Nguồn gốc và ý nghĩa Tết Nguyên đán của người Việt
NDO – Tết nghĩa là gì, Tết bắt nguồn từ đâu? Đó là những câu hỏi mà nhiều học giả đã dày công tìm câu trả lời qua nhiều thế hệ. Tết là sự bắt đầu, là khởi nguồn. Và ý nghĩa của Tết bao trùm lên mọi mơ ước về những điều tốt đẹp, những điều lành và may mắn…
Nguồn gốc của Tết
Tết, khởi đầu của một năm, một tháng, một mùa, một chu kỳ sản xuất nông nghiệp mới. Tết cũng là lễ hội lớn nhất, quan trọng nhất của người Việt trong năm, và ai cũng dành những điều tốt đẹp nhất cho Tết. Trong sử sách, ở mỗi thời, các nhà nghiên cứu đều phân tích và cho thấy những yếu tố gì dẫn đến việc hình thành nên cái Tết như ngày nay.
Bạn đang đọc: Nguồn gốc và ý nghĩa Tết Nguyên đán của người Việt
GS. tiến sỹ, nhà nghiên cứu Nguyễn Văn Huyên viết trong tạp chí Indochine số 75 và 75 ngày 12/12/1942, được MaiHaBooks dịch và in lại trong cuốn “ Tết Nước Ta xưa ” rằng, Tết theo lịch âm ở châu Á là một dịp nghỉ lễ được người Việt tổ chức triển khai trang trọng nhất trong năm. Theo lịch âm dựa trên sự hoạt động của mặt trăng, mỗi tháng khởi đầu vào một ngày trăng mới. Và năm mới mở màn vào ngày trăng Open sau khi mặt trời ló rạng khỏi chí tuyến nam, tín hiệu ở đầu cuối trong ba tín hiệu mùa đông. Tết, cho nên vì thế mà theo sự diễn biến của cả mặt trăng và mặt trời. Tết mở ra mùa xuân và luôn rơi vào khoảng chừng từ 10 ngày ở đầu cuối của tháng Một đến ngày thứ ba của tháng Hai.
Tết này gọi là “ tiết Nguyên đán ”, “ thời kỳ rạng đông mở màn ”. Ngày này là ngày mở màn của năm, của tháng và của mùa, vì thế, đó là buổi sáng thiêng liêng nhất. Nó báo trước những sự kiện tốt đẹp của mặt trăng sẽ xảy ra sau đó. Vì Âm lịch theo chu kỳ luân hồi quản lý và vận hành của mặt trăng, cho nên vì thế Tết Nguyên đán muộn hơn Tết Dương lịch. Do quy luật 3 năm nhuận một tháng của Âm lịch, vì vậy ngày đầu năm của dịp Tết Nguyên đán hằng năm thường lê dài trong khoảng chừng 7 đến 8 ngày cuối năm cũ và 7 ngày đầu năm mới ( 23 tháng Chạp đến hết ngày 7 tháng Giêng ). Nhà sử học Trần Văn Giáp trong bài viết “ Nguồn gốc Tết Nguyên đán ở Nước Ta ” năm 1963 ( Trung tâm Lưu trữ Quốc gia I ra mắt ) cũng nghiên cứu và phân tích, “ Tết ” hiểu theo gốc chữ Hán là chữ “ Tiết ”, nghĩa là “ thời tiết ” tức là “ Bát tiết ” và “ khí tiết ”. “ Bát tiết ” theo chữ Hán là Tám ngày đổi khác khí hậu ( khí tiết ) trong bốn mùa : Xuân, Hạ, Thu, Đông, gồm : Lập Xuân, Lập Hạ, Lập Thu, Lập Đông, Xuân phân, Thu phân, Hạ chí và Đông chí.
Trong tiếng Việt, Tết hay tiết là dịp hội hè, cũng là dịp lễ vui tươi, bát tiết của Nước Ta không phải là Lập xuân, Xuân phân … mà là những ngày Tết có cúng lễ, gồm : Nguyên đán, Thượng nguyên, Hàn thực, Đoan ngọ, Trung nguyên, Trung thu, Thường tân, Đông chí. Trong tám ngày Tết ấy, Nguyên đán là ngày tết đầu năm, cho nên vì thế gọi là Tết Cả, cùng với những tết khác, ở những đình, chùa, đền, miếu đều có cúng lễ linh đình, ở những nhà thời thánh họ, những nhà riêng đều có làm cỗ bàn cúng lễ và hội họp vui tươi.
Tết Nguyên đán được xem là tiết lễ tiên phong của năm mới, mở màn từ lúc giao thừa với lễ ” trừ tịch “. Lễ ” trừ tịch ” thường được thực thi giữa giờ Hợi của ngày 30 hay nếu vào tháng thiếu thì vào ngày 29 tháng Chạp, và giờ Tý của ngày mồng 1 tháng Giêng năm mới.
(Nhà nghiên cứu Toan Ánh)
Hai chữ “ Nguyên đán ” là một danh từ chữ Hán, theo sách cổ, sau thời nguyên thủy người ta đã biết định ra thế nào là một năm, thì lấy ngày thứ nhất của một năm gọi là Nguyên đán. “ Nguyên ” nghĩa là đầu ; “ đán ” nghĩa là buổi sớm ; “ Nguyên đán ” là buổi sớm đầu năm … Theo nhà nghiên cứu Phan Cẩm Thượng nghiên cứu và phân tích trong cuốn “ Tập tục đời người ”, người Việt sử dụng nông lịch hay lịch âm được tính theo vòng xoay của mặt trăng chung quanh toàn cầu, nhưng cũng tính được 24 tiết khí của toàn cầu với mặt trời, với 4 điểm gốc Xuân phân, Thu phân, Đông chí, Hạ chí. Tết khởi đầu từ ngày tiên phong của tháng Giêng, khởi đầu của một năm mới, cũng là khởi đầu của một chu kỳ luân hồi canh tác mới.
Còn trong cuốn “ Bắc kỳ tạp lục ” của tác giả Henri Emmanuel Souvignet viết : “ Tết Nguyên đán hay Tết đầu năm khởi đầu với lễ tế giao thừa lúc nửa đêm, vào đúng thời gian năm cũ qua đi ( giao ) và năm mới tới ( thừa ), chính do đó mà có cái tên Tế giao thừa để gọi lễ này “. Còn về nguồn gốc Tết ở Nước Ta mở màn từ khi nào, cho đến nay vẫn chưa có tài liệu nào xác lập. Theo nghiên cứu và điều tra của nhà sử học Trần Văn Giáp, ngày “ Tết Nguyên đán ” ở Nước Ta đã có từ đầu thế kỷ thứ nhất sau Công nguyên. Nguồn gốc chữ Tết cũng như nghĩa chữ “ Tết Nguyên đán ” cũng được thông dụng từ thời đó.
Còn theo sự tích “ Bánh chưng, bánh dày ”, Tết Nguyên đán hoàn toàn có thể đã Open từ thời những vua Hùng, với thần thoại cổ xưa về chàng Lang Liêu và bánh chưng.
Ý nghĩa của Tết
Chính vì mang đặc thù sự khởi đầu của một quá trình gieo trồng mới, một tháng mới, mùa mới, năm mới, cho nên vì thế Tết có ý nghĩa rất lớn trong đời sống của người Việt.
Với mỗi người Việt, Tết là dịp tụ họp, đoàn viên gia đình. Con cháu đi làm ăn xa, dù bận đến mấy cũng cố gắng về ăn Tết với gia đình. Mọi người ai nấy đều cố hoàn thành công việc, giải quyết công nợ xong hết trước Tết, để có thể đón một năm mới thanh thản, an vui.
Ngày xưa mỗi khi giáp Tết, con cháu làm ăn xa xôi, cách trở phương trời đến mấy cũng gắng sắp xếp về đoàn viên cùng mái ấm gia đình. Bởi dịp này là dịp gặp gỡ ông bà, cha mẹ, đồng đội, họ hàng ruột thịt. Để chờ đến giao thừa, mỗi người thắp một nén nhang trước bàn thờ cúng gia tiên, nhờ người xưa phù độ hộ trì. Nói chung, không khí đêm giao thừa trong lòng người Việt tất cả chúng ta là thiêng liêng lắm. Người sống và người đã khuất trong thời gian ấy hình như có một cuộc gặp gỡ trong cõi vô hình dung, điều này khó có ai lý giải nổi.
(Nhà nghiên cứu Toan Ánh)
Nhà điều tra và nghiên cứu Nguyễn Văn Huyên viết : “ Ngày này là lúc khởi đầu của một năm, tháng và mùa. Nó đứng đầu chuỗi nhịp điệu những thời kỳ. Vì thế, sáng hôm đó là buổi sáng rất linh nhất. Nó là điềm báo trước những sự kiện tốt đẹp của những tháng âm lịch tiếp theo. Và tổng thể những cử chỉ ta làm trong những giờ tiên phong này đều có hiệu lực thực thi hiện hành của một đạo bùa quý báu ”. Chính cho nên vì thế, “ người ta thổi ống tiêu để đoán đặc thù điều kiện kèm theo khí hậu trong năm ; người ta uống rượu để xua đi những hơi lạnh và tử khí, người ta đốt vàng mã để xua đuổi mối đe dọa binh đao ; người ta giặt quần áo để tránh mọi tật bệnh và sự khốn khó … Trong những văn phòng, người ta cất triện vào hòm khóa, và sự xử lý việc công được ngừng ngay từ hôm 25 tháng Chạp, chỉ liên tục lại một cách trang trọng vào ngày 25 tháng Giêng âm lịch năm mới ”.
Cụ Nguyễn Văn Huyên cũng nhấn mạnh vấn đề vào ý nghĩa quan trọng của Tết : “ Dù thế nào đi nữa, nếu không phải toàn bộ những truyền thống lịch sử cổ đều còn được tôn trọng, thì trong dịp lễ này, từ bắc chí nam, cả nước đều hoan hỉ. Chẳng biến cố nào của quốc tế bên ngoài hoàn toàn có thể cướp đi của người nghèo nhất cũng như giàu nhất niềm vui trong lòng này và sự thỏa mãn nhu cầu được ăn Tết một cách xứng danh trước bàn thờ cúng thần linh trong nhà hoặc giữa những người cùng xứ sở. Dân thành thị cố gắng nỗ lực làm ngơ để quên đi những điều phiền phức mà những bức điện từ quốc tế đưa đến, và ăn Tết thảnh thơi khỏi mọi lo toan trước mắt. Nhà nông, với đời sống hằng ngày khó khăn vất vả cơ cực, chẳng biết gì đến nghỉ ngơi hằng tuần, ngừng mọi việc làm vào ngày đầu năm. Cả nước bị hấp dẫn vào một tình cảm đồng tâm nhất trí bởi một sức mạnh vô hình dung … Bản thân nhà vua cũng phải ghi lại, bằng những nghi lễ được pháp luật cẩn trọng, sự kiện tạo cho ngài một năm mới để thực thi thiên mệnh của mình ”.
Học giả Nguyễn Văn Vĩnh viết trên tạp chí Indochine số 177 ( ngày 20/1/1944 – “ Tết Nước Ta xưa ” ) về ngày Tết : “ Bất chấp những lệnh cấm của chính quyền sở tại, người An Nam vẫn tổ chức triển khai những liên hoan theo âm lịch và đặc biệt quan trọng là ngày đầu năm mới – một ngày lễ lớn đầy chất thơ và mang tính truyền thống lịch sử. Trong ba ngày lễ ấy, mọi người được tự do vui cười, bỏ lỡ những lo ngại phiền muộn, những mối hận thù cá thể. Ba ngày tĩnh tâm để gợi nhớ tổ tiên, để cho những linh hồn hộ mệnh của họ trở về giữa những người đang sống. Mọi người chỉ xem những chương trình vui nhộn và nghĩ đến những điều niềm hạnh phúc, ăn no uống say, chiêm ngưỡng và thưởng thức những món ngon trong không khí sang trọng và quý phái, khoác lên mình những bộ quần áo đẹp nhất, nói những điều đẹp tươi nhất, trao nhau những điều ước và những lời chúc tụng tốt đẹp. Đó là một sự nghỉ ngơi, một hiệp định đình chiến, chấm hết mọi tranh đấu và ganh đua, một giấc mơ niềm hạnh phúc lớn lao … ” Tết, là sự khởi đầu. Trở về với Tết, cũng là quay trở lại với sự khởi đầu. Đó là ý nghĩa lớn nhất của Tết, mà mỗi lần xuân về, người Việt lại cùng nhau hướng tới.
Tết là trở về
Xã hội tân tiến, đã có rất nhiều biến hóa, kể cả trong cách đón Tết cũng như những thực hành thực tế trong dịp Tết. Thế nhưng, có một điều không khi nào biến hóa, đó là tâm ý hướng về những giá trị truyền thống cuội nguồn của người Việt trong dịp Tết, dù ở thế hệ nào, độ tuổi nào. Bởi vì trên hết, bản thân Tết đã là một sự quay trở lại với cội nguồn.
Không phải ngẫu nhiên mà mỗi dịp Tết đến, người ta thường hướng tới sự sum vầy, sum vầy. Người làm ăn, người đi học xa, dù bộn bề, nhiều việc thế nào cũng đều nỗ lực về nhà vào dịp Tết. Tết không có định nghĩa đơn cử, nhưng trong tâm lý mỗi người Việt đều là những buổi sum vầy mái ấm gia đình, cả nhà quây quần tụ họp trong những thời gian tiên phong của năm mới. Đó là định nghĩa “ không thành lời ” nhưng luôn rõ nét nhất mỗi khi nhắc đến Tết.
Với mỗi mái ấm gia đình, dù là những mái ấm gia đình trẻ, văn minh, dù có lựa chọn những cách đón Tết, ăn Tết, thực hành thực tế Tết đơn thuần và giảm những thủ tục nhiều hơn so với những thời trước, nhưng vẫn luôn giữ một giá trị chung, đó là hướng về truyền thống lịch sử.
Đó là sẵn sàng chuẩn bị những sản vật truyền thống lịch sử, từ trang trí nhà cửa cho đến những món ăn cho ngày Tết. Chị L.T.Q ( Q. Tây Hồ, Thành Phố Hà Nội ) cho biết, mái ấm gia đình chị cắm và trang trí nhà cửa bằng rất nhiều loại hoa khác nhau, từ hoa nhập khẩu cho đến hồng, cúc Tây Tựu, Mê Linh … Tuy nhiên, có hai thứ không khi nào vắng bóng trong nhà ở nhỏ của chị trong mọi mùa Tết, đó là một cành đào Nhật Tân cánh dày, hoa thắm và một chậu quất Tứ Liên quả trĩu, tán dày, có đủ cả chồi non, cả hoa trắng, quả xanh, quả vàng. ” Gia đình tôi năm nào cũng vào tận vườn chọn đào và quất. Thiếu hai thứ này, dù nhà có ngập tràn những loại hoa, vẫn không có không khí Tết ” – chị san sẻ.
Không đón Tết ở Hà Nội như nhiều gia đình khác, năm nay gia đình chị H.T.H (Ba Đình, Hà Nội) sắp xếp đồ về quê sớm từ ngày 25 Tết. Ông bà ngoại, anh chị em bên ngoại đều sống ở Hà Nội, ông bà nội đã mất, anh chị em bên nội cũng sinh sống ở nhiều địa phương khác nhau, không ở quê, nhưng năm nào nhà chị cũng đưa trẻ con về để nhớ về nguồn cội. “Nhưng năm nào cả nhà tôi cũng về quê, ở đó còn các bác, các dì, họ hàng. Hai năm vừa rồi dịch Covid-19 nên không về quê được, hai con tôi năm nay rất háo hức. Đón Tết ở quê chắc chắn không thể nhộn nhịp, sôi động như ở thành phố, nhưng rất ấm áp và lúc nào cũng tràn ngập tình cảm” – chị H bày tỏ.
Một cách đón Tết khác, cũng rất truyền thống lịch sử, đó là một số ít mái ấm gia đình cùng nhau gói bánh chưng, giò xào, hoặc cuốn nem, làm những món ăn truyền thống lịch sử ngày Tết. Chị P.T.N ở Q. Tây Hồ, Thành Phố Hà Nội cho biết, hằng năm nhà chị dù bận đến đâu cũng cố gắng nỗ lực dành ra một ngày để gói và luộc bánh chưng, để những con hiểu và yêu quý Tết truyền thống cuội nguồn của ông bà. Năm nay, tìm được thêm vài nhà có chung ý tưởng sáng tạo, chị bàn với mọi người tổ chức triển khai một buổi gói bánh chưng chung để trẻ con thưởng thức. “ Chúng tôi hướng dẫn những con cách lau lá, đổ gạo, đỗ, xếp thịt và gấp lá, buộc lạt. Chúng tôi cũng lựa chọn một góc sân căn hộ chung cư cao cấp, đi xin gỗ thừa, củi về luộc cho đúng với niềm tin của những cụ thời xưa. Tôi tin rằng những thưởng thức này sẽ giúp những con tôi nhớ mãi, và sau này khi trưởng thành, chúng cũng sẽ hướng con cháu về với truyền thống cuội nguồn như cha mẹ giờ đây ” .
Sự hướng về truyền thống cuội nguồn ấy, cũng xuất phát từ nguồn gốc của Tết, chính là sự khởi đầu của mọi điều tốt đẹp.
Source: https://dvn.com.vn/
Category : Bản Tin DVN
