Khởi nghĩa Hai Bà Trưng – Wikipedia tiếng Việt

Khởi nghĩa Hai Bà Trưng là cuộc khởi nghĩa chống Bắc thuộc đầu tiên trong lịch sử Việt Nam do hai chị em Trưng Trắc và Trưng Nhị lãnh đạo. Cuộc khởi nghĩa đã đánh đuổi được lực lượng cai trị nhà Đông Hán ra khỏi Giao Chỉ (tương đương một phần Quảng Tây, Trung Quốc và Bắc Bộ, Bắc Trung Bộ Việt Nam hiện nay), mang lại độc lập trong 3 năm cho người Việt tại đây.

Viết về khởi nghĩa Hai Bà Trưng có nhiều nguồn sử liệu, từ những sử liệu chính thống của Trung Quốc và Nước Ta đến những thần tích, giai thoại dân gian. Do những nguồn sử liệu chính thống không khá đầy đủ và thiếu thống nhất, những sử gia đã bổ trợ bằng những nguồn từ thần tích, ngọc phả. Sử liệu về sự kiện này còn nhiều nghi vấn, có nhiều thông tin không được thống nhất giữa những nguồn chính thống, những thần tích cũng có nhiều nội dung chưa ổn. Trong quy trình chỉnh sửa và biên tập, những sử gia đã có lựa chọn và so sánh giữa những giả thuyết từ những nguồn khác nhau .

Hoàn cảnh, nguyên do[sửa|sửa mã nguồn]

Từ khi nhà Triệu tàn phá An Dương Vương và thiết lập quyền quản lý trên chủ quyền lãnh thổ Âu Lạc cũ, chính sách thống trị dừng lại ở cấp Q. với đại diện thay mặt là 2 viên quan sứ ở 2 Q. Giao Chỉ và Cửu Chân. Đến khi nhà Tây Hán diệt nhà Triệu ( 111 TCN ), Lever thống trị vẫn ở cấp Q. ; chính sách những Lạc hầu, Lạc tướng của người Việt với quyền thế tập trên chủ quyền lãnh thổ Âu Lạc cũ được những chính quyền sở tại phương Bắc gật đầu cho duy trì, nhưng ngày càng suy yếu .Các Lạc tướng, Lạc hầu, Bồ chính để duy trì quyền hành và sự thế tập bị bắt buộc phải cộng tác với chính quyền sở tại quản lý phương Bắc. Trong hàng ngũ những Lạc tướng có sự phân hóa giữa một bên là những người thực sự cộng tác với chính quyền sở tại nhà Hán, bên kia là những người chỉ thần phục bên ngoài. [ 1 ]Từ khi nhà Đông Hán xây dựng, Hán Quang Vũ Đế tuy chưa dẹp xong những lực lượng cát cứ phương Bắc nhưng vẫn chăm sóc tới miền Nam. Tích Quang, Nhâm Diên làm Thái thú Giao Chỉ và Thái thú Cửu Chân của nhà Hán, ra sức triển khai chủ trương đồng nhất, đổi khác tập tục từ hôn nhân gia đình đến y phục, lễ nghĩa của người Việt bắt theo người Hán, dẫn đến xúc phạm nặng nề tới phong tục cũ nhiều đời của người Việt. [ 2 ] [ 3 ] [ 4 ]Từ khi Tô Định sang làm Thái thú Giao Chỉ năm 34, ách thống trị của nhà Đông Hán càng nặng nề hơn với người Việt. Tô Định tàn khốc và tham lam, tăng cường phục dịch và thuế khóa so với người Việt để cống nạp cho triều đình nhà Hán nhiều hơn, thúc ép những Lạc tướng nhiều hơn. [ 4 ] Sự đụng chạm lớn về văn hóa truyền thống, tín ngưỡng và kinh tế tài chính khiến xích míc giữa người Việt – không chỉ nhân dân mà cả những Lạc tướng – với chính sách thống trị của nhà Hán ngày càng nóng bức. [ 3 ] Vì vậy những Lạc tướng đã đoàn kết nhau lại để chống đối .

Nguyên nhân trực tiếp[sửa|sửa mã nguồn]

Trong số các Lạc tướng có ý chống lại sự thống trị của nhà Hán, nổi lên nhà Trưng Trắc ở Mê Linh, Phong Châu và nhà Thi Sách ở Chu Diên. Theo Đại Việt sử lược, Trưng Trắc và em gái là Trưng Nhị có cá tính mạnh mẽ, không chịu ràng buộc theo pháp luật mà Tô Định áp đặt[5]. Địa bàn mà Trưng Trắc quản giữ khá rộng lớn, giữa dãy Ba Vì và Tam Đảo tức là trung tâm quốc gia Văn Lang của vua Hùng trước đây, lọt vào giữa 3 khúc sông: khuỷu sông Đà, sông Hồng và sông Đáy. Còn địa bàn của Thi Sách liền kề với Mê Linh, cách nhau con sông Đáy, nằm trong châu thổ hữu ngạn sông Hồng và tả ngạn sông Đáy.[6][7]

Trưng Trắc kết hôn với Thi Sách, hai nhà đồng lòng tập hợp lực lượng chống lại sự quản lý của nhà Hán và đã tập hợp được sự ủng hộ của khá nhiều thủ lĩnh địa phương khác .Trước khí thế chống đối của những thủ lĩnh người Việt, Tô Định đã giết Thi Sách để kỳ vọng dập tắt sớm dự tính chống đối [ 8 ]. Thù chồng bị giết càng khiến Trưng Trắc hành vi hối hả trong việc khởi binh chống nhà Hán .

Tuy nhiên, có những sử liệu cho thông tin khác về Thi Sách. Ngoài việc ông tên là Thi (chứ không phải Thi Sách), Thủy kinh chú cho biết ông cùng Trưng Trắc khởi nghĩa thắng lợi và 3 năm sau mới tử trận cùng vợ; sách Thiên Nam ngữ lục cho rằng Thi Sách có tham gia khởi nghĩa với Trưng Trắc và tử trận trước khi khởi nghĩa thắng lợi[9] và sử gia Đào Duy Anh đồng tình với thuyết này[10].

Các sử gia khẳng định chắc chắn khởi nghĩa vẫn nổ ra dưới sự chỉ huy của Hai Bà Trưng dù chồng Trưng Trắc không bị giết. Do đó nguyên do chính dẫn tới cuộc khởi nghĩa không phải là cái chết của Thi Sách mà là chủ trương đồng nhất gắt gao và bóc lột khắc nghiệt của nhà Đông Hán so với người Việt tại Giao Chỉ đương thời. [ 3 ] [ 11 ] Lê Văn Siêu trong sách “ Nước Ta văn minh sử ” thậm chí còn còn cho rằng, việc Thi Sách tên thật là gì, có bị giết hay không trong sự kiện Hai Bà khởi nghĩa không phải là một cụ thể quan trọng [ 12 ] .

Lực lượng chỉ huy cuộc khởi nghĩa[sửa|sửa mã nguồn]

Vai trò chỉ huy nòng cốt là những Lạc hầu, Lạc tướng dòng dõi Hùng Vương, có uy tín với nhân dân và không ít được chính quyền sở tại đô hộ phương Bắc vì nể [ 8 ]. Ngoài 3 đại diện thay mặt tiêu biểu vượt trội là Trưng Trắc, Trưng Nhị và Thi Sách, những sử gia khẳng định chắc chắn còn có nhiều thủ lĩnh địa phương khác có nguồn gốc Lạc tướng .Một nhân vật được xem là đóng vai trò quan trọng trong thời kỳ trước khởi nghĩa là bà Man Thiện – mẹ của Trưng Trắc và Trưng Nhị. Bà được xem là cháu chắt bên ngoại của Hùng Vương, góa chồng sớm, nuôi dạy hai con gái nghề trồng dâu nuôi tằm và võ nghệ [ 13 ]. Bà Man Thiện có vai trò tổ chức triển khai lực lượng, tiếp xúc với những quan lang những vùng xung quanh ủng hộ con khởi nghĩa .Điều đáng chú ý quan tâm là phần đông những tướng lĩnh của cuộc khởi nghĩa là phụ nữ được những thần tích, truyền thuyết thần thoại ghi lại : Trưng Trắc, Trưng Nhị, Man Thiện, Diệu Tiên, Bát Nàn, Đào Kỳ, Lê Hoa, Lê Chân, Phương Dung, Trinh Thục, Thánh Thiên, Thiện Hoa, Nàng Tía, Xuân Hương, Ả Di, Ả Tắc, Ả Lã, Nàng Đô … Số tướng lĩnh nam chiếm số lượng ít hơn : Đỗ Năng Tế, Hùng Nguyên ( chồng Trưng Nhị ), ông Đống, ông Cai, ông Nà, Đồng Bảng, Đô Chính, Đô Dương … Các tướng lĩnh này đều có quan hệ huyết thống bên nội hay ngoại, hoặc là bè bạn của nhau [ 14 ]. Theo quan điểm của những sử gia, dù được đời sau gán cho những “ mỹ tự ” và được đặt “ họ ” ( tên họ ), mà vào những năm đầu Công nguyên người Việt chưa có ” họ “, nhưng tổng thể cho thấy cấu trúc quan hệ huyết tộc, vị trí, vai trò của người phụ nữ, người mẹ, người vợ còn rất lớn không chỉ trong mái ấm gia đình mà cả trong mọi mặt của hoạt động giải trí xã hội Nước Ta khi đó. Điều đó được xem là tàn dư của chính sách mẫu quyền còn phổ cập thời Hai Bà Trưng ở Nước Ta [ 14 ] .Các sử gia thống kê số tướng lĩnh tham gia khởi nghĩa Hai Bà Trưng [ 9 ] :

• Khu vực Hà Tây cũ, Vĩnh Phúc và Phú Thọ: 75 người.
• Khu vực ngoại thành Hà Nội (cũ, không bao gồm Hà Tây cũ): 28 tướng.
• Khởi nghĩa của Hai Bà Trưng diễn biến vào năm 42

Hội thề Hát Môn[sửa|sửa mã nguồn]

Căn cứ theo giả thuyết do Thiên Nam ngữ lục nêu mà sử gia Đào Duy Anh đồng tình, cuộc nổi dậy chống nhà Đông Hán đã diễn ra vào nửa cuối năm 39 và bị Tô Định trấn áp khiến Thi Sách bị hại. Sau khi Thi Sách bị Tô Định giết, Trưng Trắc và các Lạc tướng càng căm thù, quyết tâm chống lại nhà Hán để trả thù. Bà cùng Trưng Nhị mang quân bản bộ về giữ Hát Môn[15].

Ngày mồng 4 tháng 9 [ 16 ] năm Kỷ Hợi ( 39 ), Trưng Trắc và Trưng Nhị tập hợp những tướng lĩnh cùng nhau làm Hội thề ở bãi đá Tràng Sa, cửa sông Hát ( huyện Phúc Thọ, TP. Hà Nội ) thuộc huyện Mê Linh thời đó. Thiên Nam ngữ lục ghi lời thề của Trưng Trắc như sau : [ 17 ] [ 18 ]

“Một xin rửa sạch nước thù

Hai xin dựng lại nghiệp xưa họ Hùng

Ba kêu oan ức lòng chồng

Bốn xin vẻn vẹn sở công lênh này“.

Đánh đuổi Tô Định[sửa|sửa mã nguồn]

Sau một thời hạn chuẩn bị sẵn sàng, tháng 2 năm 40, Trưng Trắc cùng Trưng Nhị chính thức phát động khởi nghĩa chống lại nhà Đông Hán. Sách Đại Việt sử ký tiền biên của Ngô Thì Sĩ ghi lại lời chép trong dã sử cho biết, khi Trưng Trắc xuất quân vẫn chưa hết tang chồng, bà trang điểm rất đẹp. Các tướng hỏi vì sao, bà đáp rằng :

Việc binh không thể ảnh hưởng. Nếu giữ lễ và làm xấu dung nhan thì nhuệ khí tự nhiên suy kém. Cho nên ta mặc đẹp để mạnh thêm nhiều màu sắc của quân, khiến cho bọn giặc trông thấy động lòng, lợi là chí tranh đấu, thì dễ giành phần thắng.

Mọi người nghe đều thán phục là không bằng bà [ 19 ] .Cuộc khởi nghĩa được sự hưởng ứng của nhiều đội quân và nhân dân những nơi thuộc Âu Lạc và Nam Việt cũ. [ 20 ] [ 21 ] Quân Hai Bà đánh hãm trị sở Luy Lâu. Sử sách ghi lại rất sơ lược diễn biến cuộc khởi nghĩa của Hai Bà từ khi khởi đầu tới khi thắng lợi. Sách Hậu Hán thư chép :

“Năm Kiến Vũ thứ 16 (40), người con gái ở Giao Chỉ là Trưng Trắc và em gái là Trưng Nhị làm phản, đánh phá quận. Trưng Trắc là con gái Lạc tướng huyện Mê Linh, là vợ Thi Sách người Chu Diên, rất hùng dũng. Thái thú Giao Chỉ là Tô Định dùng pháp luật trói buộc, Trưng Trắc phẫn nộ, vì thế mà làm phản. Do vậy, những người Man, người Lý ở Cửu Chân, Nhật Nam, Hợp Phố đều hưởng ứng. Gồm chiếm được 65 thành tự lập làm vua. Thứ sử Giao Chỉ và các thái thú chỉ giữ được thân mình mà thôi.”

Sách Thủy kinh chú chép : [ 22 ]

“[Hai Bà] công phá châu huyện, hàng phục được các Lạc tướng, họ đều suy tôn Trưng Trắc làm vua.“

Các sử gia địa thế căn cứ theo những thần phả và thần thoại cổ xưa tóm lược trình tự cuộc khởi nghĩa như sau : [ 22 ] [ 23 ] [ 24 ]

Quân Hai Bà trước tiên tấn công đô úy trị quận Giao Chỉ ở Mê Linh. Chiếm được nơi đây, Hai Bà Trưng tiến đánh huyện Tây Vu, chiếm thành Cổ Loa.

Trên đà thắng lợi, từ Cổ Loa, Hai Bà Trưng mang quân vượt sông Hoàng, sông Đuống đánh trị sở Giao Chỉ ở Luy Lâu bên bờ sông Dâu (lãng Lũng Khê, Thuận Thành, Bắc Ninh). Quân khởi nghĩa tấn công quá nhanh khiến Tô Định không kịp trở tay. Trước thế mạnh của quân Hai Bà, các viên quan cầm đầu không trở tay kịp và không dám chống cự, bỏ chạy về phương Bắc.

Thái thú Giao Chỉ là Tô Định hoảng hốt cũng tháo chạy. Để thoát thân, Tô Định phải cạo tóc, cạo râu, trà trộn vào loạn quân, vứt bỏ ấn tín mà chạy. Tương truyền người Việt đương thời vẫn có tục lệ phổ biến là cạo tóc, nên Tô Định làm như vậy để bắt chước cho khỏi bị phát hiện trên đường trốn[25]. Cuối cùng Tô Định thoát về quận Nam Hải, bị Mã Viện dâng sớ lên Hán Quang Vũ Đế hạch tội “thấy tiền thì giương mắt lên, thấy giặc thì cụp mắt xuống”. Vua Hán hạ ngục trị tội Tô Định.

Cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng được nhân dân khắp nơi hưởng ứng rất nhiều. Sau khi Luy Lâu bị hạ, các thành khác nhanh chóng tan vỡ và quy phục. Cuộc khởi nghĩa lan rộng vào Cửu Chân, Nhật Nam, sang Uất Lâm, Hợp Phố…

Khởi nghĩa thắng lợi, Trưng Trắc lên ngôi vua, xưng vương. Thần phả cho biết Trưng Nhị được phong làm Phó vương [ 26 ] .
Các nguồn sử liệu đều thống nhất rằng khoanh vùng phạm vi cuộc khởi nghĩa không gói gọn trong khoanh vùng phạm vi Q. Giao Chỉ mà là hàng loạt Giao Chỉ Bộ đương thời, tức là trong khoảng chừng hàng loạt chủ quyền lãnh thổ nước Nam Việt cũ. Có quan điểm lý giải đó là nguyên do vì sao chủ quyền lãnh thổ thời Hai Bà Trưng được gọi là Lĩnh Nam ( “ Lĩnh Nam riêng một triều đình nước ta ” ) [ 27 ] .Các bộ sử cũ như Đại Việt sử lược, Đại Việt sử ký toàn thư, Khâm định Việt sử thông giám cương mục đều ghi Hai Bà Trưng chiếm được 65 thành. Riêng Ngô Thì Sĩ soạn Đại Việt sử ký tiền biên đã kê lại từng thành ( huyện ) trong mỗi Q. và cho ra tổng số những thành thuộc 7 Q. đất Âu Lạc và Nam Việt cũ ( Giao Chỉ, Cửu Chân, Nhật Nam, Hợp Phố, Thương Ngô, Uất Lâm, Nam Hải ) chỉ là 56 [ 19 ] .Tuy nhiên, lại có quan điểm cho rằng khoanh vùng phạm vi cuộc khởi nghĩa rộng hơn như vậy, không riêng gì gồm có trong khoanh vùng phạm vi Giao Chỉ Bộ mà lan sang cả một số ít địa phương phía nam Dương châu và Kinh châu, do đó tổng số huyện thành mà sử cũ ghi 65 là đúng chuẩn [ 28 ] .Các sử gia văn minh xem xét khoanh vùng phạm vi cuộc khởi nghĩa dè dặt hơn và cũng không thống nhất. Trần Trọng Kim và Đào Duy Anh, tuy cùng ghi nhận số 65 thành nhưng cho rằng khoanh vùng phạm vi cuộc khởi nghĩa chỉ gồm có những Q. : Giao Chỉ, Cửu Chân, Nhật Nam và Hợp Phố [ 15 ] [ 29 ]. Các sách Lịch sử Nước Ta do những nhóm tác giả khác nhau cũng ghi nhận khoanh vùng phạm vi khác nhau : có nguồn chỉ ghi nhận khoanh vùng phạm vi khởi nghĩa trong 2 Q. Giao Chỉ và Cửu Chân [ 24 ], nguồn khác lại khẳng định chắc chắn khoanh vùng phạm vi trên 7 Q. Giao Chỉ Bộ, tức là toàn chủ quyền lãnh thổ Âu Lạc và Nam Việt cũ [ 9 ] .

Hệ quả và ý nghĩa[sửa|sửa mã nguồn]

Dưới sự chỉ huy của hai chị em Trưng Trắc, Trưng Nhị, nhiều lực lượng chống ách đô hộ của nhà Đông Hán đã phối hợp làm một, trở thành một trào lưu khởi nghĩa rộng lớn của người Việt, đánh đổ sự quản lý của nhà Hán trên hàng loạt chủ quyền lãnh thổ Âu Lạc và Nam Việt cũ [ 23 ] .Điều này được những sử gia nhìn nhận là một sự thức tỉnh của ý thức dân tộc bản địa Việt, một sự tái nhận thức quan trọng về quyền sống theo cách riêng của người Việt. Cuộc khởi nghĩa phản ánh ý thức dân tộc bản địa đã khá rõ ràng của Lạc tướng và Lạc dân trong những bộ lạc hợp thành nước Âu Lạc cũ. Ý thức về độc lập chủ quyền lãnh thổ vương quốc của dân tộc bản địa Việt trên con đường hình thành qua hơn 200 năm mất nước – khoảng chừng thời hạn mà những triều đại phong kiến phương Bắc ráo riết thực thi đồng nhất nhằm mục đích biến Âu Lạc vĩnh viễn là quận huyện của Trung Quốc – vẫn sống sót và tăng trưởng trong lòng người Việt [ 30 ] .

Đây là cuộc khởi nghĩa chống sự cai trị của Trung Quốc đầu tiên của người Việt trong 1000 năm Bắc thuộc[31]. Các Lạc tướng cùng hậu duệ của họ là đại biểu của phong trào này[32].

Hai Bà Trưng đã dựa vào nhân dân khôi phục lại sự nghiệp cũ của vua Hùng. Cuộc khởi nghĩa là sự phủ nhận hiên ngang cường quyền của các triều đại phương Bắc coi các dân tộc xung quanh là “Man Di” (“man tộc”, “man rợ” hay “mọi rợ”), thuộc quốc buộc phải phục tùng “thiên triều”, “thiên tử”, phủ nhận tư tưởng “tôn quân, đại thống nhất”[32].

Cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng do phụ nữ đứng đầu, trong quốc tế tư tưởng “ trọng nam khinh nữ ” của đế chế Hán cổ đại, được xem là sự đối chọi kinh khủng về văn hóa truyền thống, nếp sống, nếp tư duy của đôi bên Nam – Bắc, Việt – Hán [ 32 ] .

Chống quân xâm lược[sửa|sửa mã nguồn]

Source: https://dvn.com.vn
Category: Hỏi Đáp