Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng: Nhìn từ góc độ “trách nhiệm sản phẩm”

Đã đến lúc cần nhìn nhận thực chất hơn quy định liên quan đến “trách nhiệm sản phẩm”, vốn là gốc rễ của quan hệ giữa người tiêu dùng và nhà sản xuất.

Nguyên lý thông dụng

Đa số xu hướng lập pháp hiện nay liên quan đến đánh giá trách nhiệm sản phẩm (products liability) của nhà sản xuất đều dựa trên hai quan hệ là quan hệ hợp đồng và ngoài hợp đồng, tuy nhiên quan hệ ngoài hợp đồng được ưu chuộng và có lợi thế hơn.

Người tiêu dùng mua sản phẩm & hàng hóa từ nhà phân phối ( tùy theo quy trình tiến độ sản phẩm & hàng hóa được luân chuyển ), khởi đầu là quan hệ hợp đồng nhưng nếu sản phẩm & hàng hóa đó được chuyển giao cho bên thứ ba ( không phải là người mua trực tiếp ) và phát sinh những lỗi mẫu sản phẩm gây thiệt hại cho bên thứ ba mà không xét tới nghĩa vụ và trách nhiệm của đơn vị sản xuất là rất nguy khốn. Ngay cả nếu hợp đồng mua và bán vô hiệu thì nghĩa vụ và trách nhiệm của đơn vị sản xuất vẫn được đặt ra. Trách nhiệm bồi thường ngoài hợp đồng trong trường hợp này là cơ sở để bảo vệ quyền lợi cho những bên không có quan hệ nào với đơn vị sản xuất gốc .Trên quốc tế lúc bấy giờ có 1 số ít nguyên tắc về nghĩa vụ và trách nhiệm loại sản phẩm nhưng phổ cập nhất vẫn là nguyên tắc nghĩa vụ và trách nhiệm khắt khe ( strict liability ) .Theo nguyên tắc này, nghĩa vụ và trách nhiệm loại sản phẩm không được nhìn nhận dựa trên hành vi của nhà phân phối mà trên bản thân mẫu sản phẩm. Khi đơn vị sản xuất cung ứng loại sản phẩm ra thị trường thì sản phẩm & hàng hóa mặc định là bảo đảm an toàn và có chất lượng ( không có yếu tố nguy khốn ). Nếu loại sản phẩm bị làm thế nào mà gây thiệt hại cho người tiêu dùng thì nhà phân phối phải chịu nghĩa vụ và trách nhiệm tiên phong ( bồi thường ) kể cả khi họ không có lỗi .Dù vậy cũng không nên hiểu sai nghĩa vụ và trách nhiệm bồi thường mặc nhiên của đơn vị sản xuất theo nguyên tắc này. Mấu chốt của một vụ kiện đòi bồi thường nghĩa vụ và trách nhiệm mẫu sản phẩm phụ thuộc vào vào nhiều yếu tố, trong đó yếu tố chính vẫn là năng lượng chứng tỏ của những bên ( nó vốn được coi trọng trong định chế tranh tụng của những vương quốc như Anh, Mỹ, châu Âu ) .Có một số ít nguồn phổ cập hoàn toàn có thể sản sinh ra mẫu sản phẩm không bảo đảm an toàn ( khuyết tật – hư hỏng ) và được nhiều nước luật hóa ( 1 ) 🙁 i ) Ở khâu sản xuất, gồm có những quy trình tiến độ tạo ra loại sản phẩm hoàn hảo. Khiếm khuyết hoàn toàn có thể đến từ một trong những khâu đó, ví dụ công nhân lắp ráp thiếu linh phụ kiện máy móc. Theo tiêu chuẩn mẫu sản phẩm đã phong cách thiết kế, lắp ráp như vậy sẽ cho sinh ra loại sản phẩm không đạt nhu yếu ( hư hỏng ), làm ngày càng tăng rủi ro đáng tiếc cho người sử dụng .( ii ) Ở khâu phong cách thiết kế, về toàn diện và tổng thể phong cách thiết kế cũng là một quy trình trong sản xuất nhưng xét ở góc nhìn ngành nghề thì đây là quy trình tiến độ có quy trình, hàm lượng kỹ thuật cao để phát minh sáng tạo ra những sáng tạo độc đáo của mẫu sản phẩm hoàn hảo trước khi đưa vào sản xuất. Vấn đề phong cách thiết kế sai sẽ tạo ra loại sản phẩm khuyết tật và có rủi ro tiềm ẩn gây thiệt hại. Đánh giá khuyết tật ở khâu phong cách thiết kế cũng tựa như như nghĩa vụ và trách nhiệm chứng tỏ mẫu sản phẩm có lỗi, nhất là trong điều kiện kèm theo hoàn toàn có thể tạo ra mẫu sản phẩm tốt hơn nhưng nhà phong cách thiết kế đã không làm được .( iii ) Nhà sản xuất không cảnh báo nhắc nhở hay cảnh báo nhắc nhở không không thiếu. Hành vi cảnh báo nhắc nhở là để giúp phân biệt trước những rủi ro đáng tiếc khi sử dụng loại sản phẩm mà người tiêu dùng cần quan tâm, kể cả những cảnh báo nhắc nhở không hề biết nhưng nghĩa vụ và trách nhiệm tiên lượng của nhà phân phối là có cơ sở ( ví dụ cảnh báo nhắc nhở cháy nổ cho thiết bị điện thoại thông minh khi người dùng vừa sạc, vừa trò chuyện điện thoại thông minh ) .Và trên trong thực tiễn, giới luật sư hay tin dùng bộ ba tiêu chuẩn này như cơ sở để nhìn nhận loại sản phẩm khuyết tật có thuộc nghĩa vụ và trách nhiệm của đơn vị sản xuất hay không, mặc dầu chứng tỏ nó là cả một chặng đường không phải khi nào cũng đơn thuần .Sửa đổi luật không thay cho nhận thứcThực tế kể từ thời gian sinh ra Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng năm 2010, mặc dầu đã thừa nhận nguyên tắc nghĩa vụ và trách nhiệm khắt khe nhưng có rất ít vấn đề được hiểu và vận dụng triệt để nguyên tắc này, thay vào đó là định chế bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng của Bộ luật Dân sự được sử dụng thoáng đãng hơn ( 2 ) .Đầu tiên, tất cả chúng ta rất cần những lao lý có tham chiếu bắt buộc đến mạng lưới hệ thống pháp lý bảo vệ người tiêu dùng từ Bộ luật Dân sự năm ngoái ( điều 608 ) để làm cơ sở giải quyết và xử lý những yếu tố tương quan đến quyền lợi của người tiêu dùng .

Mục tiêu của việc này là góp phần thay đổi thói quen, tư duy, kỹ năng vận dụng pháp luật chuyên ngành của giới thẩm phán thay vì chỉ thuần sử dụng các nguyên tắc pháp lý của Bộ luật Dân sự để xét xử vốn là thói quen, lối mòn, phổ biến nhưng không hiệu quả.

Lấy ví dụ một thuật ngữ gây nhiều tranh cãi lúc bấy giờ “ loại sản phẩm khuyết tật ”. Theo điều 3, dự thảo sửa đổi Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, thuật ngữ này nói lên mẫu sản phẩm gốc của nhà phân phối khi đưa ra thị trường không bảo đảm an toàn ( tiềm ẩn sự nguy khốn bất hài hòa và hợp lý ), tương thích với những phân loại về nguồn tạo ra sự khuyết tật khác nhau .Dù vậy, trong thực tiễn lâu nay nhiều thẩm phán vẫn xem ngữ nghĩa của nó trùng với khái niệm “ mẫu sản phẩm không bảo vệ chất lượng ” pháp luật tại điều 608 Bộ luật Dân sự .Khi nói đến một loại sản phẩm không bảo vệ chất lượng thì chưa hẳn nó đã có khuyết tật và hoàn toàn có thể gây thiệt hại. Trọng tâm của khái niệm loại sản phẩm khuyết tật là tính không bảo đảm an toàn thay vì yếu tố chất lượng .Và trên thực tiễn việc chứng tỏ “ mẫu sản phẩm không bảo vệ chất lượng ” không hề khó nếu những bên biết sử dụng tiêu chuẩn thống kê giám sát ( pháp định ) nào đó để nhìn nhận, sàng lọc và nó cũng được nhận xét là thuật ngữ khá dễ giải mặc dầu rất có lợi về phía người tiêu dùng nếu vận dụng .trái lại với khái niệm “ mẫu sản phẩm khuyết tật ”, người tiêu dùng và nhà phân phối sẽ phải khó khăn vất vả hơn để chứng tỏ độ bảo đảm an toàn của loại sản phẩm có được bảo vệ hay không ( tức là sự nguy khốn rõ ràng hay tiềm tàng đã Open và thời gian Open ). Đây là câu truyện khá phức tạp về mặt pháp lý và tố tụng, tuy nhiên bù lại giá trị bồi thường của một vụ kiện như vậy, nếu thành công xuất sắc cũng sẽ rất tương ứng với sức lực lao động mà những bên đã bỏ ra ( như vụ kiện hãng thuốc lá RJ Reynolds ) ( 3 ) .Thứ hai là pháp luật loại trừ nghĩa vụ và trách nhiệm của đơn vị sản xuất theo điều 34, dự thảo sửa đổi Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. Xét theo nhiều tiêu chuẩn thì pháp luật này còn mơ hồ, nếu không muốn nói là “ quá khó ” vì để loại trừ nghĩa vụ và trách nhiệm của mình thì đơn vị sản xuất phải “ chứng tỏ được khuyết tật của mẫu sản phẩm không hề phát hiện được với trình độ khoa học, kỹ thuật tại thời gian tổ chức triển khai, cá thể kinh doanh thương mại phân phối cho người tiêu dùng ”, tức là trường hợp mẫu sản phẩm có khuyết tật nhưng vẫn được miễn trừ. Song điều này lại xích míc, không đúng với thực chất nghĩa vụ và trách nhiệm mẫu sản phẩm do nhà phân phối làm ra ( kể cả khi không có lỗi ) .Vấn đề nữa là ta không có tiêu chuẩn đúng chuẩn để xác lập như thế nào là trình độ khoa học, kỹ thuật vào một thời gian, vì vậy nói đúng hay sai tiêu chuẩn này có lẽ rằng chỉ thích hợp với quan điểm cá thể và sẽ khó thuyết phục được giới thẩm phán khi ra phán quyết. Chỉ có 1 số ít trường hợp nên xem xét để pháp luật loại trừ hoặc làm giảm bớt nghĩa vụ và trách nhiệm của nhà phân phối như ( i ) người tiêu dùng cũng có lỗi, nghĩa là họ cũng cần san sẻ những rủi ro đáng tiếc, thiệt hại đã xảy ra với nhà phân phối do hành vi có lỗi của mình ( như không tuân thủ hướng dẫn sử dụng bảo đảm an toàn mẫu sản phẩm ví dụ điển hình ), hoặc ( ii ) hoàn toàn có thể tìm hiểu thêm pháp luật Mỹ, khi mẫu sản phẩm gây thiệt hại nhưng đúng là không khiếm khuyết, vẫn bảo đảm an toàn thì không có nguyên do gì quy nghĩa vụ và trách nhiệm của bên sản xuất. Điều này có lợi, dùng để bác bỏ những lời khai của bên nguyên hay người có tương quan cố ý làm sai thực chất khách quan của vấn đề đòi bồi thường .Thứ ba, việc định dạng những trạng thái khuyết tật sản phẩm & hàng hóa là khó nhất. Thực tế dự thảo sửa đổi Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng cũng đã có pháp luật nguồn gốc khuyết tật dựa trên quy trình sản xuất, phong cách thiết kế, thông tin cảnh báo nhắc nhở nhưng chưa đủ. Ngoài đo lường và thống kê chất lượng thì mạng lưới hệ thống, chiêu thức nhận diện khuyết tật sản phẩm & hàng hóa cũng rất thiết yếu. Thông qua nghị định, thông tư hướng dẫn, những nhà làm luật cần chú ý quan tâm thêm những ví dụ hướng dẫn lý giải đơn cử về thực trạng khuyết tật. Lấy ví dụ, nhiều bang của Mỹ không vận dụng nghĩa vụ và trách nhiệm mẫu sản phẩm khi trong thực phẩm bị lẫn những chất bẩn tự nhiên ( có lẫn xương cá trong cá hộp ). Tuy nhiên nếu trong thực phẩm có lẫn những tạp chất ngoại lai thì “ nghĩa vụ và trách nhiệm khắt khe ” sẽ được vận dụng ( trong chai nước có vật lạ ) ( 4 ) .Ngoài ra, để có những vụ án đáng nhớ về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng như vẫn thấy, ngoài yếu tố chủ trương thì chất lượng xử lý tranh chấp những vụ kiện cũng là một trong những điều kiện kèm theo tiên quyết, đặc biệt quan trọng là với những công cụ tương hỗ xét xử hiệu suất cao như mạng lưới hệ thống những án lệ của nghành bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. Đến nay ta chưa có bất kể án lệ nào như vậy .Và sử dụng án lệ cũng là một trong những yếu tố góp thêm phần trị tận gốc căn bệnh nan y của ngành TANDTC lúc bấy giờ, đó là “ Án dân sự xử sao cũng được ” .

Huỳnh Trung Hiếu (*)

Theo KTSG Online

_______

(*) Contracts-vn
(1) Điều 3, dự thảo Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng
(2) https://phapluatdansu.edu.vn/2022/01/12/08/39/phap-luat-ve-trach-nhiem-san-pham-tu-ly-thuyet-den-thuc-tien-o-viet-nam/
(3) https://suckhoedoisong.vn/chan-dong-vu-thang-kien-cong-ty-thuoc-la-hon-236-ti-usd-16922919.htm
(4) https://khotrithucso.com/doc/p/cac-nguyen-ly-co-ban-cua-che-dinh-trach-nhiem-san-pham-tai-232023

Source: https://dvn.com.vn
Category: Tiêu Dùng