Tại sao lại chọn “X” làm ẩn số trong toán học.

Từ hàng trăm năm nay. Ký tự “x” đã được dùng để chỉ ẩn  số trong các hàm số toán học. Ai là người đầu tiên dùng chữ x?

Một giả thuyết được những học giả đồng ý là do sự độc lạ về ngôn từ trong quy trình dịch những tài liệu toán học gốc Ả Rập đã khai sinh ra chữ “ x ”. Sau đó, nguyên tắc này liên tục được phổ cập bởi nhà toán học Descartes và trở thành chuẩn chung như ngày này. Vậy thực hư câu truyện ra làm sao ?

1. 1 số giả thuyết về sự ra đời của ẩn số “X”

Môn Đại số xuất phát từ Trung Đông. Trong thời kỳ thịnh vượng của nền văn minh Hồi giáo thời trung cổ ( 750 – 1258 sau Công nguyên ). Theo một số ít nhà nghiên cứu và điều tra. Chữ “ x ” sinh ra là do những học giả Tây Ban Nha không thể dịch một số ít âm thanh từ tiếng Ả Rập. Họ muốn dịch từ “ al-shalan ” ( Nghĩa là điều chưa biết, ẩn số ) ra tiếng Tây Ban Nha. Thế nhưng trog tiếng Tây Ban Nha không có âm tương ứng với “ sh ”. Các học giả đành dùng âm “ ck ” để thay thếvà âm “ ck ” trong tiếng Hy Lạp được viết bằng ký tự X ( ký tự chi ) .

Các nhà khoa học giả thuyết rằng. Sau đó, ký tự X tiếp tục dịch sang tiếng Latin và được thay thế bằng ký tự x phổ biến hơn. Điều này tương tự như nguồn gốc của chữ Xmas. Được các học giả dùng chữ X (chi) trong tiếng Hy Lạp rút gọn thay cho chữ “Christ” (Chúa Jesus)

Tuy nhiên, những lý giải trên chỉ dựa trên giả thuyết và suy đoán mà không có vật chứng đơn cử. Hơn nữa, người dịch những tác phẩm toán học thường sẽ không chú trọng tới cách phát âm mà chỉ tập trung chuyên sâu vào truyền đạt ý nghĩa của từ ngữ. Do đó, dù có âm “ sh ” hay không thì cũng không có tương quan tới chữ “ x ”. Dù vậy, nhiều học giả kể cả những nhà Toán học vẫn gật đầu lập luận này .
Ngoài ra, theo suy đoán. Mọi người khi dịch những tác phẩm thường không chăm sóc đến ngữ âm. Mà chăm sóc đến nghĩa của từ. Vì thế, việc người Tây Ban Nha có âm “ sh ” hay không có vẻ như không tương quan lắm. Dù thiếu những vật chứng trực tiếp cũng như có những lỗ hổng trong lý luận. Song đây vẫn là triết lý phổ cập về nguồn gốc của ẩn số x .
Phiên bản từ điển Webster năm 1909 – 1916 cũng đặt ra một triết lý tựa như. Người ta nói rằng trong tiếng Ả Rập. Từ mang nghĩa số ít của từ “ thing ” trong tiếng Anh chính là từ “ shei ” trong tiếng Ả Rập. Nó được dịch sang tiếng Hy Lạp là “ xei ” và sau đó rút gọn thành “ x ”. Tiến sỹ Ali Khounsary cũng quan tâm rằng trong tiếng Hy Lạp. Từ “ ẩn số ” là “ Xenos ”, cũng khởi đầu bằng chữ “ x ”, được viết tắt là “ x ”. Tuy nhiên, kim chỉ nan này cũng thiếu vật chứng thuyết phục .

2. Giả  của nhà toán học Descartes?

Trong khi đó, một cách lý giải có địa thế căn cứ hơn là cách lý giải của triết gia vĩ đại và là một nhà toán học, René Descartes ( 1596 – 1650 ). Descartes không dùng từ “ x ” cho những “ ẩn số ”. Cụ thể, trong tác phẩm La Géométrie ( công bố năm 1637 ) của mình. Descartes đã quy ước việc sử dụng những vần âm ở đầu bảng vần âm ( như a, b và c ) cho những giá trị đã biết. Và dùng những vần âm ở cuối bảng vần âm ( như z, y và x ) cho những giá trị chưa biết .

Thế nhưng, tại sao x lại phổ biến hơn y và z? Không ai biết điều này. Người ta dự đoán rằng sự phổ biến của x là do… cách sắp chữ.

Có một câu truyện kể rằng người sắp chữ in trong tác phẩm La Géométrie của Descartes đã đề xuất dùng vần âm x nhiều nhất do tại ông có sẵn nhiều vần âm này nhất. Dù đúng hay không. Descartes đã dùng vần âm x để bộc lộ một giá trị ẩn số ngay từ năm 1629 trong nhiều bản in khác nhau. Trước cả tác phẩm La Géométrie. Thực ra, có vẻ như Descartes không đặt ra bất kể nguyên tắc nào cho việc dùng những vần âm. Trong 1 số ít bản in. Ông đã dùng cả ba vần âm x, y và z để biểu lộ những giá trị chưa biết. Điều nay càng khiến cách lý giải “ không có âm dịch tương ứng trong tiếng Ả Rập ” ở trên là đáng hoài nghi .
Cuối cùng, hoàn toàn có thể nói Descartes đơn thuần đã lựa chọn những vần âm một cách tùy tiện để biểu lộ cho những giá trị khác nhau trong tác phẩm của ông. Vì thế trong tác phẩm La Géométrie. Ông quyết định hành động sử dụng từ biểu lộ những biến thể theo ý thích .
Dù thế nào, thì với thói quen sử dụng ký hiệu của Descartes. Và nhất là sau khi tác phẩm La Géométrie sinh ra. Việc sử dụng vần âm x cho ẩn số cũng như việc dùng những vần âm a, b và c cho những giá trị đã biết và x, y, z cho những giá trị chưa biết dần Open và được sử dụng. Chúng trở thành một phần của lịch sử dân tộc toán học .
Theo : gizmodo

Source: https://dvn.com.vn
Category: Hỏi Đáp