ĐÀN GHI TA CỦA LOR – CA (Thanh Thảo) – Lớp Văn Cô Thu

1. Nhà thơ Thanh Thảo

Là nhà thơ trưởng thành trong cuộc kháng chiến chống Mĩ cứu nước. Ông không riêng gì làm thơ mà còn viết báo, tiểu luận phê bình và nhiều thể loại khác nhưng góp phần quan trọng nhất của Thanh Thảo thơ ca .
Một tri thức nhiều suy tư, trăn trở về những yếu tố xã hội và thời đại : Muốn đời sống được cảm nhận và bộc lộ ở chiều sâu nên luôn khước từ lối diễn đạt dễ dãi ; đào sâu vào cái Tôi nội cảm, tìm kiếm những cách miêu tả mới qua hình thức câu thơ tự do, giải phóng mọi ràng buộc nhằm mục đích mở đường cho một chính sách liên tưởng phóng khoáng, xoá những khuôn sáo bằng những nhịp điệu không bình thường, đem đến cho thơ một mĩ cảm hiện đại bằng mạng lưới hệ thống hình ảnh và ngôn từ mới lạ .
Kiểu tư duy : giàu suy tư, mãnh liệt, phóng túng trong xúc cảm và nhuốm màu sắc tượng trưng siêu thực .

+ Tượng trưng: tìm vào trạng thái tâm hồn với những linh cảm được khơi dậy từ vô thức, cho rằng hiện tượng trong vũ trụ tồn tại như những dấu hiệu tượng trưng cho bản chất huyền bí của tạo vật mà chỉ riêng nhà thơ mới có những thiên bẩm kì diệu để thâm nhập và biểu đạt được những hình ảnh tượng trưng ấy. Thơ là một thứ “siêu cảm giác”, không thể giải thích được. Không cần có hình tượng rõ nét, thơ được quan niệm như một bản hoà âm hoàn hảo. Dường như có nét tương đồng giữa sinh sôi của tạo hoá với sự sáng tạo thơ ca.

+ Siêu thực : Hướng tới một hiện thực cao hơn thực tại. Thế giới siêu thực chỉ có thểcảm thấy trong giấc mơ, trong tiềm thức, lúc đãng trí, thần kinh suy nhược, rối loạn. Khám phá quốc tế ấy, nghệ sĩ sẽ phát hiện ra những điều sâu kín mà thiêng liêng, huyền bí mà đúng mực trong đời sống con người. Đề cao yếu tố tâm linh và sự ngẫu hứng, sáng tác thường được cấu thành bởi những dòng liên tưởng tiềm thức rời rạc, không hề khắc hoạ được những bức tranh thực tại toàn vẹn .

2. Phêđêricô Gaxia Lorca (1898-1936)

Là một trong những năng lực sáng chói của văn học văn minh Tây Ban Nha. Ngay từ nhỏ Lorca là một thần đồng với năng khiếu sở trường thiên bẩm trên nhiều nghành thẩm mỹ và nghệ thuật : thơ ca, hội hoạ, âm nhạc, sân khấu, … Lorca từng tốt nghiệp ĐH Luật nhưng lại tham gia vào đời sống thẩm mỹ và nghệ thuật .
Trước một Tây Ban Nha – dưới sự quản lý của chế độ độc tài – đã trở nên phản động về chính trị và già cỗi về nghệ thuật và thẩm mỹ, Lorca đã nồng nhiệt cổ vũ nhân dân đấu tranh với mọi thế lực ép chế, đòi quyền sống chính đáng đồng thời cũng khởi xướng và thúc dẩy can đảm và mạnh mẽ những cải cách trong nghành nghệ thuật và thẩm mỹ. Lorca đã tự nguyện làm người du ca đi long dong với cây đàn ghita hát lên những bài ca lãng tử, dùng tiếng đàn giãi bày nôĩ đau buồn và niềm khát vọng yêu thương của nhân dân .
Ông đã bị chính sách phản động cực quyền thân phát xít bắt giam và bắn chết. Cái chết thảm khốc của Lorca đã dâng lên một làn sóng phẫn nộ rất là can đảm và mạnh mẽ trên quốc tế với bè lũ Phrăngcô. Tên tuổi của Lorca trở thành hình tượng chống chủ nghĩa phát xít, bảo vệ văn hoá dân tộc bản địa và văn minh quả đât .

3. Bài thơ “Đàn ghita của Lorca”

Được viết liền mạch trong khoảng chừng thời hạn rất ngắn, sau khi ngồi chơi và đàm đạo về thơ Lorca với những người bạn tâm đắc ^ hiệu quả của ấn tượng và nhận thức thâm thúy của Lorca .
LORCA là nhà thơ mà Thanh Thảo rất ngưỡng mộ. Cả thơ ca, cuộc sống và cái chết của Lorca đã gây cho tác giả những xúc cảm và ấn tượng. Chính những hình ảnh và nhạc điệu trong nhiều bài thơ của Lorca đã dẫn dắt Thanh Thảo khi viết “ Đàn ghita của Lorcaorca ” ^ Kết quả của cuộc gặp gỡ về xúc cảm, giọng điệu và hình ảnh ( sự gặp gỡ của hồn thơ )
Thanh Thảo từng được biết đến Tây Ban Nha qua những tác phẩm của Hemingway – một nhà văn Mĩ, lại đọc thơ Lorca từ khi còn trẻ, hình ảnh Tây Ban Nha và hình ảnh trong những câu thơ Lorca đã lặn sâu vào tâm lý và trở thành một ám ảnh để khi viết bài thơ, nó bật ra một cách trọn vẹn tự nhiên ^ tác dụng sự thăng hoa của vô thức và ám ảnh về con người, cuộc sống và thơ Lorcaorca – một con hoạ mi Tây Ban Nha .
Bài thơ được viết như một khúc tưởng niệm Lorca, làm sống dậy hình ảnh Lorca và bộc lộ sự tri âm, đồng cảm và ngưỡng vọng một người nghệ sĩ tài hoa có cốt cách anh hùng và số phận bi thương .

4. Nội dung và nghệ thuật của bài thơ.

a. Nhan đề và đề từ:

Đàn ghita – còn gọi là Tây Ban cầm – gắn liền với quốc gia Tây Ban Nha xinh đẹp và hào phóng, rực lửa và say đắm với những trận đấu bò và vũ điệu Flamencô, cùng gắn liền với Phêđêricô Gaxia Lorca – một nhà thơ nhân dân, một người chiến sỹ cống phát xít – một ngườinghệ sĩ đã dùng tiếng đàn ghita cất lên lời ca tranh đấu chống chủ nghĩa phát xít vừa gắn với nền văn hoá Tây Ban Nha vừa gắn với cuộc sống và khát vọng LORCA .
“ Đàn ghita của Lorca ” : lời nói nghệ thuật và thẩm mỹ của riêng LORCA – không thuần tuý chỉ là âm thanh, giai đỉệu mà còn là hàng loạt con người LORCA với ý thức đấu tranh vàd khát vọng thay đổi nghệ thuật và thẩm mỹ. Trong trường hợp này, cây đàn ghita đã gắn bó và biểu lộ tâm hồn nghệ sĩ của Lorca – tình yêu đời sống và khí phách kiên cường của người chiến sỹ yêu tự do, hoà nhập trái tim mình với quần chúng nhân dân .
Câu thơ của Lorca “ Nếu tôi chết hãy chôn tôi với cây đàn ” : ước nguyện của Lorca gắn với cây đàn. Trong đời sống, Lorca đã dùng cây đàn ghita cất lên lời ca tranh đấu thì khi đi vào cõi chết, ông vẫn muốn mang theo cây đàn để liên tục hát lên những lời ca tranh đấu thì khi đi vào cõi chết, ông vẫn muốn mang theo cây đàn để liên tục hát lên những bài ca của tình yêu và khát vọng tự do. Tiếng đàn ghita sẽ là sự sống, là niềm tin, là hy vọng, là sức mạnh đấu tranh vượt lên cái chết. Nếu hiểu câu nói đó theo nghĩa tình yêu say đắm của Lorca với nghệ thuật và thẩm mỹ ; tình yêu tha thiết của ông với xứ sở Tây Ban Nha thì chưa đủ. Sử dụng câu thơ này làm đề từ, Thanh Thảo có lẽ rằng muốn đây là chìa khoá hướng người đọc đến thông điệp sâu xa. Lời đề từ không chỉ chứng minh và khẳng định rằng Lorca sẽ bất tử cùng với tiếng đàn, cây đàn sẽ lê dài sự sống, nốí dài khát vọng của Lorca mà còn nói đến ước nguyện của Lorca : nhà thơ không muốn thơ ca cải cách của mình trở thành vật án ngữ trong phát minh sáng tạo của thế hệ sau. Nghệ thuật phải được thay đổi không ngừng. Người cầm bút phải biết chôn những gì Lorca đã làm – chôn không có nghĩa là phủ nhận mà phải ghi nhận tiếp nối đuôi nhau, nhân lên. Nhưng thơ ca Tây Ban Nha có lẽ rằng vì quá ngưỡng mộ Lorca nên chưa ai biết vượt qua Lorca. Vì vậy, chẳng phải ngẫu hứng mà Thanh Thảo viết :
Không ai chôn cất tiếng đàn
Tiếng đàn như cỏ mọc hoang .
Nhà thơ xót tiếc hành trình dài cải cách của một thiên tài bị dang dở, Lorca mất đi, văn chương thiếu người dẫn đường. Nỗi buồn có vẻ như thấm vào tâm tư nguyện vọng người nghệ sĩ phương đông vì nỗi không ai hiểu thực sự, thâm thúy lời di chúc của Lorca .

b. Hình tượng tiếng đàn

Trong văn chương : Được gợi ra qua cách so sánh với những âm thanh khác ( tiếng hạc, tiếng suối, tiếng gió thoảng ngoài, tiếng trời đổ mưa, tiếng ngọc gieo trên mâm vàng, tiếng gươm đao xô sát … ) ; Được liên tưởng với những hiện tượng kỳ lạ vạn vật thiên nhiên như ánh sáng, nước mắt ( “ mỗi giọt rơi tàn như lệ ngân ” – Nguyệt cầm của Xuân Diệu ). Trong bài “ Đàn ghita của Lorca ” : Thanh Thảo không trực tiếp miêu tả âm thanh tiếng đàn mà tập trung chuyên sâu miêu tả một quốc tế của tưởng tượng và xúc cảm mà tiếng đàn ấy gợi lên. Dường như trong ý niệm của Thanh Thảo, tiếng đàn là âm thanh tiếng lòng của Lorca, phản chiếu đời sống và tâm hồn của Lorca .
Nói về tiếng đàn nhưng nhà thơ Thanh Thảo dùng những từ không miêu tả trực tiếp âm thanh “ nâu ”, “ tròn ”, “ vỡ tan ” và bằng những hình ảnh thoạt nhìn không có mối liên hệ gì với nhau “ bọt nước ”, “ khung trời cô gái ấy ”, “ lá xanh biết mấy ”, “ bọt nước vỡ tan ”, “ ròng ròng máu chảy ”, “ cỏ mọc hoang ” tạo nên sự giao thoa lạ lùng mà đầy quyến rũ giữa âm thanh và hình ảnh .
Là “ Đàn ghita của Lorca ”, lẽ đương nhiên hoàn toàn có thể hiểu tiếng đàn ở đây là âm thanh, là giai điệu, là sự ngân rung của tâm hồn tràn trề cảm hứng của Lorca với tư cách một chiến sỹ đấu tranh cho tự do và một nghệ sĩ thiết tha với đời sống .
Hệ thống hình ảnh mà Thanh Thảo sử dụng để gợi ra tiếng đàn ghita của Lorca là những hình ảnh có năng lực gợi mở một bức tranh đời sống muôn màu muôn vẻ mà cũng có sức ám ảnh lạ lùng. ”
+ “ bọt nước ” : trong tự nhiên, bọt nước tạo thành do ảnh hưởng tác động từ bên ngoài vào mặt nước, do sự xô đẩy của những lớp sóng hoặc do những hoạt động ở tầng sâu đáy nước – nó hoàn toàn có thể Open liên tục tuy nhiên cũng là sự sống sót mong manh ngắn ngủi. Đó là một hình ảnh thị giác gợi cái hữu hạn mong manh, cái phù du trôi nổi. Cũng như âm thanh tiếng đàn, ở ý nghĩa vật chất, là cái sống sót trong một khoảng chừng hữu hạn của thời hạn, vang lên rồi tắt. Cũng như đời người, hiện hữu rồi tan biến mất. Đây là liên tưởng tiên phong về tiếng đàn của Lorca và cũng là một liên tưởng lạ lùng, độc lạ, gợi nhiều ám ảnh. Nhất là khi đặt nó trong mối quan hệ với cuộc sống của Lorca : rất ngắn ngủi ( chết khi mới 38 tuổi ) và rất đau thương ( khi chưa hòan thành khát vọng đấu tranh và chưa đi hết con đường phát minh sáng tạo nghệ thuật và thẩm mỹ, bị bắt, bắn chết rồi bị ném xác xuống giếng để phi tang ). Trong liên tưởng của Thanh Thảo, hình ảnh Lorca và tiếng đàn Lorca đã nhập vào bọt nước, hiện hữu thành bọt nước, mong manh và ám ảnh như bọt nước .
+ “ tiếng ghita nâu / khung trời cô gái ấy ” : “ nâu ” hoàn toàn có thể là màu của vỏ đàn, màu của đất đai quê nhà hay màu da cô gái Lorca yêu. Song khi gắn với “ khung trời cô gái ấy ” thì “ tiếng ghita nâu ” đã là âm vang và sắc tố của tình yêu, tiếng ghita đã tiềm ẩn trong nó quốc tế của những rung động tình yêưu mê hồn đắm đuối. Lạ là ở chỗ âm thanh tiếng ghita lại mở ra một khoảng chừng trời, một phần đời sống riêng tư với tình yêu dành cho “ cô gái ấy ” nghĩa là nó tiềm ẩn cái phần đời sống riêng tư mà cũng rạo rực mê hồn .
+ “ tiếng ghita lá xanh biết mấy ” : lá xanh là vạn vật thiên nhiên tươi tắn, là cỏ cây với đời sống tự nhiên ; “ lá xanh biết mấy ” đã là sắc xanh làm xao xuyến cả tâm hồn. “ Tiếng ghita lá xanh biết mấy ” là tiếng ghita mang màu xanh của sự sống và niềm thiết tha khắc khoải với sự sống .
+ “ tiếng ghita tròn bọt nước vỡ tan ” : “ tròn ” gợi sự hoàn tất, “ bọt nước vỡ tan ” gợi sự mất mát, kết thúc của cái sự sống sót mong manh – khi tiếng ghita vang lên những âm thanh ở đầu cuối của giai điệu đời sống cũng là khi sự sống bất ngờ đột ngột chấm hết .
+ “ tiếng ghita ròng ròng máu chảy ’ – là sự sống ở dạng sống sót đau thương và bi tráng nhất. Âm thanh tiếng ghita là giai điệu, là sự sống của tâm hồn. Máu chảy ròng ròng lại gợi sự tiêu diệt tàn khốc và vết thương đau đớn, gợi sự sống đang bị diệt trừ tàn tệ nhất. Đây là cách liên tưởng rất bạo ( khác hẳn với kiểu liên tưởng của Nguyễn Du “ Bốn dây nhỏ máu năm đầu ngón tay ” – gợi ngón tay bật máu khi dạo đến khúc cao trào của bản nhạc, cũng gợi nỗi đau ứa máu của ngời chơi đàn. Vì trong sự liên tưởng của Nguyễn Du, tiếng đàn là phương tiện đi lại bộc lộ nỗi lòng, còn trong liên tưởng của Thanh Thảo, bản thân tiếng đàn là một sự sống, một sinh thể cũng bị tổn thương và “ chảy máu ” như chính con người ). Đây cũng là một cách liên tưởng rất tự nhiên và tất yếu từ thực tiễn cuộc sống Lorca ( bị bắn chết hung tàn rồi ném xác xuống giếng ). Song quan trọng hơn, cách liên tưởng ấy của Thanh Thảo cho thấy một ý niệm của nhà thơ về thẩm mỹ và nghệ thuật : nghệ thuật và thẩm mỹ ( tiếng đàn của Lorca ) phản ánh đời sống và khi hấp thụ vào mình cái đa dạng và phong phú của đời sống thì bản thân nó cũng trở thành một sinh thể có sự sống, có linh hồn .
+ “ không ai chôn cất tiếng đàn / tiếng đàn như cỏ mọc hoang ” : tiếng đàn không hề chôn cất được bởi nó là môt giá trị ý thức, sự sống sót của nó vượt ra ngoài mọi số lượng giới hạn vật chất. về mặt phương pháp, cách so sánh này nằm trong mạng lưới hệ thống của toàn bài ( âm thanh được bộc lộ bằng hình ảnh ). về mặt ý nghĩa, đây là một cách liên tưởng rất lạ lùng : “ cỏ mọc hoang ’ vừa gợi sức sống mãnh liệt, hoang dại, sức lan tỏa không gì ngăn cản được, vừa là chứng nhân, vừa là một tri âm với người lãng tử trong khúc du ca ( thơ Lorca : “ Ghi ta bần bật khóc / không thể nào / dập tắt ’ ). Trong trường hợp này tiếng đàn là hình tượng cho một sức sống mãnh liệt vẫn liên tục. Cũng hoàn toàn có thể hiểu đây là lời đối thoại của Thanh Thảo với Lorca. Lorca mong ước được chôn cùng với cây đàn. Thanh Thảo không phải không đống ý với nguyện ước ấy mà chỉ lan rộng ra để khẳng định chắc chắn rằng : Cây đàn của Lorca hoàn toàn có thể chôn cất, thể xác Lorca hoàn toàn có thể vùi lấp tuy nhiên tiếng đàn và tấm lòng của Lorca thì sẽ được trân trọng tiếp đón và lưu giữ bởi tiếng đàn ấy mang trong nó một sức sống vẫy gọi để liên kết mọi cá thể trong khát vọng vươn tới tự do và phát minh sáng tạo. Sau cùng là một triết lí về thẩm mỹ và nghệ thuật mà Thanh Thảo một khẳng định chắc chắn : nghệ thuật và thẩm mỹ nằm ngoài mọi quy luật của băng hoại, chỉ mình nó không thừa nhận cái chết
Thông qua mạng lưới hệ thống hình ảnh, Thanh Thảo vừa gợi ra một bức tranh đời sống muôn màu vẻ của người nghệ sĩ, vừa gợi được sự hoạt động của hiện tượng kỳ lạ tiếng đàn trong đời sống từ một thực thể sống sót ngắn ngủi, mong manh đến một thực thể quy tụ trong nó muôn sắc màu của sự sống và rồi sau cuối trở thành một sinh thể, một sự sống có sức sống bất diệt .
Cùng với mạng lưới hệ thống hình ảnh, trong bài thơ có hai lần Thanh Thảo mô phỏng âm thanh tiếng đàn bằng chuỗi điệp âm “ li – la li – la li – la ” như một chuỗi âm buông do người đệm đàn lướt qua hàng dây – những âm thanh ngẫu hứng mà đầy xao xuyến. Hai lần chuỗi âm thanh này Open đều tạo nên những điểm nhấn làm điển hình nổi bật hình tượng tiếng đàn. Lần thứ nhất nó vang lên lãng đãng, ngân nga trong một khoảng trống kinh hoàng của đấu trường chính trị và đấu trường nghệ thuật và thẩm mỹ trên xứ sở Tây Ban Nha. Lần thứ hai nó vang lên như những dư âm không dứt của tiếng đàn, những dư ảnh không tan của sự sống ( li-la còn gợi nhắc đến tên một loài hoa, hoa tử đinh hương ) vẫn đang lặng lẽ tỏa hương. Ở vị trí khởi đầu và kết thúc bài thơ, chuỗi âm thanh này góp thêm phần hoàn tất hình tượng tiếng đàn như một sự sống mãnh liệt mà mơ hồ, kiêu bạc và lãng đãng, ngân vang da diết mà lặng lẽ để gợi mở những cảm nhận, tưởng tượng thậm chí còn là những ám ảnh về một hình tượng khác – hoàn hảo và toàn vẹn hơn – hình tượng Lorca .

b. Hình tượng Lorca

*Đất nước Tây Ban Nha (với không gian văn hoá đặc trưng và không khí dữ dội của những xung đột chính trị và nghệ thuật)

“ Tây Ban Nha áo choàng đỏ gắt … .. tiếng ghi ta ròng ròng máu chảy ”
Hình ảnh “ áo choàng đỏ gắt ’ gợi ra một khoảng trống văn hoá đặc trưng của quốc gia Tây Ban Nha với những trận đấu bò và chiếc áo choàng đỏ rực của đấu sĩ. Màu “ đỏ gắt ” trong tự nhiên là cộng hưởng của màu áo đỏ với màu nắng rực cháy trên khoảng trống đầy cát bỏng, trong ý nghĩa hình tượng lại gợi liên tưởng đến đặc thù kinh hoàng của một đấu trường đặc biệt quan trọng – nơi diễn ra những xung đột nóng bức giữa khát vọng dân chủ và nền chính trị độc tài, giữa khát vọng cải cách nghệ thuật và thẩm mỹ với nền nghệ thuật và thẩm mỹ già nua .
Từ “ kinh hoàng ” ( hoảng loạn, ghê sợ tột độ ) gợi liên tưởng đến không khí khủng bố stress kinh hoàng của chế độ độc tài, cũng gợi liên tưởng đến bầu khoảng trống kinh hoàng những ấn tượng chết chóc – nhất là khi đặt bên cạnh “ áo choàng bê bết đỏ ” và “ tiếng ghi ta ròng ròng máu chảy ” .
Âm thanh tiếng đàn ghita ( Tây Ban Nha ), hình ảnh chiếc áo đấu sĩ ( matactor ) và hình ảnh chàng hiệp sĩ long dong, đơn độc với “ vầng trăng chếnh choáng ’ và “ yên ngựa mỏi mòn ” gợi liên tưởng đến giấc mơ hiệp sĩ của Đôn Kihôtê, lại cũng gợi ra một ấn tượng lãng mạn, say đắm, một hình tượng đậm chất lý tưởng và chất nghệ sĩ .

*Lorca và cuộc hành trình đơn độc:

Trong trong thực tiễn, Lorca đã khơi dậy trào lưu đấu tranh chống lại chế độ độc tài phát xít và khởi xướng, thúc đầy những cải cách trong nghệ thuật và thẩm mỹ. Trên lập trường chính trị, Lorca là người đi đầu khởi xướng những cải cách nên cũng không thuận tiện tìm được sự đồng cảm và ủng hộ trong một nền thẩm mỹ và nghệ thuật đã trở nên già cỗi ^ Lorca như một hiệp sĩ đơn độc trong cuộc hành trình dài, đơn độc như Đôn Kihôtê trong khát vọng tình yêu và trong cuộc chiến đấu chống lại quái vật và yêu ma .
Để biểu lộ được trong thực tiễn đó của cuộc sống Lorca và đặc thù đó của hình tượng Lorca, Thanh Thảo không kể một câu truyện đơn cử và mạch lạc, cũng không kiến thiết xây dựng một mạng lưới hệ thống cụ thể tường minh và lôgic. Lối thơ tượng trưng, siêu thực khiến ngòi bút nhà thơ đầy ngẫu hứng trong lựa chọn hình ảnh. Sự đồng cảm và ngưỡng mộ một kĩ năng khiến Thanh Thảo tiến đến khuynh hướng lý tưởng hoá để tạo nên một sự hoà nhập chuyển hoá của cá thể Lorca và quốc gia Tây Ban Nha :
Tây Ban Nha áo choàng đỏ gắt li – la li – la li – la
đi long dong về miền đơn độc với vầng trăng chếnh choáng trên yên ngựa mỏi mòn
Nói về Lorca tuy nhiên Thanh Thảo không vội nhắc đến tên Lorca, thay vào đó, danh từ “ Tây Ban Nha ” được dùng không chỉ một lần có tính năng quyến rũ đặc biệt quan trọng : vừa gợi hình tượng Lorca trong môi trường tự nhiên, không khí đặc trưng của quốc gia Tây Ban Nha, vừa tạo liên tưởng đến một sự hoà nhập của Lorca trong quốc gia quê nhà mình. Hơn nữa, hình ảnh “ áo choàng đỏ gắt ’ của nền văn hoá Tây Ban Nha không thích hợp để ghép với một cái tên đơn cử. Sự phối hợp “ Tây Ban Nha áo choàng đỏ gắt ’ một mặt vẫn được cho phép hiểu đó là hình ảnh của Lorca như một hiệp sĩ trên đấu trường thời đại một mặt nâng hình tượng Lorca thành một hình tượng trang trọng của thời đại đó .
Những từ láy “ long dong ’, “ đơn độc ”, “ chếnh choáng ”, “ mỏi mòn ” có giá trị tạo hình biểu cảm được đúng một cách hợp lý để gợi ra một hình tượng mang đậm cốt cách Tây Ban Nha : hình tượng một hiệp sĩ đơn độc với bước chân mỏi mệt trong cuộc hành trình dài đơn độc tuy nhiên lòng vẫn đắm say mải miết theo đuổi lý tưởng vì cái đẹp, cái cao quý của đời mình – một hình ảnh không hề không gợi liên tưởng đến ý thức hiệp sĩ và tư thế đơn độc của Đôn Kihôtê – một hình tượng văn học của quốc gia Tây Ban Nha .
+ “ long dong ” – nay đây, mai đó, không dừng lại ở một nơi nào, không gò bó trong một khoảng trống nào – cốt cách tự do và hình ảnh người nghệ sĩ tự nguyện làm người du ca đi long dong với cây đàn ghita hát lên bài ca lãng tử, dùng tiếng đàn giãi bày nỗi buồn đau và khát vọng yêu thương của nhân dân .
+ “ đơn độc ” – một mình, không có ai bên cạnh – hình ảnh của Lorca trong cuộc đấu tranh chính trị và khát vọng cải cách nghệ thuật và thẩm mỹ, cũng gợi tư thế của một hiệp sĩ với lí tưởng cao quý đẹp tươi mà không phải ai cũng hoàn toàn có thể đồng cảm và ủng hộ .
+ “ chếnh choáng ’ – cảm xúc của người đang say – say với cái đẹp và say với lí tưởng của mình dù cái đẹp ấy, lí tưởng ấy không được thực tại đảm nhiệm và trân trọng .
+ “ mỏi mòn ” – trạng thái hao sút dần về sức lực lao động, sức khỏe thể chất – hình ảnh con người đã stress, đã bị vắt kiệt công sức của con người trong cuộc hành trình dài đơn độc của mình .
Bản thân những từ láy rất giàu giá trị biểu cảm, khi đặt trong những tích hợp đã tạo nên những hình ảnh vừa chân thực, vừa thi vị vừa đơn cử vừa có sức khái quát để tạo những ấn tượng đầy lãng mạn .
+ “ đi long dong ’ là bước chân của người nghệ sĩ với khúc du ca, “ miền đơn độc ” lại là một khoảng trống trống trải quạnh vắng không sao tìm được ai cùng đi bên mình để có được một chút ít ấm cúng ^ cuộc hành trình dài đơn độc của một hiệp sĩ – nghệ sĩ đơn độc .
+ “ vầng trăng chếnh choáng ’ là sự say đắm của vầng trăng hay của con người với vầng trăng ; “ vầng trăng ” là hiện thân của cái đẹp. Con người nghệ sĩ say đắm với cái đẹp là điều thông thường. Nhưng ngay cả cái đẹp cũng bị điệu đàng, bị hấp dẫn theo những khát vọng và cảm xúccủa nghệ sĩ mới thật là điều kì khôi, độc lạ. Nó chứng tỏ cảm hứng ấy phải thật thâm thúy và khát vọng ấy phải thật mãnh liệt, thật cao quý .
+ “ yên ngựa mỏi mòn ” – những bước chân ngựa nặng nề stress cùng với hình dáng căng thẳng mệt mỏi của con người trên yên ngựa – căng thẳng mệt mỏi vì đã phải đi một chặng đường xa mà cái đích vẫn xa vời, stress và một mình đơn độc .
Khi tích hợp lại tổng thể những yếu tố ngôn từ trong đoạn thơ, ta có một nét phác tiên phong khá chân thực, đúng mực và vô cùng quyến rũ về Lorca : “ áo choàng đỏ gắt cùng với âm thanh tiếng đàn li – la li – la li – la đi long dong về miền đơn độc với vầng trăng chếnh choáng trên yên ngựa mỏi mòn ” gợi một liên tưởng mê hoặc : con người nghệ sĩ đã sát cánh cùng vầng trăng chếnh choáng, tuy nhiên thật khó để xác lập xem con người đang chếnh choáng trên yên ngựa mỏi mòn hay chính vầng trăng kia đang chếnh choáng trên yên ngựa. Có lẽ là cả hai. Từ đó, ta hoàn toàn có thể tưởng tượng ra hình tượng của một chàng lãng tử với cuộc hành trình dài về miền xa thẳm. Chàng lãng tử ấy mang trong tâm hồn mình cả đời sống kinh hoàng và giấc mơ lãng mạn, cả ý chí kiên cường và những xúc cảm say đắm làm chếnh choáng cả vầng trăng. Đồng thời ta cũng hoàn toàn có thể tưởng tượng ra hình tượng một người nghệ sĩ đơn độc trên hành trình dài đi tìm cái Đẹp trong quốc tế bạo tàn, đơn độc trong chính cuộc đấu tranh vì tự do và cái Đẹp mà tác nhân không phải ai cũng đồng cảm .

*Lorca và số phận thảm khốc

Được gợi ra trước hết qua một tương phản :
Tây Ban Nha
hát nghêu ngao
Lorca với tâm hồn thanh thản và cốt cách tự do hiện lên như một người du ca hát lên bài ca lãng tử
bỗng kinh hoàng áo choàng bê bết đỏ
Dân tộc Tây Ban Nha với cảm hứng choáng váng tột độ, đau đớn tột cùng và ghê sợ, bàng hoàng khi Lorca – hiện thân của khát vọng tự do – bị bắt và bắn chết tàn khốc. Nhà thơ như nhập thân vào hình tượng, đồng thời cũng tự phân thân để thưởng thức đến tận cùng hai tâm trạng – tâm trạng của Lorca và tâm trạng của dân tộc bản địa Tây Ban Nha mà Lorca là đại diện thay mặt xuất sắc ưu tú. Nỗi kinh hoàng của dân tộc bản địa Tây Ban Nha không chỉ là vì cái chết của Lorca mà còn vì cách ứng xử tàn ác, vô nhân đạo trước khát vọng tự do của con người .
Ở khổ thơ đầu, hình ảnh “ áo choàng đỏ gắt ” gợi ra cốt cách tự do và tính cách kinh hoàng, phong thái anh hùng và đậm chất ngầu nghệ sĩ thì ở khổ thơ này, hình ảnh “ áo choàng bê bết đỏ ” lại gợi tấm thảm kịch của con người mang khát vọng tự do. “ Ảo choàng đỏ gắt ’ là một hình tượng có tính năng khái quát, “ áo choàng bê bết đỏ ” lại là một sự kiện đơn cử ( Lorca bị điệu về bãi bắn ) ^ Thanh Thảo không đi sâu miêu tả sự kiện Lorca bị giết mà chỉ gợi một ấn tượng kinh hoàng về nó để biêt hiện xúc cảm đau đớn của chính mình và gợi nỗi đau trong lòng người đọc. Song trong cảm nhận và biểu lộ của Thanh Thảo, nỗi đau không phải điều ở đầu cuối đọng lại. Cái đọng lại ở đầu cuối là niềm tin vào sự bất tử của Lorca .

*Lorca và sự bất tử

Được gợi mở bằng một so sánh đặc biệt quan trọng : “ chàng đi như người mộng du ”. Trong không khí của đoạn thơ, “ đi ” là một hành vi thụ động của đôi chân ( vì con người thể xác đã bị bắt, bị điệu về bãi bắn ), còn trong mạch hoạt động của hình tượng, đây lại là một bước chuyển đột ngét từ sự sống bên ngoài vào sự sống bên trong, từ hoạt động của đôi chân đến sự hoạt động của tâm hồn, từ hành trình dài tới sự kết thúc vật chất đến sự khởi đầu bất tử của ý thức. Vì “ mộng du ” tức là thoát khỏi quốc tế thực tại để sống và bay bổng trong một quốc tế khác – ở đây là quốc tế của sự sống – một sự sống can đảm và mạnh mẽ và phóng khoáng, tươi tắn mà lãng đãng đểkhông thể nào huỷ diệt được. Thanh Thảo đã gợi ra một sự hoá thân, hoà nhập tuyệt đỉnh công phu giữa hình tượng tiếng đàn và hình tượng Lorca : khi Lorca bị điệu về bãi bắn cũng là lúc tiếng đàn ngân lên ( tiếng ghita nâu, tiếng ghita lá xanh ). Khi Lorca bị bắn là khi tiếng ghita dạo khúc cao trào rồi tắt lịm ( tiếng ghita tròn bọt nước vỡ tan, tiếng ghita ròng ròng máu chảy ). Khi xác của Lorca bị ném xuống giếng là khi sự sống của tiếng đàn trỗi dậy “ như cỏ mọc hoang ”. Và khi dư ba của tiếng đàn “ như cỏ mọc hoang ’ là khi “ Lorca bơi sang ngang trên chiếc ghita màu bạc ” … ^ Hình tượng tiếng đàn – Lorca đã vượt khỏi số lượng giới hạn vật chất của hình ảnh và âm thanh để trở thành hình tượng niềm tin có sức sống bất diệt .
Lối liên tưởng độc lạ :
giọt nước mắt vầng trăng
lộng lẫy trong đáy giếng
Hình ảnh “ vầng trăng ’ Open hai lần đều không phải như những thực thể của quốc tế khách quan mà như một hình tượng gắn liền với những nguồn năng lượng ý thức đặc biệt quan trọng. Lần thứ nhất, trăng Open trong trạng thái “ chếnh choáng ’ rất nghệ sĩ. Lần thứ hai lại được gợi ra trong một nỗi đau rất con người mà cũng thẳm sâu như chính thiên hà – nơi trăng kia hiện hữu. Ở câu thơ này, vầng trăng trước hết thuộc về ngoài hành tinh bát ngát với ánh sáng dịu dàng êm ả và vẻ đẹp mĩ lệ. Đối lập với vầng trăng là đáy giếng – nơi quân địch ném xác Lorca hòng xoá dấu vết tội ác, nơi tăm tối mịt mùng, không sao soi thấu được, nơi lưu giữ hiện thân của đau thương và tội ác xấu xa. Hai hình ảnh tương phản này gợi hai quốc tế trọn vẹn cách biệt, lạ lẫm và không thể nào tìm mối liên hệ. Vậy mà Thanh Thảo đã phát hiện ra mối liên hệ giữa chúng bằng một liên tưởng độc lạ. Trớc hết, “ giọt nước mắt vầng trăng ’ vừa hoàn toàn có thể hiểu là giọt nước mặt của vầng trăng ( trăng khóc cho cái chết oan khuất của Lorca hay chính là thiên hà đã cảm thấu nỗi đau khôn cùng của con người ), vừa hoàn toàn có thể hiểu rằng là giọt nước mắt của thiên hà rơi vào đáy giếng để soi sáng thực sự bị chôn vùi. “ Đáy giếng ’ là nơi chôn vùi thân xác Lorca, nơi cất giấu một bí hiểm về tội ác của chế độ độc tài, “ đáy giếng ’ cũng là nơi đảm nhiệm sự toả sáng của mối đồng cảm sâu xa từ ngoài hành tinh .
– Sức tưởng tượng can đảm và mạnh mẽ : “ Đường chỉ tay đã đứt ” là sự chấm hết đời sống vật chất, “ dòng sông rộng vô cùng ’ là cuộc sống vô hạn vẫn liên tục chảy trôi. Tương quan ấy đã gợi một cảm xúc bi quan : có lẽ rằng sự sống sót hữu hạn, mong manh của một đời người ngắn ngủi đứt gãy nửa chừng sẽ bị dìm cho chìm nghỉm dưới đáy sông, sẽ trở nên không có ý nghĩa trước cái vô cùng của sóng nước. Thế nhưng Thanh Thảo lại bằng tưởng tượng đem đến một cảm nhận trọn vẹn ngược lại :
Lorca bơi sang ngang
trên chiếc ghita màu bạc
“ bơi ” là hành vi để sống sót và chứng minh và khẳng định sự sống sót trên dòng sông, “ bơi sang ngang ’ là không bị cuốn đi và không muốn buông trôi theo dòng nước – phải chống chọi với sức băng cuốn của sóng nước tuy nhiên cũng biểu lộ rõ tư thế đứng cao hơn mọi sự chảy trôi thường thì ; bơi bằng và trên chiếc “ ghita màu bạc ’ ’ là dùng cây đàn ghita chở tải sự sống của mình vượt lên mọi sự băng hoại, chảy trôi. Chiếc đàn ghia ta đã chở sự sống và linh hồn Lorca vượt qua số lượng giới hạn ngắn ngủi của đời người để đến với cõi vô cùng của đời sống. Đó vừa là trong thực tiễn, vừa là niềm tin tuyệt đối của Thanh Thảo vào sự bất tử của Lorca. Vậy là, sự tưởng tượng xét đến cùng lại bắt nguồn từ nhận thức về giá trị ý thức của tiếng đàn Lorca, từ giá trị của lời nói và những góp sức của Lorca cho cho nghệ thuật và thẩm mỹ. Vậy là ta lại thấy ở đây một góc nhìn nữa trong ý niệm thẩm mỹ và nghệ thuật của Thanh Thảo : sự sống vật chất của người nghệ sĩ chỉ là hữu hạn tuy nhiên loại sản phẩm thẩm mỹ và nghệ thuật mà nghệ sĩ tạo ra sẽ đưa nghệ sĩ vào cõi bất tử .
Dòng tưởng tượng liên tục trào dâng can đảm và mạnh mẽ về sự sống bất diệt và niềm tự tôn của Lorca : “ lá bùa cô gái Digan ” là vật có phép thiêng để trừ tà và tránh tai hoạ. Ném “ lá bùa ” vào “ xoáy nước ” là sẵn sàng chuẩn bị đương đầu với hiểm hoạ và định mệnh trong cuộc sống – hành vi làm bật lên tư thế đầy tự tôn ( “ xoáy nước ” là hiểm hoạ trên dòng sông số phận, “ ném lá bùa ” là ném sự bảo vệ về sinh mạng ). “ Ném trái tim ” lại là sự dâng hiến toàn vẹn trong thanh thản và vô tư những rung cảm trong sáng, chân thành và thiêng liêng nhất của chính mình – hành vi làm bật lên sự cao quý của tấm lòng, sự hùng vĩ trong tình cảm. Cả sự tự tôn và trái tim hùng vĩ đều là tín hiệu của cốt cách nghệ sĩ – hiệp sĩ, nó làm tỏa sáng vẻ đẹp của hình tượng Lorca ( hai lần Thanh Thảo dùng từ “ ném ”. Lần thứ nhất là hành vi của một hiệp sĩ dám coi khinh cái chết bởi cái chết do quân địch gây ra cũng không hề ngăn cản tư tưởng, tâm hồn Lorca hòa vào sự sống bất tử của nhân dân. Lần thứ hai là hành vi của một nghệ sĩ chuẩn bị sẵn sàng và tự nguyện dâng trọn tâm hồn mình cho cuộc sống để ra đi trong yên lặng. Chính sự dâng hiến vô tư và tự nguyện ấy đã khiến tiếng đàn ghita của Lorca ngân vang bất diệt không chỉ bằng âm thanh mà còn bằng cả dư âm. Hai lần Thanh Thảo diễn đạt tiếng đàn “ li – la li – la li – la ”. Lần thứ nhất là những âm thanh vang lên trong khoảng trống kinh hoàng của quốc gia Tây Ban Nha thành lời ca tranh đấu. Lần thứ hai là những âm thanh vang lên trong “ lặng im bất chợt ”, vang lên từ cõi vô cùng và sự bất diệt. Lần thứ nhất là âm thanh thực. Lần thứ hai đã là những dư âm không dứt để khơi dậy và nối dài cảm hứng, rung động và tỏa sáng lí tưởng cao quý xinh xắn của Lorca ) .

Tổng kết

“ Đàn ghita của Lorca ” là một bài thơ hay và giàu phát minh sáng tạo. Bài thơ không riêng gì tạo dựng chân dung người nghệ sĩ – chiến sỹ Phêđêricô Gaxia Lorca một cách trung thực và quyến rũ mà còn giúp người đọc cảm nhận thâm thúy vẻ đẹp tâm hồn và tính cách đậm chất Tây Ban Nha của Lorca. Bài thơ giàu nhạc điệu – tác dụng của sự hòa nhập chất nhạc đặc biệt quan trọng của thơ Lorca và nguồn năng lượng phát minh sáng tạo đặc biệt quan trọng của hồn thơ Thanh Thảo ( những câu thơ không viết hoa đầu dòng tạo mạch thơ liên tục, xâu chuỗi với nhau để liên kết những hình tượng vốn rời rạc và đầy sức ám ảnh ; những liên tưởng thơ giật mình, phóng khoáng tạo một gợi mở độc lạ về tiếng đàn ghita của Lorca ; những tương phản nóng bức được thiết kế xây dựng liên tục để làm điển hình nổi bật những ấn tượng đậm nét về con người, đời sống và sức sống bất diệt của những giá trị niềm tin mà Lorca tạo nên trong toàn cảnh xã hội và thời đại kinh hoàng lúc bấy giờ ; những tưởng tượng từ được dùng một cách vô tình, không cố ý tuy nhiên đều gắn một cách vô thức với số phận và cuộc sống Lorca để tạo nên một ám ảnh và làm điển hình nổi bật chủ đề tư tưởng của bài thơ … ). Nhạc điệu của bài thơ không phải là chất nhạc do âm, vần hay thanh điệu đem lại mà là giai điệu của tâm hồn, của trái tim đồng điệu trong lí tưởng và khát vọng nên khó thấy hơn và cũng dễ ám ảnh hơn .

“Đàn ghita của Lorca” là tiếng nói tri âm của người nghệ sĩ với một người nghệ sĩ, một người chiến sĩ với một người chiến sĩ. Sự đồng cảm của Thanh Thảo và Lorca trong bài thơ vừa cho người đọc hiểu về Lorca vừa cho người đọc một cái nhìn trọn vẹn hơn về con người Thanh Thảo- một trí thức giàu suy tư và một người nghệ sĩ tràn đầy nhiệt huyết, lí tưởng. “Đàn ghita của Lorca” như là sự tiếp nối trọn vẹn cái mạch thơ đã được khơi dòng từ trường ca “Những người đi tới biển”

Chúng tôi đi không tiếc đời mình
Tuổi hai mươi làm thế nào không tiếc Nhưng ai cũng tiếc tuổi hai mươi thì còn chi Tổ quốc
“ Đàn ghita của Lorca ” cũng tiềm ẩn trong nó triết lí về nghệ thuật và thẩm mỹ của nhà thơ Thanh Thảo : triết lí về mối quan hệ giữa thẩm mỹ và nghệ thuật và đời sống, về sức sống của thẩm mỹ và nghệ thuật và về mối quan hệ giữa sức sống của nghê thuật với sự sống sót về mặt ý thức của nghệ sĩ trong cuộc sống. Những điều này thực ra không mới tuy nhiên trong bài thơ này, nó chính là cơ sở để Thanh Thảo chứng minh và khẳng định giá trị những phát minh sáng tạo thẩm mỹ và nghệ thuật và những góp sức về tư tưởng của Lorca đồng thời cũng là cơ sở để nhà thơ chứng minh và khẳng định niềm tin vào sự bất tử của những góp sức ấy .

Source: https://dvn.com.vn
Category : Lorca