Chương II. Âm tiết – Chức năng của âm tiết trong các ngôn ngữ

1. Khái niệm về âm tiết: Âm tiết là thành phần cấu thành nên từ ngôn ngữ, bao gồm một hoặc một số phụ âm đi kèm với một nguyên âm hoặc nguyên âm + phụ âm. Âm tiết có vai trò quan trọng trong cấu trúc ngôn ngữ và thường đóng vai trò chính trong việc hình thành từ vựng và cấu trúc câu.

2. Chức năng của âm tiết trong các ngôn ngữ:

• Xác định ý nghĩa: Âm tiết thường là đơn vị nhỏ nhất trong từ ngữ có khả năng xác định ý nghĩa của từ. Thay đổi âm tiết có thể dẫn đến sự thay đổi ý nghĩa của từ.
• Hình thành từ vựng: Nhờ vào việc kết hợp các âm tiết khác nhau, ta có thể tạo ra nhiều từ vựng có ý nghĩa khác nhau. Ví dụ, bằng cách thay đổi âm tiết cuối cùng trong từ “đẹp”, ta có thể tạo ra các từ “đẹt” hoặc “đẹc” với ý nghĩa khác biệt.
• Tạo ngữ điệu và nhấn mạnh: Sự thay đổi trong cấu trúc âm tiết có thể tạo ra ngữ điệu khác nhau, giúp thay đổi mức độ nhấn mạnh trong ngôn ngữ. Ví dụ, việc thay đổi vị trí nhấn âm tiết có thể làm thay đổi ý nghĩa của từ.
• Phân biệt từ loại: Âm tiết có thể giúp phân biệt các từ loại khác nhau. Ví dụ, trong tiếng Anh, việc thêm âm tiết “er” vào từ “act” tạo thành từ “actor”, biểu thị người thực hiện hành động.
• Kết nối giữa các từ trong câu: Âm tiết thường giúp tạo ra sự liên kết và mượt mà giữa các từ trong câu. Khi âm tiết cuối của một từ là nguyên âm và âm tiết đầu của từ tiếp theo cũng là nguyên âm, sự kết hợp này giúp tạo ra sự dễ dàng trong việc phát âm và truyền tải thông điệp.

Âm tiết đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành từ vựng, cấu trúc câu và truyền tải ý nghĩa trong các ngôn ngữ. Chức năng của âm tiết là xác định ý nghĩa, hình thành từ vựng, tạo ngữ điệu, phân biệt từ loại và kết nối giữa các từ trong câu.

Chương II. ÂM TIẾT

I. NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG

1. Cơ chế cấu tạo âm tiết
Chuỗi lời nói của con người được chia ra làm những khúc đoạn khác nhau từ lớn đến nhỏ. Âm tiết là đơn vị chức năng phát âm nhỏ nhất, được phân định tự nhiên trong lời nói con người .
Về phương diện phát âm, dù lời nói chậm đến đâu cũng chỉ phân loại đến số lượng giới hạn của âm tiết mà thôi. Nhưng về phương diện thính giác thì âm tiết là một tổng hợp âm thanh, có thế gồm có nhiều âm tố hoặc đôi lúc chỉ có một âm tố. Trong mỗi âm tiết chỉ có một âm tố âm tiết tính ( có năng lực tạo thành âm tiết ) còn lại là những yếu tố đi kèm, không tự mình tạo thành âm tiết được. Âm tố âm tiết tính thường được phân bổ ở đỉnh hay ở TT, làm hạt nhân âm tiết. Đó thường là những nguyên âm. Còn những phụ âm thường là yếu tố đi kèm, đứng ở ngoài biên, hay ở ranh giới của âm tiết. Ví dụ, trong hai âm tiết “ học tập ”, nguyên âm o và â ở đỉnh âm tiết, còn những phụ âm h, t, c, p ở biên của âm tiết. Đôi khi âm tiết chỉ gồm một nguyên âm. Ví dụ, trong tiếng Việt, âm tiết ô trong “ cái ô ”, u trong “ âm u ” gồm một nguyên âm phát âm với thanh điệu bằng .
Trong một số ít ngôn từ, phụ âm vang cũng hoàn toàn có thể cấu trúc âm tiết. Ví dụ, trong tiếng Séc ( Czech ) thường gặp [ r ] và [ l ] làm hạt nhân âm tiết như trong những từ prst ( ngón tay ), srdce ( trợ tim ), vlk ( chó sói ). Hiện tượng này hoàn toàn có thể gặp cả trong tiếng Serbi, tiếng Nam Tư, tiếng Ba Lan v.v …

Một số trường hợp trong một âm tiết hình như có thể gặp hai hay ba nguyên âm. Nhưng thực ra, trong số đó chỉ có một nguyên âm tạo đỉnh, còn các âm tố khác không tạo thành âm tiết gọi là bán nguyên âm. (Ví dụ, trong các âm tiết “qua”, “ngoài”, chỉ có nguyên âm [ a ] là tạo đỉnh âm tiết).

Khả năng tạo đỉnh âm tiết thường song song với những mức tiếng thanh ( hay độ kêu ). Có thể chia âm tố theo thanh bậc tiếng thanh ( từ nhiều thanh đến ít thanh ) như sau :
1. Các nguyên âm rộng, ví dụ : a, e, o
2. Các nguyên âm trung bình ( hơi rộng hoặc hơi hẹp ), ví dụ : ê ô, ơ
3. Các nguyên âm hẹp, ví dụ : i, u, ư
4. Phụ âm rung, ví dụ : r
5. Phụ âm xát bên, ví dụ : l
6. Phụ âm mũi, ví dụ : m, n, nh, ng
7. Phụ âm xát hữu thanh, ví dụ : v, z
8. Phụ âm tắc hữu thanh, ví dụ : b, d
9. Phụ âm xát vô thanh, ví dụ : f, s
10. Phụ âm tắc vô thanh, ví dụ : p, t, k
Các âm tố càng có nhiều tiếng thanh càng có năng lực tạo đỉnh, hay làm hạt nhân âm tiết. Ngược lại, những âm tố càng ít tiếng thanh càng có năng lực đứng ở biên giới âm tiết. Ta hoàn toàn có thể trình diễn gần đúng năng lực tạo đỉnh của những âm tố trong sơ đồ ở trang sau .
Những bậc thang trong sơ đồ bộc lộ mức tiếng thanh ( độ kêu ) khi phát âm những âm tố. Các phụ âm vang vừa hoàn toàn có thể đứng ở vị trí đỉnh âm tiết, vừa hoàn toàn có thể đứng ở vị trí biên âm tiết .
Sự phân loại những âm tố như trên là nội dung của thuyết độ kêu của Otto Jespersen – một nhà ngôn ngữ học nổi tiếng người Đan Mạch ( 1860 – 1943 ). Theo thuyết này, âm tiết là sự phối hợp một yếu tố kêu hơn ( nhiều thanh hơn ) với một yếu tố ít kêu hơn ( ít thanh hơn ). Âm tố tạo thành âm tiết là âm tố có độ kêu lớn so với những âm tố xung quanh. Nếu dùng thuyết độ kêu mà đếm âm tiết thì trong rất nhiều trường hợp nó cho ta một giải pháp đúng. Vì vậy thuyết này được thông dụng rất thoáng rộng. Nhưng so với những ngôn từ Ấn Âu, có trường hợp thuyết này không hề lý giải được tại sao phải phân giới âm tiết ở chỗ này mà không phải ở chỗ khác. Ví dụ khi phụ âm đứng giữa hai nguyên âm thì nó thuộc về âm tiết trước hay âm tiết sau, hoặc nếu có tổng hợp phụ âm vang và phụ âm ồn đi với nguyên âm thì đó là một hay hai âm tiết v.v …
Để khắc phục những khuyết điểm của thuyết độ kêu, người ta đã đưa ra một thuyết mới. Đó là thuyết độ căng. Người đề xướng là M. Grammont ( 1860 – 1948 ) – một nhà ngôn ngữ học người Pháp. Học thuyết này được tăng trưởng rất đầy đủ trong ngôn ngữ học Nga gắn liền với tên tuổi của L. V. Serba và những môn đệ của ông. Theo thuyết này, âm tiết được phát âm bằng một đợt stress cơ thịt của cỗ máy phát âm. Mỗi đợt như vậy hoàn toàn có thể chia làm ba tiến trình : tăng mức độ căng, đỉnh căng thẳng mệt mỏi và giảm độ căng, song song với quy trình đó, cũng có một quy trình tăng, giảm độ hữu thanh. Có thể trình diễn sơ đồ phân giới hai âm tiết hoa hồng trong tiếng Việt như sau :
h

o

a

a

ho

ng

Chúng ta biết rằng sự stress cơ thịt của cỗ máy phát âm độc lạ giữa nguyên âm và phụ âm. Nhưng mặt khác, độ căng của những âm tố cũng đổi khác rõ ràng trong quy trình phát âm ( cũng như độ hữu thanh ) .
Thuyết độ căng rõ ràng rất tương thích với định nghĩa âm tiết là đơn vị chức năng phát âm nhỏ nhất ( đơn vị chức năng ấy ứng với một đợt căng thẳng mệt mỏi cơ thịt của bộ mát phát âm ). Biên giới của âm tiết được xác lập là biên giới giữa hai đợt căng thẳng mệt mỏi cơ thịt của cỗ máy phát âm .
Tuy vậy, tất cả chúng ta chỉ phân biệt độ căng khi phát âm một âm tố bằng cảm xúc cơ thịt mà thôi. Các máy móc thí nghiệm tân tiến đo được cao độ, trường độ và cường độ của âm tố, còn đo độ căng thì rất khó .
Trong tiếng Việt, âm tiết có cương vị ngôn ngữ học rõ ràng và được đơn lập hóa về mặt ngữ âm do cấu trúc đặc biệt quan trọng của nó .
Âm tiết trong tiếng Việt là đơn vị chức năng được phân xuất và nhận diện một cách thuận tiện, thế cho nên yếu tố ranh giới âm tiết không cần đặt ra. Đối với tiếng Việt, cả hai thuyết trên đây đều có hiệu lực hiện hành lý giải. Thuyết độ căng làm sáng tỏ chính sách cấu trúc âm tiết về mặt cấu âm, còn thuyết độ vang lý giải cấu trúc âm tiết về mặt âm học .
BÀI TẬP26. Hãy phân loại những âm tố trong âm tiết của mấy câu thơ sau đây theo thang bậc tiếng thanh của thuyết độ kêu :

Tiếng suối trong như tiếng hát xa

Trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa

Cảnh khuya như vẽ, người chưa ngủ

Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà.

(Hồ Chí Minh – Cảnh khuya)
27. Hãy vẽ sơ đồ những âm tiết trong câu thơ thứ nhất theo thang bậc độ căng .

2. Chức năng của âm tiết trong các ngôn ngữ
Mối quan hệ giữa việc phân loại lời nói thành âm tiết, và sự phân loại lời nói thành những đơn vị chức năng có nghĩa – tức hình vị và từ – rất khác nhau trong những ngôn từ .
Trong những ngôn từ âm tiết tính ( như tiếng Trung Quốc, tiếng Miến Điện, tiếng Việt v.v … ), nói chung âm tiết trùng với hình vị – đơn vị chức năng cơ bản của ngữ pháp. Âm tiết có tính năng là vỏ ngữ âm của hình vị, và tạo nên một đơn vị chức năng đặc biệt quan trọng, gọi là hình tiết. Về hoạt tính ngữ pháp, đơn vị chức năng này gần giống như từ của những ngôn từ Ấn – Âu .
trái lại trong những ngôn từ phi âm tiết tính ( như những ngôn từ Ấn – Âu, và hầu hết những ngôn từ trên quốc tế ) không thấy mối quan hệ nào giữa việc phân loại ngữ lưu thành hình vị và thành âm tiết. Ví dụ, trong tiếng Nga, phân loại từ ruka ( tay ) và zd ’ elat ’ ( làm xong ) :
1. thành hình vị : / ruk – a /, / z – d’el – at ’ /
2. thành âm tiết : [ ru – ka ], [ zd’e – lat ’ ]
Như vậy, âm tiết và sự phân loại âm tiết trong những ngôn từ này không tương quan đến nghĩa, còn hình vị và việc phân loại ranh giới hình vị lại tương quan đến nghĩa. Âm tiết không phải là đơn vị chức năng âm vị học. Vì vậy công dụng của âm tiết trở nên không rõ ràng và là một yếu tố được bàn luận. Liệu hoàn toàn có thể tìm thấy những công dụng nào đó của âm tiết, chung cho những ngôn từ và không phụ thuộc vào vào mối quan hệ của nó với nghĩa hay không .
Xuất phát từ chỗ coi âm tiết là đơn vị chức năng phát âm nhỏ nhất, tất cả chúng ta hoàn toàn có thể đề cập đến 1 số ít công dụng sau đây của âm tiết :
a. Âm tiết có công dụng tổ chức triển khai vật liệu âm thanh của ngôn từ bằng cách hợp nhất những âm tố trong một đơn vị chức năng phát âm nhỏ nhất. Trong số lượng giới hạn này, những âm tố tác động ảnh hưởng lẫn nhau về mặt cấu âm và biến hóa phẩm chất ngữ âm cho tương thích với nhau. Sự hợp nhất này đặt cơ sở cho việc thiết kế xây dựng những đơn vị chức năng có nghĩa của ngôn từ .
b. Âm tiết là môi trường tự nhiên để hiện thực hoá những hiện tượng kỳ lạ ngôn điệu như trọng âm, âm điệu. ( Ví dụ : trong tiếng Việt mỗi một âm tiết mang một thanh điệu ) .

c. Âm tiết có chức năng cấu thành tiết điệu của lời nói. Chức năng này đặc biệt thể hiện rõ trong ngôn ngữ thơ.

3. Cấu trúc âm tiết trong các ngôn ngữ

Âm tiết là đơn vị chức năng xuất hiện trong toàn bộ những ngôn từ trên quốc tế. Cấu trúc của nó rất phức tạp, có đặc thù riêng trong từng ngôn từ. Vì vậy, việc tìm kiếm một quy mô cấu trúc mặt phẳng chung cho mọi ngôn từ là việc khó. Mặc dù vậy, nhiều nhà nghiên cứu đã thử làm điều này .
Theo V. S. Kasevich, âm tiết trong những ngôn từ thường có một cấu trúc hạt nhân là CV ( C : phụ âm, V : nguyên âm ). Phía trái hạt nhân có một cấu trúc nhỏ, gọi là cấu trúc trước hạt nhân, gồm có những phụ âm ( có số lượng từ 0 -> n ). Ví dụ, trong tiếng Việt, âm tiết có dạng hạt nhân CV như ra, sa, trước hạt nhân không có cấu trúc những phụ âm. Trong khi đó, những ngôn từ Mon – Khmer và những ngôn từ thuộc chi Chăm ở Nước Ta còn giữ cấu trúc phụ âm trước hạt nhân, ví dụ : tiếng Khmer Nam bộ : srah ( hồ ), ncram ( xô đẩy ) ; tiếng Ê – đê : msah ( ướt ), kmlă ( chớp ) v.v … Trong số phụ âm này, thường phụ âm đứng càng gần cấu trúc hạt nhân càng bền vững và kiên cố hơn. Các phụ âm càng ở xa hạt nhìn càng dễ bị rơi rụng đi trong quy trình rút gọn âm tiết .
Bên phải hạt nhân cũng có một cấu trúc nhỏ, gọi là cấu trúc sau hạt nhân. Đó là cấu trúc của phụ âm, bán nguyên âm hoặc bán nguyên âm và phụ âm. Đối với những ngôn từ Ấn – Âu, cấu trúc này ít xác lập hơn vì nó hay đổi khác bởi những qui luật âm vị học và hình thái học, và nó ít gắn bó với nguyên âm làm hạt nhân. Ngược lại trong nhiều ngôn từ Đông phương, cấu trúc này thường khá xác lập và tích hợp ngặt nghèo với nguyên âm đi trước. Trong tiếng Việt, sau hạt nhân là những phụ âm tắc vô thanh, phụ âm mũi hay bán nguyên âm [ – u ], [ – i ], trong những tiếng Mon – Khmer hoàn toàn có thể có thêm những âm cuối xát [ – s ], [ – h ], âm bên [ – l ] và âm rung [ – r ]. Ngoài ra còn có những tổ hợp âm cuối như [ – ih ], [ – i ? ], [ – uh ] v.v … Ví dụ trong tiếng Khmer Nam bộ : cah ( già ), nbi : l ( muối ), tiếng Kơ – ho : miuh meuh ( lấc cấc ), cùih yờh ( úi chà ), hay tiếng Mnông Prâng : nus ( tim ), riês ( rễ ), mbăr ( bay ) v.v …

Cấu trúc sau hạt nhân có thế bị tách đôi ở một số tiếng Ấn Âu do số lượng phụ âm quá nhiều. Một số phụ âm kết hợp với nguyên âm tạo thành vần, số khác tạo thành phụ âm cuối.
E. C. Fudge đã dưa ra sơ đồ cấu trúc âm tiết tiếng Anh sau đây ( dẫn theo Kasevich, 1983 ) :
Am tiet

Van

Am cuoi

Am đau

Đinh

Sau đinh

1
23

4

56

Ví dụ: từ glimpse được Fudge phân tích cấu trúc như sau:

gl: âm đầu (1: g – 2: l)

imp : vần ( 3 : i ( đỉnh ) – 4 và 5 : m p ( sau đỉnh ) )
s : âm cuối ( 6 )
Cần nói thêm rằng trong những ngôn từ Đông phương, trong phần vần thường có thêm giới âm ( hay âm đệm ) đứng ở trước đỉnh ( ví dụ : giới âm là / u / trong tiếng Việt, giới âm / i / trong tiếng Triều Tiên, giới âm / i / và / u / trong tiếng phổ thông Trung Quốc v.v … ) còn phần sau đỉnh thì nhập một với âm cuối. Cấu trúc âm tiết tiếng Việt tất cả chúng ta sẽ điều tra và nghiên cứu kỹ hơn trong phần sau .

BÀI TẬP

28. Dựa theo sơ đồ âm tiết của E. C. Fudge, bạn hãy thử vẽ sơ đồ cấu trúc âm tiết tiếng Việt.
29. Theo bạn, cấu trúc trước hạt nhân và sau hạt nhân của âm tiết tiếng Việt là gì ?

II. ÂM TIẾT TIẾNG VIỆT

1. Đặc điểm của âm tiết tiếng Việt
Một đặc thù cơ bản của âm tiết tiếng Việt là ranh giới của nó và ranh giới của hình vị luân luôn trùng nhau, hay nói cách khác, mỗi âm tiết là hình thức miêu tả của một hình vị. Ví dụ từ sinh viên gồm hai hình vị, mỗi hình vị có vỏ ngữ âm là một âm tiết là sinh và viên. Như trên đã nói, đây là đặc thù chung cho một số ít ngôn từ như tiếng Hán, tiếng Thái, tiếng Miến Điện v.v … Chính địa thế căn cứ vào đặc thù nêu trên mà người ta gọi những ngôn từ như tiếng Việt, tiếng Hán, tiếng Thái, tiếng Miến Điện … là ngôn từ có cấu trúc âm tiết tính .
Tính chất âm tiết tính của tiếng Việt đưa đến nhiều hệ quả quan trọng về ngữ âm cũng như về ngữ pháp. Về mặt ngữ âm, do mỗi âm tiết là vỏ ngữ âm của một hình vị, và cũng thường là vỏ ngữ âm của từ đơn, nên số lượng những âm tiết là có tính biểu hạn. Ở những ngôn từ có cấu trúc phi âm tiết tính, như những ngôn từ Ấn – Âu, số lượng những âm tiết là không số lượng giới hạn .
Là vỏ ngữ âm của một hình vị hay một từ đơn, mỗi âm tiết tiếng Việt khi nào cũng tương ứng với một ý nghĩa nhất định, nên việc phá vỡ cấu trúc âm tiết trong ngữ lưu, tức việc xê dịch vị trí của những âm tố ( âm vị ) của cùng một hình vị, từ âm tiết này sang âm tiết khác, là điều ít khi xảy ra. Ví dụ, từ cảm ơn, có [ m ] là phụ âm cuối trong âm tiết cảm, phụ âm này không hề trở thành phụ âm đầu của âm tiết đi sau được, vì như thế sẽ cho ra một từ khác là cả mơn .
Kết quả là trong tiếng Việt âm tiết có một cấu trúc ngặt nghèo, mỗi âm tố ( âm vị ) có một vị trí nhất định trong âm tiết. Đứng đầu âm tiết khi nào cũng là một phụ âm, cuối âm tiết là một phụ hay bán nguyên âm, phụ âm cuối luôn luôn ở cuối âm tiết, không hề trở thành âm đầu được. Do đó, phụ âm cuối và âm đầu làm thành hai đối hệ khác nhau, có vị trí và công dụng khác nhau trong cấu trúc âm tiết .

Trong các ngôn ngữ phi âm tiết tính, như các ngôn ngữ Ấn–Âu do hình thức biểu đạt của hình vị không trùng với âm tiết, mà thường là một âm vị, nên vị trí của âm vị trong âm tiết là không cố định. Các âm vị của cùng một hình vị có thể đứng cuối âm tiết trong một kiểu kết hợp này, và đứng đầu âm tiết trong một kiểu kết hợp khác. Ví dụ, trong tiếng Nga, hình vị dom (nhà) có âm vị [m] ở cuối âm tiết, âm vị này có vị trí ở đầu âm tiết ma trong từ doma (ở nhà). Tiếng Nga và các ngôn ngữ có cùng đặc điểm như tiếng Anh, tiếng Pháp,… được gọi là ngôn ngữ có kết cấu âm vị tính. Âm vị của các ngôn ngữ Ấn–Âu với tư cách là đơn vị khu biệt nghĩa của từ, không có một vị trí cố định trong âm tiết như âm vị của tiếng Việt.

Một đặc thù khác của âm tiết tiếng Việt là mỗi âm tiết đều có mang một thanh điệu nhất định. Việc biểu lộ thanh điệu yên cầu âm tiết phải có một trường độ cố định và thắt chặt. Tính chất cố định và thắt chặt của trường độ âm tiết làm cho những yếu tố bên trong âm tiết trừ phụ âm đầu, không có một trường độ cố định và thắt chặt, mà đắp đổi lẫn nhau, tương quan với nhau rất ngặt nghèo .
Những đặc thù vừa nêu cho thấy tầm quan trọng của âm tiết trong việc điều tra và nghiên cứu ngữ âm tiếng Việt. Là đơn vị chức năng có công dụng khu biệt nghĩa của từ, những âm vị trong tiếng Việt đồng thời là yếu tố cấu trúc của âm tiết, có một vị trí cố định và thắt chặt trong cấu trúc âm tiết. Do đó, việc phân xuất những âm vị trong tiếng Việt phải xuất phát từ việc nghiên cứu và phân tích những cấu trúc âm tiết. Nói cách khác, âm tiết là xuất phát điểm của việc nghiên cứu và điều tra âm vị học trong tiếng Việt .

2. Cấu trúc âm tiết tiếng Việt
Việc nghiên cứu và phân tích âm tiết tiếng Việt trên bình diện ngữ âm học cũng như trên bình diện hình thái học cho thấy những yếu tố trong âm tiết có những mức độ độc lập khác nhau .

– Trên bình diện ngữ âm học, các cứ liệu thực nghiệm cho thấy âm tiết tiếng Việt được cấu tạo bởi ba thành tố độc lập là thanh điệu, phụ âm đầu và phần còn lại.

Thanh điệu là yếu tố luôn xuất hiện trong mọi âm tiết tiếng Việt. Tính chất độc lập về mặt ngữ âm của thanh điệu bộc lộ ở chỗ nó có đường nét và trường độ tương đối không thay đổi tuỳ thuộc vào những mô hình âm tiết .
Phụ âm đầu là yếu tố khởi đầu của âm tiết. Tính chất độc lập của phụ âm đầu biểu lộ ở chỗ nó không tham gia vào việc đắp đổi về trường độ giữa những yếu tố bên trong âm tiết .
Phần còn lại của âm tiết, có từ một đến ba yếu tố, gồm một bán nguyên âm chiếm vị trí trung gian giữa phụ âm đầu và phần còn lại, một nguyên âm âm tiết tính và một phụ âm hoặc bán nguyên âm cuối, có vai trò kết thúc âm tiết. Trừ bán nguyên âm trước nguyên âm âm tiết tính, những yếu tố của phần còn lại link với nhau rất ngặt nghèo, làm thành một khối. Để bảo vệ cho đặc thù cố định và thắt chặt về trường độ của âm tiết, những yếu tố của phần còn lại có sự đắp đổi lẫn nhau về trường độ : nếu nguyên âm dài thì phụ âm hay bán âm cuối ngắn, ngược lại, nếu nguyên âm ngắn thì âm cuối dài. Các yếu tố của phần còn lại không có một trường độ cố định và thắt chặt, và do đó, mức độ độc lập về mặt ngữ âm của chúng là thấp hơn so với phụ âm khởi đầu âm tiết. Phần còn lại của âm tiết được gọi là phần vần, vì đây là bộ phận đoạn tính tích hợp với thanh điệu tạo nên vần thơ .

– Trên bình diện hình thái học, tuy rằng ranh giới của âm tiết và ranh giới của hình vị luôn luôn trùng nhau, nhưng cũng có thể nói đến một thứ ranh giới bán hình vị đi qua giữa thanh điệu, âm đầu và phần vần, trong cách cấu tạo từ với –iêc được gọi là hiện lượng iêc hóa, như ghế ghiếc, học hiệc. Từ mới được cấu tạo bằng cách tạo thêm một âm tiết mới, có âm đầu là phụ âm đầu của từ gốc, phần vần là “iêc”, và có thanh điệu là “sắc” hoặc “nặng”. Các từ được cấu tạo bằng –iêc, ngoài nghĩa riêng, còn có một nét nghĩa chung là tập hợp và khinh thường. Do đó, bộ phận “iêc” có thể được gọi là một đơn vị ngữ pháp, và ranh giới giữa thanh điệu, âm đầu và vần là có ý nghĩa hình thái học.

Nếu như hoàn toàn có thể tìm thấy năng lực phân loại âm tiết tiếng Việt trên bình diện hình thể học thành ba bộ phận thanh điệu, âm đầu và vần, thì trong nội bộ phần vần, không hề tìm thấy những ranh giới có ý nghĩa hình thái học đi qua những yếu tố của nó. Hiện tượng luân phiên giữa những nguyên âm cùng độ mở có âm sắc trái chiều như u – i, ô – ê, và o – e trong những từ láy chúm chím, hổn hển, mon men, cũng như hiện tượng kỳ lạ luân phiên giữa những phụ âm cuối mũi và không mũi có cùng vị trí cấu âm trong những từ đèm đẹp, hun hút không có đặc thù ngữ nghĩa hóa ( giữa những từ nêu trên không có một ý nghĩa chung ), chỉ cho thấy năng lực chia tách về mặt ngữ âm giữa nguyên âm và phụ âm cuối .

Tóm lại, có những sự kiện ngữ âm cũng như hình thái học cho thấy rằng các yếu tố của âm tiết tiếng Việt có mức độ độc lập khác nhau, chia thành hai bậc.

+ Bậc một là những yếu tố độc lập về mặt ngữ âm và có thể được tách rời về mặt hình thái học, đó là thanh điệu, âm đầu và vần.

+ Bậc hai là các yếu tố của phần vần, gồm bán nguyên âm trước nguyên âm âm tiết tính (được gọi là âm đệm), nguyên âm âm tiết tính (được gọi là âm chính), phụ âm hoặc bán nguyên âm cuối (được gọi là âm cuối). Các yếu tố này gán liền với nhau về mặt ngữ âm do tính chất cố định về trường độ của âm tiết và chỉ được tách ra bằng những ranh giới thuần túy ngữ âm học. Nói cách khác, âm tiết tiếng Việt có cấu trúc hai bậc.

Các thành tố của âm tiết tiếng Việt và quan hệ hai bậc giữa những thành tố hoàn toàn có thể được trình diễn trong lược đồ sau đây :

3. Các loại hình âm tiết tiếng Việt
Căn cứ vào sự xuất hiện hay vắng mặt của âm cuối, vào đặc trưng có âm cuối, những âm tiết tiếng Việt hoàn toàn có thể chia ra những loại sau :

– Âm tiết mở: không có âm cuối. Ví dụ: chưa, mẹ

– Âm tiết nửa mở: có âm cuối là một bán nguyên âm. Ví dụ: mai, nhảy, sào, sau.

– Âm tiết nửa khép: có âm cuối là một phụ âm mũi. Ví dụ: làm, tin, mênh, mông.

– Âm tiết khép: có âm cuối là một phụ âm tắc vô thanh.Ví dụ: tập, mệt, học, thích.

Một số nhà ngôn ngữ học còn phân loại âm tiết theo các đặc trưng mở đầu âm tiết (xem N. D. Andreev, 1975).

4. Một số hiện tượng ngữ âm có liên quan đến âm tiết

4.1. Nguyên âm đôi

Khái niệm âm tiết có tương quan ngặt nghèo với khái niệm nguyên âm đôi, nguyên âm ba ( gọi là đa nguyên âm ) .
Nguyên âm đôi là tổng hợp hai nguyên âm ( còn nguyên âm ba là tổng hợp ba nguyên âm ) được phát âm thành một âm tiết. Xét theo vị trí so với đỉnh âm tiết, người ta phân nguyên âm đôi thành loại đi xuống ( nguyên âm làm đỉnh âm tiết đi trước một nguyên âm phụ ), đi lên ( đỉnh âm tiết ở nguyên âm thứ hai và loại cân đối ( trong đó không phân biệt nguyên âm nào là đỉnh ). Có thể lấy những nguyên âm đôi tiếng Việt iê, ia, yê, ya, ua, ươ, ưa hoặc ao, iu, ôi làm ví dụ cho những nguyên âm đôi đi xuống. Các nguyên âm đôi đi lên cũng có trong tiếng Việt như oa, uê, uy, oe v.v … Loại nguyên âm đôi cân đối ít gặp hơn .
Các nguyên đôi trong một số ít trường hợp được coi là tổng hợp của hai âm vị nguyên âm ( nguyên âm đôi ngữ âm học ) trong những trường hợp khác lại có giá trị như một âm vị đơn ( nguyên âm đôi âm vị học ) .
Vấn đề xử lý âm vị học những nguyên âm đôi là một trong những yếu tố âm vị học phức tạp nhất. Vấn đề này cần được xử lý đơn cử trong từng ngôn từ. Vấn đề nguyên âm đôi trong tiếng Việt sẽ được đề cập đến kỹ hơn trong phần vần .
Cần phân biệt nguyên âm đôi với những nguyên âm chuyển sắc. Nguyên âm chuyển sắc không phai là tổng hợp hai nguyên âm, mà chỉ là một nguyên âm nhưng có âm hưởng khong đồng chất trong quy trình phát âm, có nghĩa là được mở màn hay kết thúc bởi một yếu tố nguyên âm phụ khác nhưng rất ngắn ( khi phiên âm yếu tố phụ này hoàn toàn có thể ghi thêm bảng ký hiệu phiên âm nhỏ ở trên về phía trước hay sau nguyên âm, ví dụ uo, ie, v.v … ) .

4.2. Sự biến hóa ngữ âm
Khái niệm âm tiết cũng tương quan mật thiết đến sự biến hoá ngữ âm. Vì những âm tố lời nói không phát âm đơn lập mà được phát âm trong dòng lời nói liên tục, vì vậy những âm tố hoàn toàn có thể tác động ảnh hưởng lẫn nhau, đặc biệt quan trọng là những âm tố lân cận được phát âm trong cùng một âm tiết, hoặc ở những âm tiết đi liền nhau. Ảnh hưởng lẫn nhau của những âm tố hoàn toàn có thể gây ra những hiện tượng kỳ lạ biến hóa ngữ âm khác nhau như : sự thích nghi, sự đồng điệu, dị hóa, bớt âm, thêm âm và nhược hóa của nguyên âm ở những âm tiết không có trọng âm v.v …

Một số hiện tượng biến hóa ngữ âm thường gặp trong tiếng Viết là:

a. Sự thích nghi:

Sự thích nghi Open giữa phụ âm và nguyên âm đứng cạnh nhau. Nếu âm tố sau biến hóa cho giống với âm tố đi trước, đó là thích nghi xuôi, còn nếu âm tố trước đổi khác cho hợp với âm tố sau là thích nghi ngược. Trong tiếng Việt, nguyên âm và phụ âm cuối tích hợp với nhau rất ngặt nghèo, tạo thành phần vần của âm tiết. Hiện tượng thích nghi biểu lộ rõ ràng trong những vần có nguyên âm dòng trước và dòng sau tròn môi tích hợp với phụ âm cuối ng và c .

b. Sự đồng hóa:
Xuất hiện giữa những âm tố hay hiện tượng kỳ lạ ngữ âm cùng loại ( giữa nguyên âm với nguyên âm, phụ âm với phụ âm, thanh điệu với thanh điệu v.v … ) khi một yếu tố biến hóa để giống với yếu tố kia .
Ví dụ :vỏn vẹn -> vẻn vẹn

muôn vạn -> muôn vàn

c. Sự dị hóa:
Xuất hiện giữa những âm tố hay nhưng hiện tượng kỳ lạ âm thanh cùng loại, khi một yếu tố biến hóa cho khác với yếu tố kia. Ví dụ :
nhỏ nhỏ -> nho nhỏ
nhợt nhạt -> nhàn nhạt

d. Sự bớt âm:
Là hiện tượng kỳ lạ rút gọn để dễ phát âm hơn. Hiện tượng này thường Open trong khẩu ngữ. Trong tiếng Việt, đó hoàn toàn có thể là sự bớt âm và sáp nhập những âm tiết như :
ba mươi mốt -> băm mốt
phải không -> phỏng

hay bỏ hãn âm tiết như: bốn mươi sau thành bốn sáu. Sự bớt âm cũng thường gặp trong các từ vay mượn tiếng nước ngoài.

BÀI TẬP

30. Hãy tìm nguyên âm đôi và nguyên âm ba trong những âm tiết của bốn câu thơ sau :

Có nhớ chăng hỡi gió rét thành Ba–lê,

Một viên gạch hồng Bác chống lại cả mùa băng giá,

Và sương mù thành Luân–đôn, người có nhớ,

Giọt mồ hôi Người nhỏ giữa đêm khuya.

(Chế Lan Viên – Người đi tìm hình của nước)

Hãy chỉ ra nguyên âm nào tạo đỉnh âm tiết trong trường hợp ấy.

31. So sánh phát âm miền Trung và miền Bắc:

Hiện tượng biến hóa ngữ âm nào đã xảy ra trong phát âm miền Bắc? Hãy giải thích hiện tượng đó.

32. Gọi những phụ âm : [ b ] hoặc [ d [, [ l ], [ r ], [ s ] trong tiếng Việt là A, nguyên âm [ a ] là B. Có những kiểu phối hợp nào ( trong những kiểu AB, BA, AA, BB ) được gật đầu trong tiếng Việt ? Tại sao ?

33. Gọi các phụ âm [ p ] hoặc [ t ], [ m ], [ n ] là A và nguyên âm [ a ] là B. Có những kiểu kết hợp nào được chấp nhận trong tiếng Việt? Bạn có nhận xét gì về sự kết hợp của các nguyên âm và phụ âm trong âm tiết tiếng Việt và vị trí của chúng trong âm tiết?

Каталог: library
library -> Tiểu luậN : Ứng dụng mạng neural trong nhận dạng ký TỰ quang học gvhd : ts. Đỗ Phúc
library -> Hỏi và ĐÁp lịch sử ĐẢng cộng sản việt nam
library -> Cot Tuy cua Dao Phat
library -> GưƠng hi sinh
library -> Ngữ VĂN 11 Tập mộT
library -> Khám phá trẻ em qua nét vẽ

tải về 200.66 Kb.
Chia sẻ với bạn bè của bạn: