bộ phim đã hoàn thành xong. Đã có hơn 3000 phim điện ảnh được sản xuất tại đây, trong đó 90 tác phẩm nhận được đề cử Oscar và 47 phim đã đoạt giải. [ 26 ] [ 334 ]
Mặc dù liên hệ ngày này chỉ với tiếng Latinh, tuy nhiên thành Roma cổ đại thực tiễn là đa ngôn ngữ. Trong thời cổ xưa nhất, những bộ tộc Sabine và những bộ lạc Latinh cùng san sẻ khu vực Roma thời nay. Ngôn ngữ Sabine thuộc nhóm Ý, [ 335 ] cùng với tiếng Etrusca – ngôn từ chính của ba vị quốc vương sau cuối quản lý thành phố cho đến khi thiết lập chính sách cộng hoà vào năm 509 TCN. Urganilla, hay Plautia Urgulanilla, vợ của Hoàng đế Claudius, được cho là một người nói tiếng Etrusca sau mốc này nhiều thế kỷ, theo như lời của Suetonius về Claudius. [ 336 ] Tuy nhiên, tiếng Latinh, dưới nhiều dạng tiến hoá khác nhau, là ngôn từ chính của thành Roma cổ đại, tuy nhiên do thành phố có nhiều di dân, nô lệ, dân cư, công sứ, đại sứ từ nhiều nơi trên quốc tế nên trở thành khu vực đa ngôn ngữ. Nhiều người Roma có học cũng nói tiếng Hy Lạp, và sống sót những hội đồng Hy Lạp, Syria và Do Thái lớn tại nhiều nơi của Roma ngay từ trước thời Đế quốc. [ 337 ]

Tiếng Latinh tiến hoá vào thời Trung Cổ thành một ngôn ngữ mới là vulgaris (volgare, tức thông tục) hay còn gọi là tiếng Latinh bình dân.[338] Ngôn ngữ này xuất hiện khi hội tụ nhiều phương ngữ khu vực khác nhau, trong đó phương ngữ Toscana chiếm ưu thế, song cư dân Roma cũng phát triển phương ngữ riêng của họ là tiếng Romanesco hay còn có tên đơn giản hơn là tiếng Romano. Tiếng Romanesco được nói vào thời Trung Cổ ban đầu giống với một phương ngữ Nam Ý hơn cả, rất gần với tiếng Napoli tại Campania hơn là tiếng Firenze của vùng Toscana (tức tiếng Ý chuẩn).[339][340] Văn chương phương ngữ viết bằng dạng truyền thống của Romanesco bao gồm các tác phẩm như của Giuseppe Gioachino Belli (một trong những nhà thơ Ý quan trọng nhất), Trilussa và Cesare Pascarella. Tiếng Romanesco là một “lingua vernacola” (thổ ngữ), có nghĩa là trong nhiều thế kỷ nó không tồn tại ở dạng viết mà chỉ được cư dân nói.[341][342]

Một tấm bảng quảng cáo ở trạm tàu điện ngầm tại Roma chào mời bằng tiếng Romanesco .Ảnh hưởng của văn hoá Firenze vào thời Phục Hưng, và việc nhiều người Firenze di cư đến Roma theo hai giáo hoàng xuất thân từ Nhà Medici ( Lêô X và Clêmentê VII ), gây đổi khác lớn trong phương ngữ, nó khởi đầu giống với những dạng Toscana hơn. [ 343 ] Điều này được duy trì trong số lượng giới hạn thành Roma cho đến thế kỷ 19, và lan rộng ra đến những nơi khác thuộc Lazio từ đầu thế kỷ 20 do dân số ngày càng tăng tại Roma và sự cải tổ của mạng lưới hệ thống giao thông vận tải. Do hiệu quả từ giáo dục và truyền thông online, tiếng Romanesco ngày càng trở nên tương đương hơn với tiếng Ý tiêu chuẩn, và cũng vì thế tiếng Romanesco hiện tại có ngữ pháp và từ vựng tương đối khác so với những phương ngữ khác thuộc miền Trung Ý. [ 344 ] Tiếng Romanesco đương thời hầu hết được biểu lộ bởi những diễn viên và nữ diễn viên nổi tiếng, ví dụ điển hình như Alberto Sordi, Aldo Fabrizi, Anna Magnani, Carlo Verdone, Enrico Montesano, Gigi Proietti và Nino Manfredi .Đóng góp lịch sử vẻ vang của Roma cho ngôn từ của toàn thế giới còn rộng hơn nhiều, trải qua quy trình La Mã hoá, cư dân Ý, Gallia ( Pháp ), bán đảo Iberia và Dacia ( Romania ) tăng trưởng những ngôn từ bắt nguồn trực tiếp từ tiếng Latinh, và được sử dụng tại nhiều phần to lớn trên quốc tế trải qua tác động ảnh hưởng văn hoá, thuộc địa hoá và di cư. Ngoài ra, nó còn tác động ảnh hưởng đến tiếng Anh tân tiến, do người Norman khi chinh phục Anh đã đem theo một tỷ suất lớn từ vựng mà họ mượn từ tiếng Latinh. Chữ cái Latinh là mạng lưới hệ thống chữ viết phổ cập nhất trên quốc tế xét về số lượng ngôn từ. [ 345 ]Roma từ lâu đã có nhiều hội đồng thẩm mỹ và nghệ thuật, dân cư ngoại bang và lượng lớn những du học sinh hoặc khách hành hương ngoại bang, do đó luôn là một thành phố đa ngôn ngữ. Ngày nay, do du lịch đại chúng, có nhiều ngôn từ được sử dụng trong du lịch, đặc biệt quan trọng là tiếng Anh được biết đến phổ cập trong những vùng du lịch, và thành phố có lượng lớn những di dân và có nhiều khu vực nhập cư đa ngôn ngữ .

Tội phạm, bảo mật an ninh và khủng bố[sửa|sửa mã nguồn]

Băng đảng Magliana có nguồn gốc tại Roma .

Roma thể hiện mức độ tội phạm từ trung bình đến cao. Thủ đô của Ý là địa bàn hoạt động của các băng nhóm tội phạm có tổ chức nổi bật gồm có Mafia Thủ đô (Mafia Capitale), băng đảng Magliana (Banda della Magliana) và bang hội Casamonica (Clan dei Casamonica) cùng một vài nhóm nhỏ khác, hoạt động chủ yếu ở các lĩnh vực kinh doanh phi pháp, buôn lậu, ma túy, ám sát, bắt cóc, đánh bạc, cá độ, mại dâm, cướp, lừa đảo, buôn bán vũ khí, cho vay nặng lãi, giết người theo hợp đồng, tống tiền, rửa tiền, và đặc biệt là hối lộ, tham nhũng, lũng đoạn công quỹ dính líu đến quan chức chính quyền thành phố.[346][347][348][349] Nhiều khu vực đô thị phụ cận trung tâm đang trở nên nhếch nhác và tỷ lệ tội phạm rộng lớn đến mức lớn hơn nhiều so với các thành phố phía bắc và khu vực Trung Âu. Năm 2010, theo Hiệp hội Cảnh sát Quốc gia Ý, Roma đứng thứ hai sau Milano về số tội phạm trên 100.000 dân, tâm điểm là đột nhập bất hợp pháp, trộm xe, buôn lậu và cướp, trong khi năm 2011, thủ đô đã dẫn đầu về số vụ giết người.[350]

Theo thống kê của Liên minh châu Âu năm 2015 Roma có tỷ suất 0,7 vụ giết người trên 100.000 dân, thấp hơn những thành phố lớn khác của Ý như Venezia ( 1,1 ), Milano ( 1 ), Torino ( 0,8 ) hay Napoli ( 3,9 ), [ 351 ] và có xu thế giảm rõ ràng trong những năm gần đây, khiến Roma trở thành một trong những thành phố bảo đảm an toàn nhất quốc tế về tội phạm đấm đá bạo lực. Tuy vậy, nạn móc túi và giật túi xách vẫn là yếu tố khá nghiêm trọng tại Hà Nội Thủ Đô, gồm nhiều hình thức phong phú từ những toán thiếu niên Di-gan cho đến những người trưởng thành ăn vận nhã nhặn hay một nhóm trẻ nhỏ hồn nhiên. Hầu hết những vụ trộm được báo cáo giải trình xảy ra tại những khu vực du lịch đông đúc, trên xe buýt, tàu điện ngầm, phương tiện đi lại công cộng hoặc tại những nhà ga lớn như Termini, đa phần nhằm mục đích vào khách du lịch. [ 352 ]
Vào giữa năm năm trước, thủ lĩnh Abu Bakr al-Baghdadi của Nhà nước Hồi giáo sau khi tự cho mình là Khalip đã công bố sẽ ” xâm lược Roma ” và tổ chức triển khai này đã liên tục nhiều lần xác lập rằng Vatican là một ” tiềm năng tiềm năng ” và sẽ ” cắm ngọn cờ đen khalipha trên nóc của Nhà thờ Thánh Phêrô ” trong những thông cáo tuyên truyền của mình. Theo những nghiên cứu và phân tích thống kê những tài liệu tương quan cho thấy rằng Nhà nước Hồi giáo dành sự chú ý quan tâm đặc biệt quan trọng của mình cho Roma với vai trò là hình tượng của phương Tây và quốc tế Kitô giáo. [ 353 ] [ 354 ] Trong năm 2018 Roma được nhìn nhận là một khu vực rình rập đe dọa ở mức cao so với hoạt động giải trí tiến công khủng bố nhắm vào quyền lợi của Mỹ và phương Tây trong một báo cáo giải trình của Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ. [ 355 ]Tuy nhiên trong suốt những năm gần đây, Ý nhìn chung hay Roma và Vatican nói riêng vẫn chưa phải hứng chịu một vụ tiến công khủng bố Hồi giáo đẫm máu nào hay trải qua mức độ cực đoan hóa trong nước cao như những nước láng giềng châu Âu bên cạnh, bởi kinh nghiệm tay nghề tìm hiểu đặc trưng và mức độ ngăn ngừa hiệu suất cao của công an Ý, đồng thời người ta tin rằng ngoại lệ đặc biệt quan trọng này cũng nhờ vào hiệu ứng mafia, trong đó sự trấn áp mạnh của mafia Ý đã bí mật răn đe những kẻ thánh chiến khỏi những chỗ bám víu lợi thế, xâm nhập và phá vỡ những mạng lưới khủng bố trải qua những mối quan hệ xã hội và mái ấm gia đình ngặt nghèo. [ 356 ] [ 357 ] Mặc dù vậy, thành phố thường đặt trong thực trạng báo động cao và được thắt chặt bảo mật an ninh trong những dịp lễ quan trọng như Giáng sinh hay Phục sinh. [ 358 ] [ 359 ]

Chất lượng sống[sửa|sửa mã nguồn]

Tranh phun sơn graffiti là một vấn nạn dai dẳng của thành phố, hầu hết hoàn toàn có thể thấy được ở khắp mọi nơi, kể cả những toa tàu điện ngầm cũng không thoát khỏi việc trở thành nạn nhân của sự phá hoại này .Theo một cuộc khảo sát được triển khai bởi văn phòng thống kê thành phố Roma năm 2007, chất lượng đời sống của người dân Thành Phố Hà Nội nhìn chung là tốt. Tuy nhiên, thành phố đã thể hiện nhiều điểm yếu khác nhau. Trong số này, sống sót nhức nhối yếu tố giao thông vận tải đô thị, môi trường tự nhiên và ô nhiễm tiếng ồn do việc sử dụng phương tiện đi lại cá thể ngày càng tăng ; Roma chịu ảnh hưởng tác động bởi sự hiện hữu lớn của những biển quảng cáo gồm có cả quảng cáo trái phép bên cạnh những ” tác phẩm đường phố ” tranh phun sơn graffiti phá hoại. Một yếu tố khác tương quan đến những dịch vụ công ích tại Roma, đôi lúc rất khó tiếp cận đặc biệt quan trọng ở người cao tuổi. Trong số những góc nhìn tích cực, sự hài lòng của người dân sống ở Roma Open, tận thưởng hàng ngày di sản lịch sử dân tộc và khảo cổ của thành phố, vẻ đẹp hoành tráng, thẩm mỹ và nghệ thuật và văn hóa truyền thống, khí hậu ôn hòa, gần biển và là TT của Kitô giáo, bên cạnh những thời cơ tiếp cận giáo dục và huấn luyện và đào tạo, những cơ sở thể thao khác nhau và nhiều khu vực phủ xanh to lớn. [ 360 ] [ 361 ] [ 362 ]

Do tội phạm có tổ chức ngày càng gia tăng, thủ đô trở thành một trong những thành phố có tỷ lệ tội phạm cao và phức tạp nhất ở Ý.[350] Theo điều tra về tình hình mất an ninh trật tự và sự xuống cấp ở vùng ngoại ô đô thị được thực hiện vào năm 2009 bởi Khoa Xã hội học của La Sapienza thay mặt cho Đài quan sát an ninh và pháp lý khu vực, có đến hơn nửa số người dân Roma được hỏi xem vùng ngoại ô phụ cận là nguy hiểm, trên hết là do tội phạm và tai nạn giao thông. Hơn nữa, phần lớn số người được hỏi cho rằng có những khu vực không an toàn trong thành phố, nơi tốt hơn là không nên đi.[363]

Vấn đề ngập rác ” mạn tính ” và những thùng rác chất đầy ứ bốc mùi không được quét dọn thậm chí còn hoàn toàn có thể thấy được ở khu TT ngay Circus Maximus và tòa nhà FAO, gây ra khủng hoảng cục bộ đô thị cũng như tác động ảnh hưởng sức khỏe thể chất .Theo một khảo sát về chất lượng đời sống được thực thi vào năm năm ngoái bởi công ty tư vấn Mercer, mặc dầu có những mặt tích cực, Roma đứng vị trí thứ 52 quốc tế, bị điểm trừ do mạng lưới hệ thống giao thông vận tải và thiên nhiên và môi trường kinh doanh thương mại không tối ưu, vẫn cách xa vị trí thứ 41 của Milano. [ 364 ] Hiện tại, bộ mặt Hà Nội Thủ Đô đã suy giảm liên tục trong nhiều năm, trở nên nghèo nàn và hứng chịu hàng loạt những yếu tố đô thị cấp bách với những con đường đầy ổ gà, những thùng rác không được quét dọn và lợn hoang đi lại tự do trên những tuyến phố, cùng một chuỗi những bê bối tham nhũng được phát hiện tại Roma. [ 365 ] [ 366 ] Theo thống kê gần đây của Greenspace, Roma nằm trong số những thành phố tồi tệ nhất ở châu Âu về bảo đảm an toàn đường đi bộ, giao thông vận tải và ô nhiễm. [ 367 ] Tương tự với những đô thị lớn khác ở châu Âu, Thành Phố Hà Nội của Ý hiện đang đương đầu với khủng hoảng cục bộ người nhập cư trầm trọng ở mức đỉnh điểm, gây ra nhiều yếu tố nhức nhối nan giải. [ 368 ] [ 369 ] [ 370 ]
Bóng đá là môn thể thao phổ cập nhất tại Roma, giống như phần còn lại của quốc gia. Thành phố từng tổ chức triển khai những trận đấu chung kết của Giải bóng đá vô địch quốc tế ( FIFA World Cup ) năm 1934 và 1990. Trận chung kết năm 1990 diễn ra trên Sân hoạt động Olimpico, đây cũng là sân nhà của những câu lạc bộ địa phương tranh tài tại Giải bóng đá vô địch vương quốc Ý Serie A là S.S. Lazio xây dựng vào năm 1900, và A.S. Roma xây dựng vào năm 1927, kình địch giữa họ trong những trận Derby Thủ đô trở thành một phần hầu hết trong văn hoá thể thao Roma. [ 372 ] Các cầu thủ chơi cho hai câu lạc bộ này và đồng thời sinh ra tại Roma có xu thế trở nên đặc biệt quan trọng nổi tiếng, ví dụ điển hình như những cầu thủ Francesco Totti và Daniele De Rossi của A.S. Roma hay Alessandro Nesta của S.S. Lazio. Atletico Roma F.C. là một đội bóng nhỏ chơi tại giải hạng nhất cho đến năm 2012, sân nhà của đội bóng này là Sân hoạt động Flaminio .Roma từng đăng cai Thế vận hội Mùa hè 1960, đạt được thành công xuất sắc vang dội, sử dụng nhiều khu vực cổ đại như Biệt thự Borghese và Nhà tắm Caracalla làm khu vực tranh tài. Để ship hàng Thế vận hội, nhiều khu công trình đã được thiết kế xây dựng, đáng quan tâm là Sân hoạt động Olimpico mới với quy mô lớn hơn ( cũng được lan rộng ra và thay đổi để đủ điều kiện kèm theo tổ chức triển khai và trận đấu chung kết của FIFA World Cup năm 1990 ), Làng Olimpico ( sau này tái phát triển thành một khu dân cư ). Roma từng ứng cử đăng cai Thế vận hội Mùa hè năm 2020 tuy nhiên đã rút lui trước khi hạn chót nộp hồ sơ kết thúc. [ 373 ] [ 374 ]

Roma còn từng tổ chức giải bóng rổ châu Âu EuroBasket năm 1991 và có đội tuyển bóng rổ Virtus Roma được công nhận quốc tế.[375] Rugby union được đón nhận rộng rãi. Cho đến năm 2011, sân vận động Flaminio là sân nhà của đội tuyển rugby quốc gia Ý, đội tuyển thi đấu trong giải vô địch Sáu nước từ năm 2000. Đội tuyển nay thi đấu các trận sân nhà tại sân vận động Olimpico do sân vận động Flaminio cần cải thiện sức chứa và tính an toàn. Roma có các đội tuyển rugby union địa phương như Rugby Roma (thành lập vào năm 1930 và nhiều lần vô địch nước Ý), Unione Rugby Capitolina và S.S. Lazio 1927 (nhánh rugby union của câu lạc bộ thể thao S.S. Lazio).

Mỗi tháng 5 hàng năm Roma tổ chức triển khai giải đấu quần vợt ATP World Tour Masters 1000 trên sân đất nện Công trường Italico. [ 376 ] Đua xe đạp điện phổ cập vào quá trình sau Chiến tranh quốc tế thứ hai, tuy nhiên tính phổ cập của nó đã mất đi. Roma là nơi tổ chức triển khai chặng cuối của Giro d’Italia trong ba lần, vào năm 1911, 1950, và 2009. [ 377 ] [ 378 ] [ 379 ] [ 380 ] Roma cũng có nhiều đội tuyển thể thao khác, gồm có bóng chuyền ( M. Roma Volley ), bóng ném hay bóng nước .

Roma là trung tâm của mạng lưới đường hướng tâm chạy theo những con đường nhấp nhô có từ thời La Mã cổ đại, bắt đầu từ ngọn đồi Capitolinus và nối liền thành Roma với phần còn lại Đế quốc La Mã. Roma ngày nay được khoanh vòng ở khoảng cách khoảng 11 km (6 dặm) là tuyến đường vòng cung (Grande Raccordo Anulare hoặc GRA).[381]

Do vị trí nằm ở trung tâm bán đảo Ý, Roma là nút giao đường sắt trọng điểm tại miền Trung nước Ý. Nhà ga chính của Roma, Termini, là một trong những nhà ga lớn nhất ở châu Âu và có lưu lượng khách sử dụng nhiều nhất ở Ý, với khoảng 400.000 hành khách được chuyên chở mỗi ngày. Nhà ga lớn thứ hai trong thành phố là nhà ga Roma Tiburtina, hiện đang được tái phát triển thành một trạm đường sắt cao tốc.[382] Cũng như các chuyến tàu cao tốc thường xuyên đến tất cả các thành phố lớn của Ý, Roma kết nối hàng đêm bằng các dịch vụ tàu ‘thuyền nằm’ đến Sicilia và quốc tế bằng các dịch vụ ngủ qua đêm đến München và Viên bằng đường sắt ÖBB của Áo.

Có ba trường bay Giao hàng tại Roma. Sân bay quốc tế liên lục địa Leonardo da Vinci là trường bay chính của Ý và thường được gọi là ” Sân bay Fiumicino “, [ 383 ] vì nó nằm trong huyện Fiumicino phía tây nam của Roma nơi sông Tiber đổ ra Địa Trung Hải. Năm 2018, Leonardo da Vinci-Fiumicino đứng vị trí thứ 9 trong những trường bay tốt nhất quốc tế và được xếp hạng là trường bay tăng trưởng và cải tổ nhanh nhất, và trở thành trường bay tốt nhất của châu Âu trong cùng năm. [ 384 ] [ 385 ] Tính đến năm 2021, Fiumicino của Roma là trường bay tốt nhất châu Âu trong 4 năm liên tục. [ 386 ] Sân bay thứ hai là Ciampino Roma, [ 387 ] trước đây là một trường bay dân sự và quân sự chiến lược tích hợp, thường được gọi là ” Sân bay Ciampino ” vì nó nằm bên cạnh huyện Ciampino về phía đông nam Roma. Sân bay thứ ba là Roma-Urbe, một trường bay nhỏ có lưu lượng thấp nằm cách khoảng chừng 6 km về phía Bắc TT thành phố, dành riêng Giao hàng cho hầu hết máy bay trực thăng và những chuyến bay tư nhân. [ 388 ] [ 389 ]
Cảng du lịch Ostia .Cảng Civitavecchia .Mặc dù Roma có một Q. giáp Địa Trung Hải ( Quận 10, Ostia ), nơi này chỉ có bến du thuyền và bến cảng nhỏ cho những tàu đánh cá. Cảng chính ship hàng Roma là cảng Civitavecchia, tọa lạc khoảng chừng 62 km ( 39 dặm ) về phía tây-bắc của thành phố. [ 390 ]

Thành phố Roma đang hứng chịu các vấn đề giao thông, chủ yếu là do mô hình đường xuyên tâm đã gây khó khăn cho người dân Roma: nếu muốn di chuyển từ các vùng lân cận của một trong những tuyến đường xuyên tâm đến tuyến đường khác họ phải đi vào trung tâm lịch sử hoặc phải đi đường vòng. Vấn đề này không thể giải quyết do quy mô hệ thống tàu điện ngầm tại Roma bị hạn chế so với các thành phố khác có kích thước tương tự. Ngoài ra, Roma chỉ có 21 xe taxi cho mỗi 10.000 dân, cách biệt xa so với các thành phố lớn ở châu Âu.[391] Nạn tắc nghẽn xe hơi thường xuyên xảy ra trong những năm 1970 và 1980 đã dẫn đến việc hạn chế lưu thông phương tiện vào trung tâm nội thành trong thời điểm ban ngày. Những khu vực áp dụng hạn chế được gọi là Khu Hạn chế Giao thông (Zona a Traffico Limitato (ZTL) trong tiếng Ý). Gần đây hơn, lượng giao thông tấp nập vào ban đêm ở Trastevere, Testaccio và khu San Lorenzo đã dẫn đến việc hình thành những khu ZTL đêm ở những vùng đó.[392]

Bản đồ những tuyến tàu điện ngầm ( metro ) và giao thông vận tải đường tàu ở Roma .

Một hệ thống tàu điện ngầm 3 tuyến đã đi vào hoạt động tại Roma. Việc xây dựng nhánh đầu tiên bắt đầu vào những năm 1930. Tuyến đường này đã được lên kế hoạch trước với mục tiêu nhanh chóng kết nối Termini với khu E42 vừa được quy hoạch ở ngoại ô phía Nam, nơi dự định tổ chức Hội chợ Thế giới 1942. Sự kiện này đã không thể diễn ra vì chiến tranh. Khu vực này sau đó một phần được thiết kế lại và đổi tên thành EUR (Esposizione Universale di Roma: Triển lãm Thế giới Roma) trong những năm 1950 để đóng vai trò như một khu kinh doanh hiện đại. Cuối cùng, tuyến metro này đã được mở vào năm 1955 và hiện nay đang là phần phía nam của Tuyến B.[393]

Tuyến A khai trương mở bán vào năm 1980, chạy từ Ottaviano đến nhà ga Anagnina, sau đó lan rộng ra quãng đường đến Battistini ( 1999 – 2000 ). Trong những năm 1990, phần lan rộng ra của Tuyến B đã đi vào hoạt động giải trí, chạy từ Termini đến Rebibbia. Mạng lưới tàu điện ngầm nói chung là đáng đáng tin cậy ( mặc dầu nó hoàn toàn có thể bị ùn tắc trong giờ cao điểm và trong những sự kiện, đặc biệt quan trọng là Tuyến A ) vì độ dài tương đối ngắn. Hai Tuyến A và B giao nhau ở nhà ga Termini. Một nhánh mới của Tuyến B ( B1 ) đã khai trương mở bán vào ngày 13 tháng 6 năm 2012 sau khi được thiết kế xây dựng với ngân sách ước tính khoảng chừng 500 triệu euro. B1 liên kết với B tại Quảng trường Bologna và có bốn trạm phân bổ trong 3,9 km ( 2 dặm ). [ 394 ]
Trạm tàu điện ngầm Conca d’Oro .Tuyến C là tuyến thứ ba, đang được kiến thiết xây dựng với ngân sách ước tính 3 tỷ euro với 30 trạm trong khoảng cách 25,5 km ( 16 dặm ). Tuyến C sửa chữa thay thế một phần tuyến đường tàu là Termini-Pantano với không thiếu tính năng tự động hóa và không người lái. [ 395 ] Đoạn đầu với 15 trạm liên kết Pantano với khu Centocelle tại khu đông của thành phố được khánh thành vào ngày 9 tháng 11 năm năm trước, [ 396 ] và đoạn sau mở màn khai công vào năm năm ngoái, nhưng những phát hiện khảo cổ học thường trì hoãn việc thiết kế xây dựng ngầm. 6 trạm dài 5,4 km ( 3,4 dặm ) liên tục được thêm vào Tuyến C mở vào ngày 29 tháng 6 năm năm ngoái [ 397 ] và gần nhất vào ngày 12 tháng 5 năm 2018, bến cuối ở đầu phía tây được nối đến San Giovanni, nơi chuyển tiếp sang Tuyến A. [ 398 ] Nhà ga Công trường Hoàng đế Fori Imperiali liên kết với nhà ga Đấu trường La Mã Colosseo của Tuyến B, dự kiến sẽ được khánh thành vào năm 2024. [ 399 ]
Một chuyến tàu điện nổi chạy qua TT thành phố .Tuyến thứ tư là tuyến D cũng được quy hoạch với dự kiến 22 nhà ga phân bổ trên một khoảng cách 20 km ( 12 dặm ). Đoạn đầu kiến đưa vào hoạt động giải trí trong năm năm ngoái và những phần cuối sẽ hoạt động giải trí trước năm 2035. Tuy nhiên kế hoạch đã phải hủy bỏ vào năm 2012 [ 400 ] bởi yếu tố khủng hoảng cục bộ ngân sách của thành phố, nhưng đã được Phục hồi lại vào năm 2018. [ 401 ] Trong cùng năm 2018, dự án Bất Động Sản tàu điện ngầm được lên kế hoạch với một số ít sửa đổi, gồm có năng lực quy đổi tuyến đường tàu đô thị đi biển ( từ TT thành phố đến biển Ostia ) và tuyến nhánh B1 Jonio thành tuyến tàu điện ngầm thứ năm – Metro E, được ký hiệu bằng màu xanh nhạt, dùng chung đường ray với tuyến B đoạn từ Piramide đến Bologna. Dự án hiện đang chờ 1 số ít nghiên cứu và điều tra về tính khả thi. [ 402 ] [ 403 ] [ 404 ]

Giao thông công cộng bề nổi tại Roma hình thành bởi mạng lưới xe buýt, tàu điện nổi (tram) và mạng lưới đường sắt đô thị (các tuyến FR). Mạng lưới xe buýt, tàu điện, tàu điện ngầm và đường sắt đô thị được điều hành bởi công ty Atac S.p.A. (ban đầu là viết tắt của Azienda Tramvie e Autobus del Comune – ‘Công ty Xe buýt và Tàu điện Thành phố’ trong tiếng Ý). Hơn 350 tuyến xe buýt và hơn tám nghìn điểm dừng xe buýt, trong khi hệ thống tàu điện hạn chế hơn có 39 km (24 mi) đường ray và 192 điểm dừng.[405][406] Ngoài ra còn có một tuyến xe điện bánh hơi, được mở vào năm 2005 và các dòng xe buýt điện khác được lên kế hoạch.[407]

Tổ chức đoàn thể và vai trò trên trường quốc tế[sửa|sửa mã nguồn]

Điện Tây Ban Nha tại Quảng trường Tây Ban Nha, nơi đặt cơ quan thiên chức ngoại giao của Tây Ban Nha tại Tòa Thánh từ năm 1647, là tòa nhà đại sứ quán truyền kiếp nhất trên quốc tế .Với vị thế là Thành Phố Hà Nội của nước Ý, Roma là trụ sở của toàn bộ những cơ quan chính yếu của vương quốc, như Tổng thống Cộng hòa Ý, chính phủ nước nhà ( và những bộ ban ngành ), Lưỡng viện Quốc hội, Toà án tư pháp tối cao, và đại sứ quán từ khắp những nước trên quốc tế. Nhiều tổ chức triển khai quốc tế khác được đặt tại Roma, đặc biệt quan trọng là những tổ chức triển khai văn hóa truyền thống và khoa học nổi tiếng – ví dụ điển hình như Viện nghiên cứu và điều tra Hoa Kỳ, British School, Viện hàn lâm Pháp, Viện Scandinavi, Viện khảo cổ học Đức, cùng những cơ quan chuyên ngành của Liên Hiệp Quốc .
Biệt thự Magistrale trên đồi Aventinus đóng vai trò là Đại sứ quán Dòng Hiệp sĩ Malta tại Ý .

Trong số các thành phố toàn cầu, Roma là thành phố duy nhất có hai thực thể có chủ quyền nằm hoàn toàn trong địa giới lãnh thổ của mình, là Tòa Thánh, được đại diện bởi Thành quốc Vatican và Dòng Chiến sĩ Toàn quyền Malta. Vatican là một vùng đất nằm gọn trong lòng thủ đô nước Ý và thuộc sở hữu có chủ quyền của Tòa Thánh, là Giáo phận Roma và đầu não tối cao của Giáo hội Công giáo La Mã. Tòa Thánh không cho phép một đại sứ duy nhất được đồng thời kiêm sứ mệnh ngoại giao đối với cả Giáo hội và Ý, do đó ngoài các đại sứ quán có sứ mệnh ngoại giao tại Ý thì còn có các đại sứ quán đối với Tòa Thánh và Dòng Hiệp sĩ Malta mượn lãnh thổ của Ý đặt tại Roma. Tổng cộng, Roma có 140 đại sứ quán đối với Ý và 88 đại sứ quán đối với Tòa Thánh (trong đó có 30 cơ quan đặt liên kết ngoại giao với Dòng Malta), hơn nữa còn là nơi đặt trụ sở của 25 Tổng Lãnh sự quán và Lãnh sự quán Danh dự.[408][409] Điều này tạo ra tình thế ngoại giao đặc biệt, nước Ý là trường hợp duy nhất trên thế giới đặt Đại sứ quán của mình ngay trên chính lãnh thổ của mình: ‘Đại sứ quán Ý đối với Tòa Thánh’ nằm tại Roma.[410][411] Thêm vào đó, “Đại sứ quán Trung Hoa Dân Quốc đối với Tòa Thánh” – đại sứ quán trên luật định duy nhất tồn tại ở châu Âu và hiếm hoi trên thế giới,[412] nằm trên lãnh thổ Roma nhưng lại là một thực thể không được nước Ý công nhận, tách biệt với “Văn phòng đại diện Đài Bắc tại Ý” ở Roma mới là đại sứ quán trên thực tế của chính thể Đài Loan đối với Ý.[413]

Giáo hoàng là Giám mục thành Roma và ngôi chính thức nằm tại là Tổng lãnh vương cung thánh đường Thánh Gioan Latêranô, nhà thờ chính tòa của Roma, trong đó Tổng thống nước Cộng hòa Pháp là “đấng pháp chính đệ nhất và danh dự” theo chức vụ (ex officio) của nhà thờ, danh hiệu của những nguyên thủ quốc gia Pháp có từ thời vua Henri IV của Pháp.[414][415][416] Ngoài ra, một số trường đại học và viện đại học giáo hoàng quốc tế cũng được đặt tại Roma. Một thực thể khác, Dòng Chiến sĩ Toàn quyền Malta đã lánh nạn ở Roma vào năm 1834, do cuộc chinh phạt Malta của Napoleon vào năm 1798. Đôi khi nó được phân loại là có chủ quyền nhưng không yêu sách bất kỳ lãnh thổ nào ở Roma hoặc bất cứ nơi nào khác, do đó dẫn đến sự tranh cãi về tình trạng chủ quyền thực tế của nó.[417][418]

Roma là trụ sở của Polo Romano[419] được tạo thành bởi ba cơ quan quốc tế chính của Liên Hợp Quốc: Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp (FAO), Chương trình Lương thực Thế giới (WFP) và Quỹ quốc tế về phát triển nông nghiệp (IFAD).

Roma theo truyền thống cuội nguồn đã tham gia vào quy trình hội nhập chính trị châu Âu. Các hiệp ước của EU được đặt tại Điện Farnesina, trụ sở của Bộ Ngoại giao, do thực tiễn rằng chính phủ nước nhà Ý là nơi lưu giữ những hiệp ước. Năm 1957, thành phố đã tổ chức triển khai ký kết Hiệp ước Roma, nơi xây dựng Cộng đồng Kinh tế châu Âu ( tiền thân của Liên minh châu Âu ), đồng thời đóng vai trò ký kết chính thức Hiến pháp châu Âu yêu cầu vào tháng 7 năm 2004. [ 421 ] [ 422 ]Roma là trụ sở của Ủy ban Olympic châu Âu và của Đại học Phòng thủ NATO. Thành phố này là nơi hình thành Đạo luật Tòa án Hình sự Quốc tế và Công ước châu Âu về Nhân quyền. Thành phố cũng tổ chức triển khai những tổ chức triển khai quốc tế quan trọng khác như IDLO ( Tổ chức quốc tế về Luật Phát triển ), ICCROM ( Trung tâm Quốc tế về Nghiên cứu Bảo tồn và Phục hồi những di sản văn hóa truyền thống ) và UNIDROIT ( Viện Quốc tế về Thống nhất Luật Tư nhân ). [ 423 ]

Thành phố kết nghĩa[sửa|sửa mã nguồn]

Thành phố song sinh và thành phố kết nghĩa[sửa|sửa mã nguồn]

Từ ngày 9 tháng 4 năm 1956, Roma độc quyền tương hỗ và kết đôi với thành phố song sinh của mình :

(tiếng Ý) Solo Parigi è degna di Roma; solo Roma è degna di Parigi.
(tiếng Pháp) Seule Paris est digne de Rome; seule Rome est digne de Paris.
(tiếng Anh) Only Paris is worthy of Rome; only Rome is worthy of Paris.
“Chỉ có Paris mới xứng với Roma; chỉ có Roma mới xứng với Paris.”[424][425][426][427][428]

Quan hệ hợp tác[sửa|sửa mã nguồn]

Các thành phố có quan hệ tập sự và đối tác chiến lược của Roma gồm có :

Danh ngôn về Roma[sửa|sửa mã nguồn]

” Mọi con đường đều dẫn đến thành La Mã ”

Thời hoàng kim cổ đại của Roma, tranh của Cole Thomas .

  • OMNES VIAE ROMAM DVCVNT (Omnes viae Romam ducunt)
Tutte le strade portano a Roma (tiếng Ý)
Tous les chemins mènent à Rome (tiếng Pháp)
All roads lead to Rome (tiếng Anh)
“Mọi con đường đều dẫn đến Roma”
  • Roma non è stata costruita in un giorno (Ý)
    Rome ne s’est pas faite en un jour (Pháp)
    Rome wasn’t built in a day (Anh)
“Roma chẳng được xây chỉ trong một ngày đâu”
  • SI FVERIS ROMAE, ROMANO VIVITO MORE (Si fueris Romae, Romano vivito more)
Quando a Roma, fai come i romani (Ý)
Quand à Rome, fais comme les Romains (Pháp)
When in Rome, do as the Romans do (Anh)
“Tại La Mã thì hãy làm theo những người La Mã”
  • Per conoscere Roma, non basta una vita (Ý)
    Pour connaître Rome, une vie ne suffit pas (Pháp)
    To know Rome, a lifetime is not enough (Anh)
“Để hiểu về Roma, một đời là chẳng đủ”
  • ROMA LOCVTA, CAVSA FINITA (Roma locuta, causa finita)
Roma ha parlato, la causa è definitivamente chiusa (Ý)
Rome a parlé, le débat est clos (Pháp)
Rome has spoken, the discussion is over (Anh)
“Roma đã lên tiếng, mọi thảo luận đã xong”
“ Ta tìm thấy Roma một thành phố bằng gạch đá và để lại nó một thành phố bằng ngọc thạch. ”
— Augustus
“ Từ mái vòm của nhà thờ Thánh Phêrô, một người có thể nhìn thấy mọi thứ nổi bật ở Roma. Người đó có thể thấy một bức tranh toàn cảnh rất đa dạng, rộng lớn, đẹp mắt và lộng lẫy trong lịch sử hơn bất kỳ nơi nào khác ở châu Âu. ”
— Mark Twain
“ Roma không giống như bất kỳ thành phố nào khác. Nó là một bảo tàng lớn, một phòng khách sẽ được chạm lên bởi ngón chân của bất cứ ai. ”
— Alberto Sordi
“ Vâng, cuối cùng tôi đã đến Kinh đô của Thế giới này! Giờ đây tôi thấy tất cả những giấc mơ tuổi trẻ của tôi sắp trở thành hiện thực. Chỉ có ở Roma mới có thể hiểu về Roma ”
— Johann Wolfgang von Goethe
“ Nước Ý đã thay đổi. Nhưng Roma mãi là Roma. ”
— Robert De Niro

Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]

Chính thức

Source: https://dvn.com.vn
Category : Romal

Bài viết liên quan
Alternate Text Gọi ngay