Nguồn gốc, ý nghĩa Tết Nguyên đán của người Việt
Vậy Tết nghĩa là gì? Tết bắt nguồn từ đâu? Đó là những câu hỏi mà nhiều học giả đã dày công tìm câu trả lời qua nhiều thế hệ. Tết là sự bắt đầu, là khởi nguồn. Ý nghĩa của Tết bao trùm lên mọi mơ ước về những điều tốt đẹp, những điều lành và may mắn…
Mục Lục
Nguồn gốc của Tết
Tết, khởi đầu của một năm, một tháng, một mùa, một chu kỳ luân hồi sản xuất nông nghiệp mới. Tết cũng là liên hoan lớn nhất, quan trọng nhất của người Việt trong năm và ai cũng dành những điều tốt đẹp nhất cho Tết .
Trong sử sách, ở mỗi thời, các nhà nghiên cứu đều phân tích và cho thấy những yếu tố gì dẫn đến việc hình thành nên cái Tết như ngày nay.
Bạn đang đọc: Nguồn gốc, ý nghĩa Tết Nguyên đán của người Việt
GS.TS, nhà nghiên cứu Nguyễn Văn Huyên viết trong tạp chí Indochine số 75 và 75 ngày 12/12/1942, được MaiHaBooks dịch và in lại trong cuốn ” Tết Nước Ta xưa ” rằng, Tết theo lịch âm ở châu Á là một ngày lễ hội được người Việt tổ chức triển khai trang trọng nhất trong năm .Theo lịch âm dựa trên sự hoạt động của mặt trăng, mỗi tháng mở màn vào một ngày trăng mới. Và năm mới khởi đầu vào ngày trăng Open sau khi mặt trời ló rạng khỏi chí tuyến nam, tín hiệu sau cuối trong ba tín hiệu mùa đông .Tết, vì vậy mà theo sự diễn biến của cả mặt trăng và mặt trời. Tết mở ra mùa xuân và luôn rơi vào khoảng chừng từ 10 ngày sau cuối của tháng Một đến ngày thứ ba của tháng Hai .Tết này gọi là ” tiết Nguyên đán “, ” thời kỳ rạng đông mở màn “. Ngày này là ngày khởi đầu của năm, của tháng và của mùa, vì thế, đó là buổi sáng thiêng liêng nhất. Nó báo trước những sự kiện tốt đẹp của mặt trăng sẽ xảy ra sau đó.
Vì Âm lịch theo chu kỳ vận hành của mặt trăng, cho nên Tết Nguyên đán muộn hơn Tết Dương lịch. Do quy luật 3 năm nhuận một tháng của Âm lịch, cho nên ngày đầu năm của dịp Tết Nguyên đán hằng năm thường kéo dài trong khoảng 7 đến 8 ngày cuối năm cũ và 7 ngày đầu năm mới (23 tháng Chạp đến hết ngày 7 tháng Giêng).
Nhà sử học Trần Văn Giáp trong bài viết “Nguồn gốc Tết Nguyên đán ở Việt Nam” năm 1963 (Trung tâm Lưu trữ Quốc gia I giới thiệu) cũng phân tích, “Tết” hiểu theo gốc chữ Hán là chữ “Tiết”, nghĩa là “thời tiết” tức là “Bát tiết” và “khí tiết”.
” Bát tiết ” theo chữ Hán là Tám ngày đổi khác khí hậu ( khí tiết ) trong bốn mùa : Xuân, Hạ, Thu, Đông, gồm : Lập Xuân, Lập Hạ, Lập Thu, Lập Đông, Xuân phân, Thu phân, Hạ chí và Đông chí .Trong tiếng Việt, Tết hay tiết là dịp hội hè, cũng là dịp lễ vui tươi, bát tiết của Nước Ta không phải là Lập xuân, Xuân phân … mà là những ngày Tết có cúng lễ, gồm : Nguyên đán, Thượng nguyên, Hàn thực, Đoan ngọ, Trung nguyên, Trung thu, Thường tân, Đông chí .Trong tám ngày Tết ấy, Nguyên đán là ngày tết đầu năm, cho nên vì thế gọi là Tết Cả, cùng với những tết khác, ở những đình, chùa, đền, miếu đều có cúng lễ linh đình, ở những nhà thời thánh họ, những nhà riêng đều có làm cỗ bàn cúng lễ và hội họp vui tươi .
Tết Nguyên đán được xem là tiết lễ tiên phong của năm mới, khởi đầu từ lúc giao thừa với lễ ” trừ tịch “. Lễ ” trừ tịch ” thường được triển khai giữa giờ Hợi của ngày 30 hay nếu vào tháng thiếu thì vào ngày 29 tháng Chạp, và giờ Tý của ngày mồng 1 tháng Giêng năm mới .
Hai chữ ” Nguyên đán ” là một danh từ chữ Hán, theo sách cổ, sau thời nguyên thủy người ta đã biết định ra thế nào là một năm, thì lấy ngày thứ nhất của một năm gọi là Nguyên đán. ” Nguyên ” nghĩa là đầu ; ” đán ” nghĩa là buổi sớm ; ” Nguyên đán ” là buổi sớm đầu năm …Theo nhà nghiên cứu Phan Cẩm Thượng nghiên cứu và phân tích trong cuốn ” Tập tục đời người “, người Việt sử dụng nông lịch hay lịch âm được tính theo vòng xoay của mặt trăng chung quanh toàn cầu, nhưng cũng tính được 24 tiết khí của toàn cầu với mặt trời, với 4 điểm gốc Xuân phân, Thu phân, Đông chí, Hạ chí .Tết mở màn từ ngày tiên phong của tháng Giêng, khởi đầu của một năm mới, cũng là khởi đầu của một chu kỳ luân hồi canh tác mới .Còn trong cuốn ” Bắc kỳ tạp lục ” của tác giả Henri Emmanuel Souvignet viết : ” Tết Nguyên đán hay Tết đầu năm mở màn với lễ tế giao thừa lúc nửa đêm, vào đúng thời gian năm cũ qua đi ( giao ) và năm mới tới ( thừa ), chính do đó mà có cái tên Tế giao thừa để gọi lễ này ” .
Còn về nguồn gốc Tết ở Việt Nam bắt đầu từ bao giờ, cho đến nay vẫn chưa có tài liệu nào xác định.
Theo điều tra và nghiên cứu của nhà sử học Trần Văn Giáp, ngày ” Tết Nguyên đán ” ở Nước Ta đã có từ đầu thế kỷ thứ nhất sau Công nguyên. Nguồn gốc chữ Tết cũng như nghĩa chữ ” Tết Nguyên đán ” cũng được thông dụng từ thời đó .Còn theo sự tích ” Bánh chưng, bánh dày “, Tết Nguyên đán hoàn toàn có thể đã Open từ thời những vua Hùng, với truyền thuyết thần thoại về chàng Lang Liêu và bánh chưng .
Ý nghĩa của Tết
Chính vì mang đặc thù sự khởi đầu của một tiến trình gieo trồng mới, một tháng mới, mùa mới, năm mới, do đó Tết có ý nghĩa rất lớn trong đời sống của người Việt .Với mỗi người Việt, Tết là dịp tụ họp, đoàn viên mái ấm gia đình. Con cháu đi làm ăn xa, dù bận đến mấy cũng cố gắng nỗ lực về ăn Tết với mái ấm gia đình. Mọi người ai nấy đều cố triển khai xong việc làm, xử lý nợ công xong hết trước Tết, để hoàn toàn có thể đón một năm mới thanh thản, an vui. Ngày xưa mỗi khi giáp Tết, con cháu làm ăn xa xôi, cách trở phương trời đến mấy cũng gắng sắp xếp về đoàn viên cùng mái ấm gia đình. Bởi dịp này là dịp gặp gỡ ông bà, cha mẹ, bạn bè, họ hàng ruột thịt. Để chờ đến giao thừa, mỗi người thắp một nén nhang trước bàn thờ cúng gia tiên, nhờ người xưa phù độ hộ trì. Nói chung, không khí đêm giao thừa trong lòng người Việt tất cả chúng ta là thiêng liêng lắm. Người sống và người đã khuất trong thời gian ấy hình như có một cuộc gặp gỡ trong cõi vô hình dung, điều này khó có ai lý giải nổi .( Nhà nghiên cứu và điều tra Toan Ánh ) Nhà nghiên cứu và điều tra Nguyễn Văn Huyên viết : ” Ngày này là lúc khởi đầu của một năm, tháng và mùa. Nó đứng đầu chuỗi nhịp điệu những thời kỳ. Vì thế, sáng hôm đó là buổi sáng rất linh nhất. Nó là điềm báo trước những sự kiện tốt đẹp của những tháng âm lịch tiếp theo. Và tổng thể những cử chỉ ta làm trong những giờ tiên phong này đều có hiệu lực hiện hành của một đạo bùa quý báu ” .Chính vì vậy, ” người ta thổi ống tiêu để đoán đặc thù điều kiện kèm theo khí hậu trong năm ; người ta uống rượu để xua đi những hơi lạnh và tử khí, người ta đốt vàng mã để xua đuổi tai hại binh đao ; người ta giặt quần áo để tránh mọi tật bệnh và sự khốn khó …Trong những văn phòng, người ta cất triện vào hòm khóa và sự xử lý việc công được ngừng ngay từ hôm 25 tháng Chạp, chỉ liên tục lại một cách trang trọng vào ngày 25 tháng Giêng âm lịch năm mới ” .
Cụ Nguyễn Văn Huyên cũng nhấn mạnh vấn đề vào ý nghĩa quan trọng của Tết : ” Dù thế nào đi nữa, nếu không phải toàn bộ những truyền thống cuội nguồn cổ đều còn được tôn trọng, thì trong dịp lễ này, từ bắc chí nam, cả nước đều hoan hỉ .Chẳng biến cố nào của quốc tế bên ngoài hoàn toàn có thể cướp đi của người nghèo nhất cũng như giàu nhất niềm vui trong lòng này và sự thỏa mãn nhu cầu được ăn Tết một cách xứng danh trước bàn thờ cúng thần linh trong nhà hoặc giữa những người cùng xứ sở .Dân thành thị nỗ lực làm ngơ để quên đi những điều phiền phức mà những bức điện từ quốc tế đưa đến và ăn Tết thảnh thơi khỏi mọi lo toan trước mắt. Nhà nông, với đời sống hằng ngày khó khăn vất vả cơ cực, chẳng biết gì đến nghỉ ngơi hằng tuần, ngừng mọi việc làm vào ngày đầu năm. Cả nước bị hấp dẫn vào một tình cảm đồng tâm nhất trí bởi một sức mạnh vô hình dung …
Bản thân hoàng đế cũng phải đánh dấu, bằng những nghi lễ được quy định cẩn thận, sự kiện tạo cho ngài một năm mới để thực hiện thiên mệnh của mình”.
Học giả Nguyễn Văn Vĩnh viết trên tạp chí Indochine số 177 ( ngày 20/1/1944 – ” Tết Nước Ta xưa ” ) về ngày Tết : ” Bất chấp những lệnh cấm của chính quyền sở tại, người An Nam vẫn tổ chức triển khai những tiệc tùng theo âm lịch và đặc biệt quan trọng là ngày đầu năm mới – một ngày lễ lớn đầy chất thơ và mang tính truyền thống cuội nguồn .Trong ba ngày lễ ấy, mọi người được tự do vui cười, bỏ lỡ những lo ngại phiền muộn, những mối hận thù cá thể. Ba ngày tĩnh tâm để gợi nhớ tổ tiên, để cho những linh hồn hộ mệnh của họ trở về giữa những người đang sống .Mọi người chỉ xem những chương trình vui nhộn và nghĩ đến những điều niềm hạnh phúc, ăn no uống say, chiêm ngưỡng và thưởng thức những món ngon trong không khí sang chảnh, khoác lên mình những bộ quần áo đẹp nhất, nói những điều xinh xắn nhất, trao nhau những điều ước và những lời chúc tụng tốt đẹp .Đó là một sự nghỉ ngơi, một hiệp định đình chiến, chấm hết mọi tranh đấu và ganh đua, một giấc mơ niềm hạnh phúc lớn lao … “Tết, là sự khởi đầu. Trở về với Tết, cũng là trở lại với sự khởi đầu. Đó là ý nghĩa lớn nhất của Tết, mà mỗi lần xuân về, người Việt lại cùng nhau hướng tới .
Tết là trở về
Xã hội tân tiến, đã có rất nhiều biến hóa, kể cả trong cách đón Tết cũng như những thực hành thực tế trong dịp Tết. Thế nhưng, có một điều không khi nào biến hóa, đó là tâm ý hướng về những giá trị truyền thống cuội nguồn của người Việt trong dịp Tết, dù ở thế hệ nào, độ tuổi nào. Bởi vì trên hết, bản thân Tết đã là một sự trở lại với cội nguồn .Không phải ngẫu nhiên mà mỗi dịp Tết đến, người ta thường hướng tới sự đoàn viên, sum vầy. Người làm ăn, người đi học xa, dù bộn bề, nhiều việc thế nào cũng đều cố gắng nỗ lực về nhà vào dịp Tết. Tết không có định nghĩa đơn cử, nhưng trong tâm lý mỗi người Việt đều là những buổi sum vầy mái ấm gia đình, cả nhà quây quần tụ họp trong những thời gian tiên phong của năm mới. Đó là định nghĩa ” không thành lời ” nhưng luôn rõ nét nhất mỗi khi nhắc đến Tết .Với mỗi mái ấm gia đình, dù là những mái ấm gia đình trẻ, văn minh, dù có lựa chọn những cách đón Tết, ăn Tết, thực hành thực tế Tết đơn thuần và giảm những thủ tục nhiều hơn so với những thời trước, nhưng vẫn luôn giữ một giá trị chung, đó là hướng về truyền thống cuội nguồn .
Giữ gìn, phát huy nét đẹp văn hóa Tết cổ truyền của Dân tộc Việt Nam
Hàng năm, Tết được tổ chức triển khai vào ngày mồng 1 ( hay mùng 1 ) tháng Giêng âm lịch trên toàn nước Nước Ta và ở một vài nước khác có hội đồng người Việt sinh sống. Trong những ngày Tết, những mái ấm gia đình đoàn viên bên nhau, cùng thăm hỏi người thân trong gia đình, dành những lời chúc mừng tốt đẹp, mừng tuổi và thờ cúng tổ tiên .Đối với người Việt, Tết Nguyên đán rất là quan trọng và rất linh, được nhiều người mong đợi, nhất là những người đi làm ăn xa nhà, trở lại sum vầy cùng mái ấm gia đình, tận thưởng niềm vui đoàn viên ; cùng nhau nhìn nhận lại những việc đã làm trong năm cũ, đồng thời triển khai những tập tục văn hóa truyền thống ( phong tục, tập quán ) tốt đẹp với mái ấm gia đình, dòng họ, hội đồng và những gì đẹp nhất, ngon nhất, tốt nhất đều được dành cho ngày Tết .Việc làm này đã tác động ảnh hưởng thâm thúy vào tâm thức của bao thế hệ người Việt. Vì vậy, dù trải qua biết bao thời hạn, nhưng những phong tục đón Tết, vui Tết truyền thống của người Việt vẫn giữ được những nét văn hóa truyền thống riêng, đậm đà truyền thống dân tộc bản địa .
Tùy theo mỗi vùng miền hoặc theo ý niệm về tín ngưỡng, tôn giáo và phong tục tập quán khác nhau, Tết truyền thống ở từng địa phương cũng có những nét khác nhau. Tuy nhiên, xét về tổng thể và toàn diện, phong tục của ngày Tết được chia làm ba khoảng chừng thời hạn, gồm : Tất niên, Giao thừa và Tân niên .Mỗi khoảng chừng thời hạn ứng với những hoạt động giải trí như : Tống cựu nghinh tân ; Đưa ông Táo về trời vào ngày 23 tháng Chạp ; Gói bánh chưng, bánh tét ; Chưng hoa ngày tết ( đào, mai, quất … ) ; Chưng mâm ngũ quả ; Thăm viếng mộ tổ tiên, mời vong linh tổ tiên về ăn Tết với con cháu ; Cúng giao thừa ; Xông đất ; Chúc tết và mừng tuổi ông bà, cha mẹ, họ hàng, bạn hữu ; Xuất hành đầu năm ; Đi lễ chùa đầu năm ; Hái lộc đầu xuân ; …. Những phong tục mang tính rất linh đó đều nhằm mục đích cầu mong cho sự tốt đẹp, như mong muốn, thành công xuất sắc và sức khỏe thể chất trong năm mới .Bên cạnh những phong tục rất thiêng ngày Tết, người Việt xưa còn ăn Tết, vui xuân bằng những hoạt động giải trí vui vẻ, lành mạnh như : hội đánh vật, ném còn, chơi đu, bơi thuyền, chọi trâu, đua ngựa và những game show dân gian khác …, bộc lộ tình làng nghĩa xóm, đoàn kết, gắn bó hội đồng ; hình thành, vun đắp, giữ gìn văn hóa truyền thống làng xã từ đời này qua đời khác .Giờ khắc rất linh nhất của Tết Nguyên Đán là giao thừa đêm ba mươi, thời gian trời đất giao hòa. Gia đình quây quần, sum vầy đón năm mới, mọi người trò chuyện, hàn huyên về cái được, cái mất của năm qua và tranh luận cách làm ăn sao cho năm tới tốt đẹp hơn. Ngoài ra, người dân Việt còn có phong tục xông nhà vào đêm giao thừa .
Tục chúc Tết, mừng tuổi đầu năm cũng là một mỹ tục Open từ truyền kiếp. Dân gian có câu : Mồng một Tết mẹ, Tết cha, Mồng hai Tết vợ, mồng ba Tết thầy. Đó là bộc lộ nét đẹp văn hóa truyền thống của người Việt .Sáng mồng Một Tết, mọi người trong mái ấm gia đình mặc quần áo mới, tề tựu đông đủ để thực thi nghi lễ chúc Tết và mừng tuổi. Con cháu mừng tuổi ông bà, cha mẹ, chúc mạnh khỏe, sống lâu. Ông bà, cha mẹ chúc con cháu làm ăn tiến tới, học tập giỏi giang. Trẻ nhỏ được mừng tuổi bằng bao lì xì đỏ trong có ít tiền mới gọi là lộc với hàm ý như mong muốn cả năm .Ngày Tết, họ hàng, láng giềng, đồng nghiệp qua nhà nhau chúc Tết, tay bắt mặt mừng, thăm hỏi động viên nhau, chuyện trò râm ran, tíu tít. Điều đó làm cho ngày Tết càng thêm ý nghĩa về sự kết nối và chia. Mọi người mang theo những điều tốt đẹp suốt trong năm mới và những điều không hay trong năm cũ đều được bỏ lỡ để quan hệ thân tộc, quan hệ xã hội … trong năm mới tốt đẹp hơn .
Nhắc đến Tết, không hề không nhắc đến những hoạt động giải trí khác được tổ chức triển khai xung quanh ngày Tết như những game show dân gian, những phiên chợ Tết, phiên chợ hoa. Các phiên chợ Tết, chợ hoa cũng được tổ chức triển khai vào mỗi dịp xuân về để tăng thêm sự rộn ràng và mùi vị của ngày Tết .Đối với người Nước Ta, ngày Tết thường diễn ra vào ba ngày chính, nhưng trước đó một tuần, người dân đã rậm rịch sắm Tết. Loài hoa đặc trưng mà người miền Bắc và miền Trung chơi Tết là hoa đào, còn người miền Nam lại chuộng hoa mai .Mâm ngũ quả cũng là một món đồ trang trí không hề thiếu của người Việt. Đây cũng là điểm độc lạ của hai miền Nam, Bắc. Bởi vì, đặc trưng mâm ngũ quả của người Bắc là bưởi, chuối, hồng, quýt và ớt. Còn miền Nam lại là những quả : mãng cầu, sung, dừa, đu đủ, xoài … .Trong những ngày này, đi đến đâu tất cả chúng ta cũng hoàn toàn có thể thấy được không khí rộn ràng, quay quồng rất đặc trưng. Trẻ con thì háo hức vì được nghỉ học, được đi chơi, shopping quần áo mới .
Bên cạnh đó là tục du xuân thăm viếng danh lam thắng cảnh, lễ đền, lễ chùa trong dịp Tết. Trong những ngày Tết, mọi người tranh thủ du xuân thăm viếng danh lam thắng cảnh, thưởng ngoạn vẻ đẹp của quê nhà, quốc gia để tâm hồn lâng lâng thanh thản và được tiếp thêm sinh khí của mùa xuân .Các tiệc tùng gắn với những đền, chùa nổi tiếng rất thiêng được Phật tử và khách thập phương từ khắp mọi miền quốc gia đến thăm viếng, cầu cho quốc thái dân an, cầu phúc, cầu lộc, cầu duyên trong năm mới .Với sự phong phú văn hóa truyền thống của những hội đồng, tất cả chúng ta cần nhìn nhận Tết Nguyên đán là một trong những di sản văn hóa truyền thống số 1 của dân tộc bản địa Nước Ta, xứng danh được đồng cảm, bảo tồn, phát huy, tăng trưởng và tiếp thị .
Trong xu thế toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế sâu rộng, việc giữ gìn và trân quý những giá trị tốt đẹp của ngày Tết cổ truyền chính là góp phần phát huy bản sắc văn hóa dân tộc, làm cho mọi người Việt Nam càng thêm yêu quê hương, đất nước, càng gắn bó mật thiết với gia đình, với cộng đồng, sống có trách nhiệm hơn với quá khứ, với hiện tại và cả với tương lai.
Và mỗi khi những nét đẹp văn hóa của Tết cổ truyền dân tộc được lan tỏa trong tâm hồn của mỗi người Việt Nam, thì nó sẽ trở thành nguồn lực nội sinh to lớn, góp phần thúc đẩy sự phát triển bền vững của đất nước.
Ngày Tết của dân tộc bản địa Việt với rất nhiều ý nghĩa đặc biệt quan trọng, những phong tục đẹp trong dịp Tết bộc lộ truyền thống lịch sử văn hóa truyền thống, văn minh cần được những thế hệ sau trân trọng gìn giữ và phát huy, đặc biệt quan trọng là trong thời kỳ hội nhập với quốc tế lúc bấy giờ, bởi đó là linh hồn, là truyền thống độc lạ của dân tộc bản địa Nước Ta .
Ý nghĩa Tết Nguyên đán. Đồ họa TTXVN
Tổng hợp
Source: https://dvn.com.vn/
Category : Bản Tin DVN
