Phân tích bài thơ Đất Nước của Nguyễn Đình Thi chọn lọc hay nhất

Đất Nước của Nguyễn Đình Thi đã vẽ lên hình tượng đất nước vừa mang vẻ đẹp hiền hòa trong sắc thu, hương thu, mang cái bát ngát của quân và dân ta trong những năm dài kháng chiến. Bài viết dưới đây Luật Minh Khuê sẽ hướng dẫn phân tích bài thơ Đất nước. Mời các bạn cùng tham khảo nhé!

I. Lập dàn ý

1. Mở bài

– Giới thiệu tác giả, tác phẩm.

– Nêu cảm nhận chung về bài thơ.

2. Thân bài

a. Cảm hứng chủ đạo và chủ đề của bài thơ:

– Cảm hứng chủ đạo: niềm tự hào mãnh liệt về quê hương, đất nước.

– Chủ đề: tình yêu đất nước. 

b. Phân tích, đánh giá chủ đề, nội dung tác phẩm:

* Mùa thu trong hoài niệm của nhân vật trữ tình:

– Mùa thu Hà Nội hiện lên thông qua những hình ảnh:

+ “Hương cốm mới”: món ăn đặc trưng ở Hà Nội mỗi độ thu đến.

+ “Sáng chớm lạnh”: bầu không khí se se lạnh vào lúc sáng sớm.

+ “Lá rơi đầy”: gợi ra cảnh những chiếc lá vàng lặng lẽ rơi trong nắng thu.

– Trong bức tranh thu yên bình ấy, con người xuất hiện với tâm thế “Người ra đi đầu không ngoảnh lại/ Sau lưng thềm nắng lá rơi đầy”

-> bước đi một cách dứt khoát nhưng cũng đầy quyến luyến.

* Bức tranh đất nước trong “mùa thu nay”:

– Câu thơ “Mùa thu nay khác rồi” có giọng điệu khỏe khoắn, hồ hởi. Cụm từ “khác rồi” nhấn mạnh vào sự thay đổi của quê hương, đất nước.

– “Trời thu thay áo mới/ Trong biếc nói cười thiết tha”: “Mùa thu nay” mặc trên mình tấm áo mới, gắn liền với tiếng nói cười thiết tha, khác hoàn toàn với mùa thu cổ kính, trầm mặc của năm xưa.

– Hàng loạt không gian được liệt kê: “trời xanh”, “núi rừng”, “những cánh đồng”, “những ngả đường”, “những dòng sông đỏ” nhằm gợi lên sự rộng lớn, khoáng đạt của đất nước.

– “Nước chúng ta/ Nước những người chưa bao giờ khuất”:

+ Khẳng định đây chính là đất nước của chúng ta, của nhân dân.

+ Thể hiện cảm xúc tự hào, yêu mến trước đất mẹ bất khuất, anh hùng.

-> Cảm hứng mang đậm chất sử thi.

* Hình ảnh đất nước trong chiến tranh:

– Đất nước đau thương, căm hờn: Những cảnh tượng đau đớn, xót xa được tác giả khắc họa hết sức chân thực “cánh đồng quê chảy máu”, “dây thép gai đâm nát trời chiều”, “đứa đè cổ đứa lột da”,… -> Lòng căm tức quân thù đã đến giày xéo non sông Tổ quốc.

– Đất nước quật cường, anh dũng:

+ Tác giả sử dụng hàng loạt từ ngữ “ngời lên”, “bật lên”, “không khóa được”, “không bắn được”, “đứng lên” để nhấn mạnh vào sức mạnh, tinh thần anh dũng, bất khuất của dân tộc.

+ Hai câu thơ kết “Nước Việt Nam từ máu lửa đứng lên/ Rũ bùn đứng dậy sáng lòa”: hình ảnh khái quát, tượng trưng cho đất nước đứng lên từ máu lửa chiến tranh và tỏa sáng rạng ngời.

c. Phân tích, đánh giá đặc sắc nghệ thuật:

– Ngôn ngữ giàu sức gợi.

– Hình ảnh thơ gần gũi, thân thuộc.

– Sử dụng thành công biện pháp so sánh.

3. Kết bài

 Khẳng định lại giá trị tác phẩm.

II. Phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Đình Thi chọn lọc hay nhất

Chủ đề về đất nước là một đề tài quan trọng trong lịch sử văn học, tuy nhiên, ở mỗi giai đoạn văn học, các nhà thơ lại khai thác chủ đề này theo các góc độ khác nhau. Trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp, nhiều bài thơ tập trung miêu tả hình ảnh đất nước đau thương nhưng cũng đầy anh hùng, và bài thơ nổi bật nhất là “Đất nước” của Nguyễn Đình Thi. Bài thơ đã phản ánh sự phát triển và chiến đấu anh dũng của dân tộc Việt Nam trong một thời gian dài từ năm 1948 đến 1955. Bài thơ này được xuất bản trong tập thơ “Người chiến sĩ” và thể hiện sự khao khát và niềm tự hào về đất nước và dân tộc Việt Nam, đã trải qua những gian khổ để đứng lên chiến đấu và chiến thắng. “Đất nước” là một cuốn biên niên sử bằng thơ hào hùng, oanh liệt, vinh quang và rực rỡ của dân tộc Việt Nam.

Từ ba bài thơ Sáng mát trong như sáng năm xưa, Đêm mít linh và Đất Nguyễn Đình Thi đã tập hợp lại thành Đất nước. Qua những cảm nhận tinh tế về mùa thu đất nước, qua hình tượng Tổ quốc đau thương mà anh hùng, bài thơ thể hiện sâu sắc ý thức độc lập tự chủ, tình cảm yêu nước, căm thù giặc và niềm tự hào về sức mạnh vĩ đại của nhân dân ta trong cuộc kháng chiến chống Pháp. Bài thơ là sự tập hợp, ghép nối từ nhiều bài thơ nhưng không hề mất đi tính thống nhất chỉnh thể, trái lại đã phát triển theo một mạch cảm xúc tinh tế và khá nhất quán về tư tưởng. Bài thơ mở đầu với dòng cảm xúc về mùa thu đất nước, nhưng là trong những thời điểm và không gian khác nhau. Hiện lên từ những trang văn, bài thơ, bài hát của Nguyễn Đình Thi là hình tượng một đất nước từ trong gông xiềng áp bức vùng dậy tự giải phóng và rực rỡ trong ánh sáng thời đại mới. Đất nước là một trường hợp tiêu biểu như thế, một trong những đỉnh cao của thơ trữ tình cách mạng Việt Nam. Mở đầu bài thơ, Nguyễn Đình Thi đã lấy hình ảnh mùa thu đã xa, một mùa thu với những ký ức và hình ảnh đã thuộc về quá khứ:

Sáng mát trong như sáng năm xưa

Gió thổi mùa thu hương cốm mới

Tôi nhớ những ngày thu đã xa

Bằng hình ảnh mùa thu trong lành, mát mẻ của sáng sớm, cùng với hương cốm được đưa vào bởi gió mùa thu, tác giả gợi lên trong người đọc cảm giác về một mùa thu xưa quen thuộc và đẹp đẽ. Với Nguyễn Đình Thi, vẻ đẹp của mùa thu luôn giữ nguyên và không bao giờ thay đổi, gợi lên những kỷ niệm và nỗi nhớ thương. Một câu thơ đơn giản “gió thổi mùa thu hương cốm” đã đánh thức trong lòng người đọc hình ảnh mùa thu tuyệt vời của Hà Nội với vẻ đẹp truyền thống, tao nhã, bền vững và cổ kính. Một chút gió heo may, một chút hương cốm thơm nức. Một hình ảnh quen thuộc kéo dài qua nhiều năm, không bao giờ thay đổi. Câu thơ tôi nhớ những mùa thu đã xa như là một lời bàn đến hiện tại, đầy tâm sự và chuyển hướng cho người đọc.

Sáng chớm lạnh trong lòng Hà Nội

Những phố dài xao xác hơi may

Người ra đi đầu không ngoảnh lại

Sau lưng thềm nắng lá rơi đầy

Hình ảnh mùa thu Hà Nội hiện tại đẹp nhưng buồn, gợi lên bao sự thương nhớ. Sáng mùa thu chớm lạnh trong lòng Hà Nội, hay đúng hơn là cái chớm lạnh của lòng người trước mỗi đợt, mỗi khoảnh khắc thu về. Tác giả khéo léo sử dụng từ láy xao xác cùng với nhịp thơ chậm rãi để gợi lên cảm giác vắng vẻ, hiu quạnh của những phố dài. Bức tranh thu Hà Nội thấm đầy nắng, gợi nên sắc thái quyến rũ trong tâm trí người ra đi. Một Hà Nội đẹp thế, quyến rũ như thế cứ níu chân chẳng cho đi, khiến người ta không khỏi mềm lòng. Nỗi nhớ qua những câu thơ đầy khắc khoải và ám ảnh được thể hiện qua câu thơ thứ ba như một cái hất đầu ngạo nghễ, một sự quyết tâm đầy kiêu hãnh với chí lớn mang trong người. Nhưng câu thơ cuối lại là một tình cảm sâu lắng, trực tiếp, cảm xúc được dàn trải đều qua trang giấy qua cách ngắt nhịp của tác giả. Câu thơ đẹp và giàu sắc thái thẩm mỹ tạo nên bức tranh thu Hà Nội rực rỡ, tươi mát hơn trong hiện tại. Tác giả tự hào về thành phố của mình và tình cảm sâu nặng trong lòng.

Mùa thu nay khác rồi

Tôi đứng vui nghe giữa núi đồi

Gió thổi rừng tre phấp phới

Trời thu thay áo mới

Trong biếc nói cười thiết tha

Mùa thu không chỉ là sự khác biệt về thời gian và không gian so với mùa thu xưa, mà còn là sự khác biệt trong nhận thức và tư tưởng của con người. Mùa thu xưa là mùa thu của dân tộc nô lệ và rất buồn tẻ. Tuy nhiên, khi dân tộc đã độc lập, mùa thu trở nên tươi đẹp và phong phú hơn. Cảm nhận của con người đã thay đổi và mở rộng không gian của mùa thu. Người ta có thể nghe tiếng gió thổi phấp phới trên rừng tre, biểu hiện cho sự giao hòa giữa con người, thiên nhiên và vũ trụ. Hình ảnh rừng tre tượng trưng cho sức mạnh và vẻ đẹp của Việt Nam, và niềm vui của mùa thu độc lập. Trong cảm xúc thăng hoa, Nguyễn Đình Thi đã có những câu thơ hết sức tài hoa

Trời thu thay áo mới

Trong biếc nói cười thiết tha

Gió thổi mùa thu hương cốm mới

Mùa thu như được nhân hóa và người đọc cảm thấy mùa thu như một thiếu nữ điệu đà, thướt tha đang khoác tấm áo mới rạng rỡ, tươi tắn và dịu dàng. Phải chăng tấm áo ấy là của sự độc lập, tự do của dân tộc? Mùa thu ở đây vừa có nét tươi trong trẻo của một mùa thu muôn đời, lại vừa có sự phấn khởi, vui mừng. Câu thơ đã gợi ra tất cả xúc cảm, sâu lắng, huyên náo… tạo ra sự giao hòa giữa niềm vui của con người và niềm vui của đất trời trong ngày độc lập. Và cảm xúc của nhà thơ như trải dài qua khổ thơ:

Trời xanh đây là của chúng ta

Núi rừng đây là của chúng ta

Những cánh đồng thơm mát

Những ngả đường bát ngát

Những dòng sông đỏ nặng phù sa

Bằng cách sử dụng nhịp điệu mạnh mẽ và ngắn, Nguyễn Đình Thi đã tạo ra âm thanh tráng lệ và đầy tự hào. Ông giống như một hướng dẫn viên, giới thiệu cho mọi người về vẻ đẹp của quê hương. Từ núi rừng đến đồng cỏ và dòng sông, tất cả đều phơi bày vẻ đẹp tự nhiên của chúng. Trong đó, sự hào hứng và niềm tự hào về sự chủ nhân của mình được nhấn mạnh. Bằng cách này, tác giả muốn khẳng định sự sở hữu và quyền tự chủ của mỗi người. Trong đó, ông đã hòa nhập cái tôi của mình với cái chung của cả dân tộc, và sử dụng hai từ “chúng ta” để nói đến cảm giác kiêu hãnh và độc lập của mọi người. Đây là sự thay đổi về cách xưng hô so với thời Pháp thuộc, khi tất cả đều phải chịu kiểm duyệt gắt gao của thực dân. Thời đại mới và xã hội mới đã mang lại cho chúng ta sự tự do và niềm vui, và tác giả đã muốn khẳng định tính ưu việt của xã hội mới. Trong khi cảm xúc của ông về sự tự do, độc lập và hạnh phúc đang tràn ngập, ông đột nhiên suy nghĩ sâu về tương lai.

Nước chúng ta

Nước những người chưa bao giờ khuất

Đêm đêm rì rầm trong tiếng đất

Những buổi ngày xưa vọng nói về.

Sang những câu thơ tiếp theo, nhịp thơ bỗng thay đổi  mang xúc cảm trầm lắng, ẩn chứa thái độ thành kính thiêng liêng, hướng người đọc trở về quá khứ lịch sử của quê hương. Khi con người ta vui mừng, hân hoan về một chiến thắng thì bao giờ, sau đó cùng sẽ là những giây phút trầm mặc suy nghĩ về cái giá của chiến thắng đó. Tứ thơ của Nguyễn Đình Thi về đất nước tạo nên một chiều sâu khôn cùng. Đất nước ở đây không chỉ được cảm nhận ở hiện tại mà được nhìn nhận trong chiều sâu quá khứ. Quá khứ là bệ phóng, điểm tựa của hiện tại. Theo ông, đất nước ở đây là đất nước của những con người bất tử, chưa bao giờ khuất phục. Chữ rì rầm kết hợp với từ vọng tạo ra sự hô ứng, cộng hưởng kỳ diệu. Như thể người cảm nhận được cái cao cả, thiêng liêng, sự gần gũi và thân thiết. Nguyễn Đình Thi như muốn nêu lên bài học lịch sử cha ông, đạo lý của cha ông được ghi tạc lại trong tâm khảm mỗi con người Việt Nam, ngỡ như lời trò chuyện, tâm tình, thú vị của những người xưa. Tạo nên xúc cảm thiêng liêng thành kính nhưng lại thân thiết và gần gũi. Khổ thơ như khúc nhạc trầm trong bản nhạc của Đất nước. Khi suy nghĩ về tự do độc lập, về bài học lịch sử của cha ông, Nguyễn Đình Thi hướng dòng suy nghĩ của mình về quá khứ đấu tranh của dân tộc, với những khốc liệt vốn có của nó:

Ôi nhưng cảnh đồng quê chảy máu

Dây thép gai đâm nát trời chiều

Những đêm dài hành quân nung nấu

Bỗng bồn chồn nhớ mắt người yêu

Những bài thơ của Nguyễn Đình Thi chứa đựng nhiều cảm xúc đau thương sâu lắng. Hai câu đầu tiên là hai câu đặc sắc thể hiện tài hoa của nghệ sĩ. Tuy nhiên, thơ của ông không chỉ có giá trị hình ảnh mà còn đầy ắp tính nhạc và hội họa. Các hình ảnh trong thơ có giá trị hiện thực cao và sử dụng biện pháp tu từ đặc sắc, ví dụ như cánh đồng quê chảy máu và dây thép gai đâm nát trời, gợi lên nỗi đau khôn cùng của con người và cảnh quan làng quê bị lãng quên. Thay vì yên bình, những hình ảnh này thể hiện sự khốc liệt và tội ác của chiến tranh. Tác giả sử dụng chất điện ảnh và hội họa để diễn tả chân thực những cảnh quan đó. Tuy nhiên, mạch cảm xúc trong bài thơ chuyển đổi ở hai câu tiếp theo, khi tác giả miêu tả hình ảnh của người lính quyết tâm nung nấu một ý chí mạnh mẽ từ trong đau thương. Câu thơ này vừa chứa đựng chất hiện thực vừa lãng mạn, vẽ nên hình ảnh sống động của người lính kiên cường bất khuất. Trong khổ thơ tiếp theo, Nguyễn Đình Thi lý giải sâu xa về sức sống, tinh thần ý chí chiến đấu của người dân. Mặc dù cảm xúc chuyển đổi, nhưng thơ của ông vẫn đậm đà cảm xúc và vẫn là tác phẩm nghệ thuật đáng để người đọc suy ngẫm.

Từ những năm đau thương chiến đấu

Đã ngời lên nét mặt quê hương

Từ gốc lúa bờ tre hồn hậu

Đã bật lên những tiếng căm hờn

Câu thơ ngắt nhịp khỏe, rắn rỏi, thể hiện sâu sắc niềm tự hào, kiêu hãnh của tác giả về sức sống và vẻ đẹp của cả dân tộc. Từ ngời và bật được dùng rất hay, sự trỗi dậy, hồi sinh kỳ diệu, sự tỏa sáng, sức sống của dân tộc. Vẻ đẹp quê hương, sức sống dân tộc được khơi nguồn sâu xa từ năm tháng thương đau. Từ hình ảnh con người bình dị, chân lấm tay bùn đã vươn lên thành anh hùng dũng cảm trong hành động, kiên định trong ý chí. Nhưng cho dù chiến tranh có khốc liệt như thế nào, dù quân thù tàn bạo đến đâu, chúng ta vẫn mang trong mình một khí phách anh hùng:

Xiềng xích chúng bay không khóa được

Trời đầy chim và đất đầy hoa

Súng đạn chúng bay không bắn được

Lòng dân ta yêu nước thương nhà

Cấu trúc không, đầy như muốn phủ định lại những gì mà quân đội Pháp đang cố gắng làm ở Việt Nam và khẳng định khí phách ngạo nghễ rất cao của dân tộc. Nhịp thơ mạnh mẽ, đanh thép làm cho câu thơ trở nên giàu sức biểu tượng. Sự đối lập giữa hai hình ảnh thơ xiềng xích và trời đầy chim, đất đầy hoa đã thể hiện tinh thần lạc quan của nhân dân, khí phách anh hùng của dân tộc bất chấp sự tàn khốc của chiến tranh và quân thù. Thể hiện sự tin tưởng vào chiến thắng sau này. Nguyễn Đình Thi đã chạm đến mạch nguồn sâu xa của truyền thống dân tộc và đã khẳng định rằng: dân tộc Việt Nam không chỉ có khí phách anh hùng mà còn có khát vọng tự do và hòa bình. Ở hai khổ tiếp theo, Nguyễn Đình Thi đã miêu tả cuộc chiến đấu của nhân dân ta:

Khói nhà máy cuộn trong sương núi

Kèn gọi quân văng vẳng cánh đồng

Ôm đất nước những người áo vải

Đã đứng lên thành những anh hùng

Ngày nắng đốt theo đêm mưa dội

Mỗi bước đường mỗi bước hy sinh

Trán cháy rực nghĩ trời đất mới

Lòng ta bát ngát ánh bình minh

Đó là niềm tin và hy vọng chiến thắng mạnh mẽ trong lòng tác giả. Nhịp thơ như giục giã, vẫy gọi mỗi con người trên con đường ra trận, tạo ra âm hưởng hào hùng của những con người anh hùng trong một đất nước anh hùng. Đó còn là sự tự hào của tác giả, những câu thơ đậm chất lãng mạn và sử thi, thể hiện một cảm xúc tươi mới đầy tin tưởng, tràn đầy âm hưởng hào hùng. Hai hình ảnh nắng đốt và mưa dội là quá trình gian khổ thăng trầm của dân tộc. Song từ trong gian khổ, khó khăn ấy, dân tộc vẫn đứng lên. Hai câu thơ kết giàu hình ảnh tráng lệ. Hình ảnh trán cháy rực và bát ngát ánh bình minh gợi lên nét vẽ rạng ngời về những đứa con của Tổ quốc dù có hy sinh, vất vả thì vẫn quyết tâm giành lại độc lập. Hình ảnh rất độc đáo, diễn tả sự thăng hoa của cảm xúc, niềm tin được thắp sáng. Người đọc hình dung được hình ảnh ngọn lửa của thất vọng. Câu thơ cuối tràn đầy kiêu hãnh, niềm vui, khát vọng bùng nổ hy vọng. Sự bát ngát của trời đất là sự bát ngát của niềm tin con người. Và giờ đây, qua bao nhiêu khó khăn, khốc liệt, bao hy sinh, đất nước ta đã được độc lập:

Súng nổ rung trời giận dữ

Người lên như nước vỡ bờ

Nước Việt Nam từ máu lửa

Rũ bùn đứng dậy sáng lòa

Câu đầu tiên và câu thơ thứ nhất của bài thơ tái hiện lại sự khốc liệt của cuộc chiến cùng với tinh thần anh hùng của người Việt Nam. Câu thơ thứ nhất bao trùm bởi tiếng rung, tạo ra một sự dữ dội và biểu hiện niềm căm thù tột cùng đối với quân thù. Nguyễn Đình Thi sử dụng biện pháp nhân hóa và so sánh để thể hiện tài năng của quân đội ta, khiến người đọc cảm nhận được sự mạnh mẽ và khí thế của họ. Cuối cùng, tác giả gọi tên Việt Nam với sự tự do, sự kiêu hãnh và khát vọng mạnh mẽ, thể hiện niềm tin và vinh quang của đất nước. Bài thơ đầy ý nghĩa biểu tượng và tính khái quát, với nhịp thơ 2/2/2 vận động khỏe khoắn, biểu hiện sức sống bất tử của dân tộc. Cuối cùng, bài thơ kết thúc bằng ánh sáng, tôn vinh niềm tin và khát vọng mạnh mẽ của đất nước.

Đất nước đã ghi lại và vẽ nên một hình ảnh đất nước Việt Nam với bao thăng trầm, khói lửa để đến được ngày độc lập, kết hợp giữa sử thi và sáng tạo nghệ thuật tài năng của Nguyễn Đình Thi. Với tình kết hợp chất chứa và chất chính luận, hình thức câu thơ linh hoạt, nhịp thơ phóng khoáng, hình ảnh thơ đẹp đẽ và ngôn ngữ cô đọng, Đất nước đã gây ấn tượng sâu sắc. Nhưng điều ấn tượng nhất của bài thơ là tạo dựng thành công một tượng đài hùng vĩ bằng thơ về Tổ quốc Việt Nam trong cuộc kháng chiến chống Pháp, một cuộc kháng chiến trường kỳ gian khổ nhưng anh dũng và tất thắng.

Trên đây là bài văn mẫu phân tích Đất nước của Nguyễn Đình Thi chọn lọc hay nhất. Hy vọng bài viết trên giúp ích các em học sinh có thêm nhiều ý tưởng triển khai. Chúc các bạn học tập tốt.