Người Việt mời nhau “ăn cỗ”: Vì sao tập tục biến thành hủ tục?

Lời mời “ ăn cỗ ”, khởi đầu là bộc lộ thành ý tốt, nhưng từ từ đã bị biến tướng, trục lợi, dẫn đến một hủ tục như một thứ vòng xoáy phải đi ăn để trả “ nợ miệng ”. Đó là nguyên do vì sao những đám cưới đám cưới, giỗ chạp ma chay, dựng vợ làm nhà … luôn được tổ chức triển khai linh đình với hàng trăm mâm cỗ .

Tập tục “ăn cỗ” trong văn hóa Việt Nam có xuất xứ lâu đời và có ý nghĩa quan trọng trong đời sống xã hội. Ban đầu, nó thường xuất hiện trong các sự kiện quan trọng như lễ kết hôn, lễ cưới, và các sự kiện gia đình quan trọng khác. Tuy nhiên, theo thời gian, “ăn cỗ” đã trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống hàng ngày và mở rộng ra nhiều dịp khác nhau.

Một số nguyên nhân khiến tập tục “ăn cỗ” trở thành hủ tục và một phần của đời sống hàng ngày ở Việt Nam bao gồm:

1. Truyền thống và tôn vinh tổ tiên: Tập tục “ăn cỗ” thường liên quan đến việc tôn vinh tổ tiên và tổng hòa những người đã qua đời. Người Việt tin rằng việc tổ chức “ăn cỗ” giúp tôn vinh và giữ kỷ niệm các người thân đã qua đời, đồng thời tạo sự gắn kết với các thế hệ trước đó.
2. Lễ kỷ niệm và gia đình: “Ăn cỗ” thường diễn ra trong các dịp kỷ niệm và lễ hội, giúp gia đình và bạn bè tụ họp, gặp gỡ và tạo kỷ niệm đáng nhớ.
3. Thời gian chất lượng: “Ăn cỗ” thường được coi là thời gian chất lượng để chia sẻ và tương tác với gia đình và bạn bè. Nó giúp thúc đẩy sự gắn kết và tạo cơ hội để mọi người thư giãn và thăng hoa tinh thần.
4. Văn hóa ẩm thực đa dạng: Ẩm thực Việt Nam rất đa dạng và ngon miệng, và “ăn cỗ” là cơ hội để người Việt thể hiện sự sáng tạo trong nấu ăn và tận hưởng các món ăn ngon.

Mặc dù có thể coi tập tục “ăn cỗ” là một phần của cuộc sống hàng ngày và có thể trở thành hủ tục, nó vẫn mang ý nghĩa quan trọng trong văn hóa và đời sống xã hội của người Việt Nam. Nó thể hiện lòng kính trọng đối với tổ tiên, gắn kết gia đình và bạn bè, và thúc đẩy sự hòa nhập xã hội.

Tập tục biến thành hủ tục

Nghiên cứu sâu về nét văn hóa truyền thống đã trở thành tập tục là “ mời ”, PGS.TS Ngô Văn Giá, trường Đại học Văn hóa phủ nhận bảo : “ Lời mời “ ăn cỗ ” giờ đây thực sự là một gánh nặng vô cùng lớn với cả người mời và được mời. Có những đám mà đi thì do dự vì mối quan hệ của mình với gia chủ chưa đạt mức thân thương phải tham gia, mà không đi thì áy náy vì sợ người ta lại quở trách, bảo mình không coi trọng. Nhiều lời mời không xuất phát từ thực tâm đã khiến cho tập tục biến thành hủ tục gây không biết bao nhiêu mỏi mệt, phiền hà cho những người trong cuộc “ đám cỗ ” ấy .

PGS.TS Ngô Văn Giá lý giải: Ngày xưa ít người chứ không đông như bây giờ, người ta quan niệm mỗi khi “có công có việc”, có giỗ chạp cưới xin thì phải mời thật đông người đến dự, càng đông càng tốt. Người đến dự đem theo khi thì con gà, khi thì chai rượu, cân gạo, quả cau… để “vừa mừng vừa giúp” cho gia chủ. Khi đó một phần vì ít người, phần vì nghèo, những sự giúp đỡ đó rất có ý nghĩa giúp gia chủ thực hiện xong công việc lớn đó mà không ảnh hưởng nhiều đến kinh tế.

Dần dần, tập tục siêu thị nhà hàng đó trở nên đổi khác. Miếng ăn miếng uống, sự mời mọc trở thành dấu chỉ nhận biết mình có quan trọng với người khác hay không. Thế là sinh ra “ lời chào cao hơn mâm cỗ ”. Nhà gia chủ có việc gì đó mà không mời mình thì nghĩa là mình không được coi trọng, không phải là người thân thiện của gia chủ. Thế là sinh ra thù oán. Và thế là gia chủ sợ. Sợ mang tiếng. Khi nhà có việc gì, phải mời tất tần tật những người quen và thậm chí còn không quen. Đám cỗ trở nên quá linh đình .
“ Thử hỏi cả xã hội này, tôi tin là đến 99 % người được hỏi chấp thuận đồng ý rằng việc trả “ nợ miệng ” trở thành một thứ đem lại nhiều mỏi mệt, nhiều lúc là phiền phức. Sự tham gia của quan khách không đem lại cho gia chủ sự vui tươi, tự do mà việc tổ chức triển khai càng lớn thì cả gia chủ và cả khách càng căng thẳng mệt mỏi. Những đám cưới mấy trăm mâm, những đám ma, đám giỗ hàng nghìn khách … đang tạo ra nỗi khó khăn vất vả cho nhiều người ”, PGS.TS Ngô Văn Giá nhìn nhận .

Ảnh minh họa .

Thói quen phô trương

Theo PGS.TS Ngô Văn Giá nghiên cứu và phân tích thì cũng có trường hợp người mời thật lòng và không tránh những trường hợp buộc phải mời, vì nếu không mời thì họ sẽ hờn dỗi trách móc. Xã hội ngày này với dân số quá đông, cơ quan quá đông, họ hàng quá đông, mỗi người có quá nhiều mối quan hệ, nếu vẫn duy trì thói quen như thời xưa thì rất phiền toain. Tư duy tôi mời ông thì ông cũng phải mời tôi, rồi tư duy mời để “ thu về ”, tổ chức triển khai để “ có thêm một khoản ”, tư duy trục lợi trong việc tổ chức triển khai những đám linh đình như vậy đang rất phổ cập lúc bấy giờ .

Có người tôi được biết ở cùng một cơ quan, dù cũng chẳng tin tưởng, chẳng ưa gì một số người khác, nhưng khi nhà có việc lớn là lấy sổ lương cơ quan ra mời hết theo danh sách. Chúng ta đang quá nặng về mời mọc ăn uống, chưa thoát khỏi quan niệm coi miếng ăn là quan trọng, “một miếng giữa đàng bằng một sàng xó bếp”.

PGS.TS Ngô Văn Giá san sẻ : “ Ngày xưa tôi cũng nể lắm, ai mời cũng phải đi. Nhưng giờ đây thì phải xem xét rõ mối quan hệ đó. Lắng nghe lòng mình xem việc đi đó mình có thực sự mong ước hay không, có thực sự là thiết yếu không hay chỉ là một mối quan hệ sơ sơ thôi để xem xét. Chứ tôi thấy cái việc mời mọc đó nó lỗi thời và phiền phức vô cùng. Lại còn tốn kém và phát sinh bao tiêu cực. Nhiều người coi việc tham gia những đám cỗ linh đình đó như một hình thức đi hối lộ, đút lót trá hình. Rồi khi tổ chức triển khai một đám cỗ và đi mời, người Nước Ta không có thói quen “ trả lời ” có tham gia hay không. Nên khi gia chủ đã mời là dự trù làm cỗ. Không đến thì gia chủ “ ế cỗ ” cũng chết. Rồi vì tính sĩ diện, thấy nhà khác làm to, mình cũng phải làm to. Nhiều khi cỗ to chỉ vì “ con gà tức nhau tiếng gáy ”, mệt đủ đường ” .
Người Nước Ta ưa hình thức, ưa phô trương, nên nghĩ cứ tổ chức triển khai cái gì càng linh đình thì càng biểu lộ cái uy, cái “ tầm ” của gia chủ .

Ảnh minh họa .

Hủ tục cần loại bỏ

Theo phân tích của PGS.TS Ngô Văn Giá, việc tổ chức cỗ bàn ăn uống linh đình là một hủ tục cần phải loại bỏ. Việc mời mọc cần đi vào thực chất chia sẻ vui buồn của anh em, bạn bè hơn là một công việc mang tính hình thức. Việc mời mọc quá đông có thể coi là biến tướng của tập tục làm cả cộng đồng phiền toái và mệt mỏi. Bản thân người tổ chức các đám cỗ, hãy suy nghĩ “tân tiến” một chút, rằng ai là người thực sự muốn chia sẻ với mình trong việc đó. Ngược lại, khi tham dự một đám cỗ, cũng hãy cân nhắc vị trí của mình trong mối quan hệ đó để xác định có tham dự hay không.

“ Tôi có mong ước những đám cỗ cưới, tân gia … của tất cả chúng ta làm thật chân thành, tiết kiệm chi phí và không phô trương. Tôi thấy ở những nước tăng trưởng, người ta tổ chức triển khai một lễ cưới rất sang trọng và quý phái những cũng rất ấm cúng. Một đám cưới mà chỉ có khoảng chừng 20 – 30 người tham gia là bè bạn thân thiện của cô dâu và chú rể. Họ cùng nhau vào nhà thời thánh làm lễ, rồi kéo nhau ra một thảm cỏ đàn hát, ăn tiệc nhẹ chúc mừng cô dâu chú rể. Cặp vợ chồng mới cưới quay trở lại đầy cảm hứng và niềm hạnh phúc. Nhưng tất cả chúng ta thì không như vậy, sau đám cưới, cặp vợ chồng nào cũng tơi tả, mỏi mệt. Mà đám cưới có vẻ như là đám cưới của cha mẹ chứ không phải là đám cưới của đôi vợ chồng, quan khách tham gia phần lớn là của cha mẹ ”, PGS.TS Ngô Văn Giá san sẻ .
Cũng theo PGS.TS Ngô Văn Giá, dù rất khó để biến hóa những điều đã ăn sâu bám rễ quá lâu vào đời sống, nhưng làm từ từ chắc như đinh sẽ có biến chuyển. Các cơ quan chức năng, tiếp thị quảng cáo tích cực thông tin nghiên cứu và phân tích về lẽ phải, đúng, sai trong từng việc như vậy, người dân sẽ tự nhận thức để kiểm soát và điều chỉnh hành vi của mình .

Source: https://dvn.com.vn
Category: Hỏi Đáp