Tìm hiểu văn bản: Đàn ghi ta của Lor-ca – Thanh Thảo | Ngữ văn 12

I. Tìm hiểu chung

1. Tác giả

– Thanh Thảo là một trong số những nhà thơ trưởng thành từ cuộc kháng chiến chống Mỹ, được dư luận quan tâm từ những tập thơ và trường ca mang diện mạo độc lạ viết về cuộc chiến tranh và thời hậu chién như “ Những người đi tới biển ” ( 1977 ), “ Dấu chân qua trảng cỏ ” ( 1978 ), Khối vuông ru bích ( 1985 ) … .
– Thơ Thanh Thảo là lời nói của người tri thức nhiều suy tư, trăn trở về những yếu tố của xã hội và thời đại .
– Thanh Thảo là nhà thơ luôn muốn đời sống phải được cảm nhận ở bề sâu nên khước từ lối miêu tả dễ dãi ; phải đào sâu vào cái tôi nội cảm, tìm kiếm những cách diễn đạt mới qua hình thức câu thơ tự do, giải phóng mọi ràng buộc nhằm mục đích mở đường cho một chính sách liên tưởng phóng khoáng, xoá những khuôn sáo bằng những nhịp điệu không bình thường, đem đến cho thơ một mĩ cảm hiện đại bằng mạng lưới hệ thống hình ảnh và ngôn từ mới lạ .

2. Tác phẩm

Bạn đang đọc: Tìm hiểu văn bản: Đàn ghi ta của Lor-ca – Thanh Thảo | Ngữ văn 12

a. Hoàn cảnh sáng tác

Bài thơ rút trong tật “ Khối vuông ru-bích ” ( 1985 ). Đây là một sáng tác tiêu biểu vượt trội cho kiểu tư duy thơ của Thanh Thảo : giàu suy tư, xúc cảm mãnh liệt, phóng túng và nhuốm màu sắc siêu thực tượng trưng được học tập từ chính phong thái siêu thực của P.G.Lorca.

b. Phêđêricô Gaxia Lorca (1898-1936)

– Là một trong những kĩ năng sáng chói của văn học tân tiến Tây Ban Nha .
– Trước một Tây Ban Nha – dưới sự quản lý của chế độ độc tài – đã trở nên phản động về chính trị và già cỗi về nghệ thuật và thẩm mỹ, Lorca đã nồng nhiệt cổ vũ nhân dân đấu tranh với mọi thế lực ép chế, đòi quyền sống chính đáng đồng thời cũng khởi xướng và thúc dẩy can đảm và mạnh mẽ những cải cách trong nghành nghề dịch vụ thẩm mỹ và nghệ thuật. Lorca đã tự nguyện làm người du ca đi long dong với cây đàn ghita hát lên những bài ca lãng tử, dùng tiếng đàn giãi bày nôĩ đau buồn và niềm khát vọng yêu thương của nhân dân .
– Ông đã bị chính sách phản động cực quyền thân phát xít bắt giam và bắn chết. Cái chết thảm khốc của Lỏca đã dâng lên một làn sóng phẫn nộ rất là can đảm và mạnh mẽ trên quốc tế với bè lũ Phrăngcô. Tên tuổi của Lorca trở thành hình tượng chống chue nghiac phát xít, bảo vệ văn hoá dân tộc bản địa và văn minh trái đất .

c. Nhan đề và lời đề từ

– Đàn ghita – còn gọi là Tây Ban cầm – gắn liền với quốc gia Tây Ban Nha xinh đẹp và hào phóng, rực lửa và say đắm với những trận đấu bò và vũ điệu Flamencô, cùng gắn liền với Phêđêricô Gaxia Lorca – một nhà thơ nhân dân, một người chiến sỹ cống phát xít – một ngườinghệ sĩ đã dùng tiếng đàn ghita cất lên lời ca tranh đấu chống chủ nghĩa phát xít vừa gắn với nền văn hoá Tây Ban Nha vừa gắn với cuộc sống và khát vọng LORCA .
– “ Đàn ghita của Lorca ” : lời nói thẩm mỹ và nghệ thuật của riêng LORCA – không thuần tuý chỉ là âm thanh, giai đỉệu mà còn là hàng loạt con người LORCA với ý thức đấu tranh vàd khát vọng thay đổi thẩm mỹ và nghệ thuật. Trong trường hợp này, cây đàn ghita đã gắn bó và bộc lộ tâm hồn nghệ sĩ của LORCA – tình yêu đời sống và khí phách kiên cường của người chiến sỹ yêu tự do, hoà nhập trái tim mình với quần chúng nhân dân .
– Câu thơ của LORCA “ Nếu tôi chết hãy chôn tôi với cây đàn ” : ước nguyện của LORCA gắn với cây đàn. Trong đời sống, LORCA đã dùng cây đàn ghita cất lên lời ca tranh đấu thì khi đi vào cõi chết, ông vẫn muốn mang theo cây đàn để liên tục hát lên những lời ca tranh đâú thì khi đi vào cõi chết, ông vẫn muốn mang theo cây đàn để liên tục hát lên những bài ca của tình yêu và khát vọng tự do. Tiếng đàn ghita sẽ là sự sống, là niềm tin, là hy vọng, là sức mạnh đấu tranh vượt lên cái chết. Sử dụng câu thơ này làm đề từ, Thanh Thảo có lẽ rằng muốn chứng minh và khẳng định rằng LORCA sẽ bất tử cùng với tiếng đàn, cây đàn sẽ lê dài sự sống, nốí dài khát vọng của LORCA .

d. Vài nét về thơ trượng trưng và siêu thực

* Thơ tượng trưng là một khuynh hướng thơ phát triển mạnh vào cuối thế kỉ XIX đầu thế kỉ XX ở Pháp và ảnh hưởng đến văn học ở nhiều nước, trong đó có Việt Nam. Thơ tượng trưng có những đặc điểm căn bản sau :
– Rất ít biểu lộ tình cảm trực tiếp mà dùng biểu tượng để nói lên những tâm trạng, cảm xúc của tâm hồn con người. Điều này xuất phát từ việc các nhà thơ tượng tượng rất chú trọng tính ám gợi, tính biểu tượng của thơ.
– Hình tượng thơ không rõ nét, vì các nhà thơ tượng trưng chủ trương không xây dựng các hình tượng rõ ràng. Hình tượng thơ thường đan xen các yếu tố thực, hư, có nhiều hình ảnh mờ nhòe, đứt quãng. Trường liên tưởng, tưởng tượng trong thơ, do đó cũng được mở ra một cách mạnh mẽ. Việc nắm bắt hình tượng thơ và ý nghĩa của nó, từ đây, trở nên không dễ dàng và khó hiểu theo cách thông thường.
– Đề cao nhạc tính và sự tương giao giữa thơ và nhạc. Nói như Paul Valéry – một thành viên của trường phái thơ tượng trưng Pháp : “Thơ là sự dao động giữa âm thanh và ý nghĩa”.
* Thơ siêu thực là một khuynh hướng thơ hình thành vào những năm đầu của thế kỉ XX ở Pháp. Thơ siêu thực có các đặc điểm sau :
– Thế giới nghệ thuật của bài thơ có sự đan xen của cả cõi vô thức, tiềm thức lẫn ý thức. Nổi bật là cõi vô thức. Điều này xuất phát từ quan niệm của các nhà thơ siêu thực, họ cho rằng có hai thế giới cùng tồn tại : thế giới hiện thực – thế giới có thể nhìn thấy được, sờ mó được và thế giới siêu thực – thế giới chỉ có thể cảm nhận trong giấc mơ, trong cõi vô thức, tiềm thức. Trong đó, cõi vô thức là không gian vô hạn đối với khám phá, sáng tạo nghệ thuật.
– Từ đặc điểm trên, hệ thống thi ảnh trong thơ siêu thực thường là những hình ảnh thần bí, mơ hồ, trừu tượng, rất khó nắm bắt.
– Vì trường phái siêu thực đề cao cái ngẫu hứng, hướng tới cách viết tự do tuyệt đối cho cảm hứng tuôn trào nên thơ siêu thực dỡ bỏ các khuôn phép truyền thống. Hệ thống thi từ, thi cú được tổ chức một cách đặc biệt theo hướng “lạ hóa”, phi lôgic hóa, tạo bất ngờ.

II. Trọng tâm kiến thức

1. Hình ảnh người nghệ sĩ tự do, Lorca

Những tiếng đàn bọt nước
Tây Ban Nha áo choàng đỏ gắt
li-la-li-la-li-la
đi long dong về miền đơn độc
với vầng trăng chếnh choáng
trên yên ngựa mỏi mòn
– Đoạn thơ gợi lên khung cảnh chính trị, văn hóa truyền thống Tây Ban Nha mà quan trọng hơn là gợi lên một cách khái quát về cuộc sống và sự nghiệp của Phê-đê-ri-cô Gar-xi-a Lorca – nhà thơ lớn nhất Tây Ban Nha thế kỉ XX và cũng là một chiến sỹ quả cảm trong đại chiến chống phát xít. Ông được nhiều người biết đến qua câu thơ nổi tiếng : khi tôi chết hãy chôn tôi với cây đàn. Có lẽ thế cho nên mà Thanh Thảo đã chọn ngay tiếng đàn để mở màn cho bài thơ viết về Lorca :
Những tiếng đàn bọt nước
+ Câu thơ nghe thật lạ lùng nhưng đầy sức gợi. Những tiếng đàn hay chính là sự nghiệp sáng tác mà cũng là cuộc sống của nghệ sĩ Lorca. Nhưng tại sao lại là “ Những tiếng đàn bọt nước ? ” Ta thấy ở đây “ bọt nước ” đã không được dùng với tính năng vốn dĩ là danh từ nữa mà trở thành một tính từ để bổ nghĩa cho “ những tiếng đàn ” .
+ Hình ảnh “ bọt nước ” gây cho ta ấn tượng mạnh về sự nhỏ bé, là mong manh, dễ vỡ, chính do đó mà cần phải tan hòa vào đại dương bát ngát. “ Những tiếng đàn bọt nước ” trở thành âm vang của trái tim khát khao giao hòa với đời sống to lớn hay khát khao sự đồng điệu chăng ? Mượn hình ảnh bọt nước để nói về tiếng đàn Lorca quả là phát minh sáng tạo và độc lạ của Thanh Thảo .
– Sáng tạo này còn được bộc lộ ở câu thơ tiếp :

Tây Ban Nha áo choàng đỏ gắt

+ Câu thơ này thì rõ ràng mang đậm không khí Tây Ban Nha khi nhắc đến một nét văn hóa truyền thống rực rỡ của quốc gia này. Đó là những trận đấu bò tót mà ở đó luôn hiện hữu tấm “ áo choàng đỏ găt ” của người hiệp sĩ đấu bò. “ Áo choàng đỏ gắt ” kích thích sự hung hăng của những con bò tót, nghĩa là tăng thêm phần kịch tính, là khi bước vào đấu trường, người hiệp sĩ đã chuẩn bị sẵn sàng ý thức cho cái chết hoàn toàn có thể xảy ra bất kể khi nào .
+ Trong khoảng trống văn hóa truyền thống Tây Ban Nha ấy, ta thấy như hiện lên những cuộc đấu khác : Cũng tấm áo choàng ấy, người hiệp sĩ Lorca bước vào đấu trường với một quyết tâm cao dù là trong đại chiến không cân sức với bọn phát xít Phrang-cô ; còn trên đấu trường thẩm mỹ và nghệ thuật thì đó là đại chiến giữa nhà cải cách vĩ đại Lorca với nền thẩm mỹ và nghệ thuật cũ kĩ, lỗi thời, già nua. Cả hai đại chiến đều rất cao quý, rất vĩ đại, khiến ta không khỏi cảm phục và thương mến .
– Nếu như câu thơ đầu nói lên sinh mệnh ngắn ngủi của Lorca thì câu thơ này là sự lí giải cho sinh mệnh ấy bằng thiên chức cao quý của người nghệ sĩ – chiến sỹ Lorca. Cũng có lẽ rằng vì thiên chức cao quý ấy mà nhân cách Lorca càng ngời sáng và tiếng đàn Lorca càng ám ảnh hơn :
li-la-li-la-li-la
+ Câu thơ trên hoàn toàn có thể là sự mô phỏng âm thanh tiếng đàn gắn bó với Lorca, hoàn toàn có thể là những tiếng gọi trìu mến về mọt loài hoa tím của quốc gia Tây Ban Nha, hoa li-la ( tử đinh hương ). Dẫu là gì thì cũng là sự tượng trưng cho cái đẹp, cho thẩm mỹ và nghệ thuật. Và không biết có phải ngẫu nhiên mà trong từ li-la có sự đấu nối của hai nguyên âm ngắn i, và một dài a, cùng với phép lặp của từ li-la khiến câu thơ càng thêm miên man và đầy ám ảnh về cuộc sống ngắn ngủi và sự bất tử của tiếng đàn Lor-ca ?
– Sự trải ra của âm thanh tiếng đàn trong câu thơ này còn tạo nền để trải tiếp khoảng chừng khoảng trống bát ngát tiếp sau, mà trên đó, một người đơn độc vẫn không ngừng bước :
đi long dong trong miền đơn độc
+ Câu thơ miên man với những thanh bằng khiến khoảng trống như càng được trải rộng hơn, bát ngát hơn. Trên khoảng trống ấy, người nghệ sĩ Lorca vẫn không ngần ngại dấn bước nhưng hình như không chủ định nên mới … đi long dong. Có phải vì nơi Lorca đến, miền đơn độc, không phải là một nơi chốn đơn cử nào mà chỉ là sự đơn độc của con người trong khoảng trống ? Và sự đơn độc là vì nơi đây vẫn còn hoang sơ, chưa dấu chân người ?
– Lorca, trên hành trình dài của mình, đang khám phá những miền đất mới, những chân trời thẩm mỹ và nghệ thuật mới. Mà hành trang người nghệ sĩ ấy mang theo là :
với vầng trăng chếnh choáng
+ Câu thơ gây ấn tượng về một vầng trăng dập dềnh, xô lệch, nhập hòa. Và chếnh choáng hình như là một từ chỉ trạng thái hơn là một từ láy tượng hình. Một vầng trăng có tâm trạng, chính bới người nhìn nó có tâm trạng. Người nghệ sĩ Lorca như đang chìm trong quốc tế vô cực, nơi ngự trị của cái tôi đa ngã, cái tôi chưa biết, cái tôi rất yêu tự do. Chếnh choáng, hay chính là trạng thái mê hồn, xuất thần trong sáng tạo thi ca .
– Trạng thái ấy lại diễn ra :
trên yên ngựa mỏi mòn
+ Người nghệ sĩ Lorca vẫn theo đuổi những khát vọng của mình, nếu có mỏi mòn thì đó là vì năm tháng dài dằng dặc trong người nghệ sĩ đơn độc mà thôi ! Ta thấy liền ba câu : đi long dong về miền đơn độc / với vầng trăng chếnh choáng / trên yên ngựa mỏi mòn đều có sự song hành của sự đơn độc và sự hoạt động. Bức tranh hiện lên là bức tranh của những hoang mạc dãi đầy ánh trăng mà trên đó có bóng người nghệ sĩ với cây đàn ghi-ta đi long dong một người, một ngựa …
=> Chỉ với sáu câu thơ, Thanh Thảo đã mang đến cho tất cả chúng ta những liên tưởng gián đoạn nhưng rõ ràng về Lorca – một chiến sỹ, một nghệ sĩ dũng mãnh, yêu tự do, có sự nghiệp sĩ đại nhưng sinh mệnh ngắn ngửi và đơn độc .

2. Lorca và cái chết bất ngờ

– Với sự chuyển ý nghĩa và xúc cảm thật giật mình, cái chết của người nghệ sĩ thật bất ngờ đột ngột và đau đớn. Những tiếng hát nghêu ngao vô mục tiêu chợt im bặt. Thay vào đó là cảm xúc “ bỗng kinh hoàng ”, ba tiếng ngắn ngủi nhưng đã bộc lộ rất toàn vẹn sự sửng sốt, giật mình của toàn thể nhân dân Tây Ban Nha trước sự ra đi của nhà thơ kĩ năng vĩ đại Lorca. Có thể nói đây là cái chết chấn động, ảnh tưởng đến toàn thể quả đât .
– Nếu như màu “ đỏ gắt ” ở đầu bài thơ là tượng trưng cho mặt trận xã hội, thì hình ảnh bê bết đỏ ở sau là màu của máu, là tín hiệu của sự chết chóc tang thương. Và Lorca như một đấu sĩ bị hành hình trên đấu trường chính trị Tây Ban Nha trong bầu không khí tai ương bao trùm :
Lorca bị điệu về bãi bắn
chàng đi như người mộng du

– Tôi không muốn nhìn thấy máu! Lorca đã thảng thốt kêu lên trong một bài thơ định mệnh của mình, bài Bica cho Igracio Sanchez Meijas. Nhưng máu đã chảy tràn chỉ một năm sau bài thơ tuyệt tác ấy ra đời, và máu đỏ ấy là của Lorca. Ngay ở câu đề từ bài thơ: Khi tôi chết hãy chôn tôi với cây đàn, ta dễ dàng nhận ra Lorca luôn dự cảm và ám ảnh bởi cái chết, thế nhưng ông cũng không ngờ cái chết phũ phàng nhất lại ập xuống thân phận mình quá sớm, ở cái tuổi 38, tuổi con người đang vào độ phát triển tinh hoa và bao nhiêu hoài bãi, khát vọng còn dang dở. Vậy nên chàng đi như người mộng du, đầy bàng hoàng và đau đớn, khi con đường nghệ thuật biết bao công sức gây dựng, như một tòa lâu đài nguy nga, tráng lệ, giờ đành bỏ hoang.

– Lorca từng tâm lý về cái chết, từng tự vấn đáp thắc mắc : Mình sẽ chết như thế nào ? Ở đâu ? Và Lorca muốn được chết tử tế trên giường mình, muốn được nằm trong đất cùng với cây đàn thơ của mình. Nhưng sự bạo tàn nào buông tha cho ai. Bọn Phát xít là giống ruồi nhặng, là mầm mống cái chết mang hình con nhặng, cái chết đẻ trứng vào vết thương như một câu thơ của Lorca đã chỉ đúng mực. Đau đớn thay, trong thơ của Lorca lại mang nặng những vết thương, những nỗi đau, trăn trở về con người và sự tự do. Lorca trở thành nạn nhân của bọn Phát xít Franco là điều không hề tránh khỏi. Nhưng nghiệt ngã thay, chúng không những là kẻ sát nhân, mà còn là những tên tội đồ dám ra tay sát hại cái đẹp, thủ tiêu cái tài, diệt trừ nghệ thuật và thẩm mỹ chân chính .

3. Suy nghĩ về sự giã từ của Lorca

– Sự bất tử của tiếng đàn Lorca biểu lộ tập trung chuyên sâu ở những khổ thơ cuối. Đó là sự khâm phục chân thành và lòng tiếc thương vô hạn của nhà thơ Thanh Thảo so với Lorca. Những câu thơ như tiếng nấc có âm điệu ngắt quãng giống như tiếng khóc nghẹn ngào, thổn thức .
– Thanh Thảo vẫn liên tục sử dụng những giải pháp nghệ thuật và thẩm mỹ so sánh và ẩn dụ tượng trưng để khắc đậm niềm tin. Vì quá thương tiếc mà nhà thơ dùng những hình ảnh ẩn dụ cho cái chết của Lorca. Cùng với ý không ai chôn cất tiếng đàn, hình ảnh đường chỉ tay là ẩn dụ về số phận, về định mệnh nghiệt ngã. Các hình ảnh tượng trưng như giọt nước mắt vầng trăng lộng lẫy trong đáy giếng, dòng sông, lá bùa, chiếc ghi ta màu bạc, … đều được phát minh sáng tạo tượng trưng ám chỉ cõi chết, nơi siêu thoát. Và hành vi ném lá bùa, ném trái tim của mình cũng có ý nghĩa tượng trưng cho sự giã từ vĩnh viễn, một sự lựa chọn của Lorca .
– Và chính vì sự bất tử của Lorca thì niềm tin của ông và nghệ sĩ năng lực như ông đã có sức lan tỏa tới người đọc, tới những con người ưu thích tự do và tự do yêu sáng sủa. Tiếng đàn của ông cứ thế lan tỏa không ai hoàn toàn có thể kìm hãm và cất lên những âm thanh vang vọng : không ai chôn cất tiếng đàn / tiếng đàn như cỏ mọc hoang … người mà ông suốt đời theo đuổi : Đấy là cái đẹp không đấm đá bạo lực nào hoàn toàn có thể diệt trừ nổi .
– Nó sẽ sống mãi, truyền lan tỏa, đơn giản và giản dị mà kiên cường như cỏ dại. Qua đây cũng góp thêm phần bộc lộ nỗi xót thương trước cái chết bi thảm của một thiên tài ; trước hành trình dài cải cách thẩm mỹ và nghệ thuật dang dở không chỉ với bản thân Lorca mà con với nền văn chương Tây Ban Nha. Và nó còn tiềm ẩn cả tâm trạng của người nghệ sĩ đọng lại thành những hình ảnh đẹp và buồn : giọt nước mắt vầng trăng / lộng lẫy trong đáy giếng, .. như giọt nước mắt khóc thương người nghệ sĩ chân chính của nhân dân .

– Cây đàn ghi ta quen thuộc gắn bó với Lorca như hình với bóng giờ đây đã trở thành con thuyền đưa linh hồn ông sang thế giới bên kia. Cuộc đời, số phận của Lorca đã kết thúc những tiếng đàn của sự ảnh hưởng của ông vẫn ngân nga, vang vọng mãi:lia-la-li-la-li-la.

=> Bài thơ Đàn ghi ta của Lorca là bài thơ dồi dào nhạc tính, được phát minh sáng tạo với chủ ý tô đậm hình ảnh Lorca – nghệ sĩ hánh rong vĩ đại. Bằng chính tiếng đàn ghi ta để giãi bày nỗi đau buồn và khát vọng yêu thương của nhân dân mình. Nhạc tính của bài thơ từ vần và nhịp, những thủ pháp từ láy, điệp từ, sự tích hợp ngẫu hứng giữa những từ ngữ tạo nên những giai điệu mang đặc thù âm nhạc khiến người đọc bị hấp dẫn vào .

III. Tổng kết

1. Nội dung

“ Đàn ghi ta của Lor-ca ” nhà thơ Thanh Thảo đã xây dưng rất thành công xuất sắc hình tượng Lor-ca, một người nghệ sĩ mang khát vọng thay đổi, cải cách thẩm mỹ và nghệ thuật. Một người chiến sỹ khao khát đấu tranh cho tự do công lí nhưng cuộc sống đầy ngang trái bi phẫn .

2. Nghệ thuật

– Để xây dưng thành công hình tượng Lor-ca Thanh Thảo đã sử dụng những hình ảnh mang ý nghĩa tượng trưng siêu thực gợi chiều sâu của suy tư liên tưởng như đàn ghi ta, bài ca mộng du, con ngựa đen, vầng trăng đỏ, cô gái Di-gan, lá bùa hộ mệnh,… Chính những thi liệu ấy đã tạo nên tính chân thật của Lor-ca.
+ Thanh Thảo có lối diễn đạt câu thơ không viết hoa đầu dòng tạo mạch thơ liên tục xâu chuỗi với nhau để nối kết các biểu tượng đầy sức ám ảnh.
+ Bài thơ còn có sự kết hợp giữa chất tự sự và chất nhạc. Có thể xem bài thơ như một câu chuyện kể về cuộc đời của một con người. Câu chuyện ấy được kể trên cái nền của âm nhạc. Vì thế có thể xem bài thơ như một bản giao hưởng bi hùng.

Source: https://dvn.com.vn
Category : Lorca