Ứng dụng các giải pháp công nghệ trong hoạt động của thư viện

– Dương Đình Hòa –

Đặt vấn đề

Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4 với khuynh hướng tăng trưởng dựa trên nền tảng tích hợp cao độ của mạng lưới hệ thống liên kết số hóa – vật lý – sinh học với sự nâng tầm của Internet vạn vật và trí tuệ tự tạo đang làm đổi khác cơ bản nền sản xuất của thế giới. Thư viện, với vai trò như một TT văn hóa truyền thống, TT khoa học giáo dục và công nghệ, TT tri thức, đương nhiên đang đóng một vai trò quan trọng và là một trong những đầu mối phân phối thông tin, phân phối tài liệu trong thành phần “ tài liệu lớn – big data ” của cuộc cách mạng công nghiệp lần này. Trên thực tiễn, mạng lưới hệ thống thư viện nói chung trên cả nước đã và đang có những bước chuyển mình biến hóa, đang đứng trước nhiều thời cơ nhưng cũng phải đương đầu với không ít thử thách. Một trong những thử thách cần vượt qua so với những người làm công tác làm việc quản trị và làm trình độ thư viện đó là cần phải tiếp cận được với những công nghệ mới để qua đó có tư duy vận dụng vào phong cách thiết kế quy mô và quản lý và vận hành những hoạt động giải trí của thư viện mình .

Bài viết tập trung giới thiệu một số công nghệ chính và thường gặp trong các mô hình thư viện hiện đại trên thế giới và tại Việt Nam, qua đó là một nguồn tham khảo cho các thư viện khi có kế hoạch xây dựng cho mình một mô hình thư viện hiện đại.

Bạn đang đọc: Ứng dụng các giải pháp công nghệ trong hoạt động của thư viện

Các thiết bị công nghệ và phần mềm được áp dụng trong thư viện hiện nay

Việc lựa chọn công nghệ gồm có những thiết bị công nghệ và ứng dụng trên trong thực tiễn phụ thuộc vào vào nhiều yếu tố như mô hình thư viện, quan điểm và khuynh hướng tăng trưởng, nhu yếu và độ lớn của hội đồng người dùng, … Tuy nhiên ứng dụng công nghệ luôn cần song song với quy mô Giao hàng, đối tượng người tiêu dùng Giao hàng, đặc thù cấu thành của mỗi đơn vị chức năng thư viện, và vì vậy tất cả chúng ta hoàn toàn có thể thấy “ mô hình thư viện ” là một trong những yếu tố có ảnh hưởng tác động rõ nét nhất trong những thành phần trên. Điều này bộc lộ qua đặc thù Giao hàng, quy mô tổ chức triển khai của những mô hình thư viện khác nhau .
Cụ thể, so với quy mô thư viện ĐH ( academic library ) chuyên Giao hàng cho những đối tượng người tiêu dùng trong một môi trường tự nhiên giáo dục gồm có giảng viên, học viên và hướng tới một số ít môn loại huấn luyện và đào tạo và điều tra và nghiên cứu, do đó tất cả chúng ta hoàn toàn có thể thấy những quy mô tổ chức triển khai thư viện dạng Không gian học tập chung, Không gian thông tin … ( Learning Commons, Information Commons ) trong đó biến thư viện hoặc tổ chức triển khai tích hợp thành những khoảng trống học tập hay lớp học. Trong quy mô này tất cả chúng ta hoàn toàn có thể phát hiện những phòng học đa phương tiện, phòng điều tra và nghiên cứu, phòng đọc chuyên viên … cùng với những phương tiện đi lại tương hỗ cho việc giảng dạy, điều tra và nghiên cứu, thí nghiệm của giảng viên và học viên. Thư viện ĐH hoàn toàn có thể được tổ chức triển khai theo quy mô độc lập, hoặc quy mô phân nhánh gồm thư viện TT và những thư viện nhánh, tùy thuộc vào đặc thù hoạt động giải trí của mỗi đơn vị chức năng. Tại Nước Ta hầu hết những thư viện ĐH là những thư viện độc lập, chỉ gồm một thư viện chính, 1 số ít ít những trường lớn, tổ chức triển khai phong phú sử dụng quy mô thư viện phân nhánh .
Trong khi đó, quy mô thư viện công cộng ( public library ) với tính năng chính là chuyên ship hàng cho một hội đồng dân cư gồm có đủ mọi lứa tuổi, những tầng lớp khác nhau, gồm có cả những người khuyết tật. Vì thế ngoài những khoảng trống đọc sách thường thấy, trong thư viện công cộng tất cả chúng ta hoàn toàn có thể phát hiện những khoảng trống đi dạo vui chơi cho mọi lứa tuổi ; hay những quy mô học tập khoa học STEM Giao hàng cho mần nin thiếu nhi gồm có những khoảng trống thực hành thực tế những môn khoa học, công nghệ, sản xuất, toán học, nghệ thuật và thẩm mỹ …, kèm theo hoàn toàn có thể là những khoảng trống phát minh sáng tạo ( maker-space ) – thường được sắp xếp phối hợp với quy mô STEM hoặc sắp xếp độc lập cho những ai có nhu yếu suy tư, phát minh sáng tạo. Bên cạnh đó Không gian san sẻ kiểu S.hub là một quy mô được Samsung hỗ trợ vốn cho 1 số ít thư viện lớn tại TP. Hà Nội ( TVQG ), Đà nẵng, và Thành Phố Hồ Chí Minh với điểm nhấn là những khoảng trống mở được trang bị những thiết bị công nghệ, thiết bị đọc điện tử được đưa vào Giao hàng tại thư viện. Đặc biệt gần đây dưới sự hoạt động và chủ trì của Vụ Thư viện, doanh nghiệp và những nhà hảo tâm đã hỗ trợ vốn Dự án Xe xe hơi thư viện lưu động đa phương tiện “ Ánh sáng tri thức ” theo đó đã hỗ trợ vốn rất nhiều xe xe hơi thư viện lưu động cho những thư viện tỉnh / thành trên toàn nước. Mỗi xe thư viện lưu động đều được trang bị hàng ngàn cuốn sách, sever, máy tính xách tay, tivi, máy chiếu – màn hình chiếu, máy phát điện, loa … Mô hình xe thư viện lưu động đa phương tiện là một quy mô vô cùng hiệu suất cao góp thêm phần đem tri thức và thôi thúc văn hóa truyền thống đọc tới mọi miền quốc gia, đặc biệt quan trọng là những khu vực vùng sâu, vùng xa. Ngoài ra, đặc trưng của thư viện công cộng là hầu hết đều được tổ chức triển khai theo quy mô mạng lưới phân nhánh ( thư viện tỉnh-thư viện thành phố-thư viện quận huyện, phòng đọc hội đồng … ) thì bên cạnh việc góp vốn đầu tư cơ sở vật chất cho những điểm thư viện thì còn một yếu tố nữa cần chăm sóc là quy mô tổ chức triển khai ứng dụng, tài liệu và phân công nghiệp vụ. Thông thường sever ứng dụng và tài liệu được đặt tập trung chuyên sâu tại thư viện chính và được quản trị tại đây, những thư viện nhánh khi đó chỉ đóng vai trò “ thụ hưởng ” và thực thi những thao tác nghiệp vụ đã được pháp luật thống nhất .
Đối với những thư viện chuyên ngành ( special library ) do đặc thù chuyên ship hàng cho một ngành nghề sâu xa nhất định nên những thư viện tổ chức triển khai quy mô hoạt động giải trí và ứng dụng công nghệ theo nhiều cách khác nhau tùy thuộc vào đặc trưng và khuynh hướng ship hàng của thư viện đó. Ví dụ tất cả chúng ta hoàn toàn có thể phát hiện những quy mô y khoa, phòng thí nghiệm, quy mô giải phẫu trong những thư viện ngành y, hoặc những quy mô và công nghệ cây xanh, hạt giống trong những thư viện ngành nông nghiệp … Tại Nước Ta xu thế thường thấy của những thư viện chuyên ngành là không quá coi trọng góp vốn đầu tư vào quy mô khoảng trống vật lý của thư viện mà thay vào đó là những hoạt động giải trí số hóa tài liệu, bảo tồn tài liệu, thiết kế xây dựng thư viện số và khoảng trống ảo để Giao hàng người dùng từ xa .
Đối với thư viện trường học ( school library ) thì tất cả chúng ta lại thấy thường là những quy mô thư viện nhỏ dạng phòng thư viện, trong đó phối hợp những công dụng thư viện, giảng dạy học tập và hoàn toàn có thể phối hợp với quy mô thực hành thực tế STEM và những khoảng trống phát minh sáng tạo .
Tuy mỗi mô hình thư viện khác nhau sẽ có những đặc trưng khác nhau tác động ảnh hưởng tới việc phong cách thiết kế và tổ chức triển khai thư viện nhưng trên trong thực tiễn tất cả chúng ta vẫn thấy có sự giao thoa trong phong cách thiết kế quy mô và sắp xếp khoảng trống của những mô hình thư viện khác nhau, ví dụ như quy mô STEM và khoảng trống phát minh sáng tạo tất cả chúng ta vẫn hoàn toàn có thể phát hiện trong cả quy mô thư viện công cộng, thư viện ĐH, hay quy mô thư viện trường học đại trà phổ thông. Tùy thuộc vào mô hình thư viện hoặc những quy mô phong cách thiết kế khoảng trống mà những thư viện lựa chọn công nghệ cho tương thích với khuynh hướng của mình. Các thiết bị công nghệ và ứng dụng được đề cập trong bài viết này được khuynh hướng hầu hết và tương thích nhiều nhất với thư viện ĐH và thư viện công cộng .

Hệ thống tự động hóa thư viện – Mượn trả tài liệu tự động

Công nghệ RFID ( Radio Frequency Identification ) là công nghệ nhận dạng sử dụng sóng vô tuyến. RFID đã được ứng dụng trong rất nhiều nghành nghề dịch vụ khác nhau như quản trị kho hàng, nhà hàng, giao thông vận tải, y tế … Trong nghành thư viện, RFID cũng đã được ứng dụng và cho thấy tính hiệu suất cao của mình, dẫn chứng là công nghệ này đang được sử dụng tại nhiều thư viện trên thế giới và tại Nước Ta, trải qua việc gắn những thẻ chip vào những cuốn sách, qua đó nhận diện theo dõi quy trình lưu thông của cuốn sách đó. Ngoài ra vận tốc giải quyết và xử lý nhanh, năng lực đọc đồng thời nhiều tài liệu cũng được cho phép RFID được vận dụng trên những máy mượn trả sách tự động hóa, trả sách 24 h, hoặc những tủ sách tự động hóa mượn trả hoàn toàn có thể đặt bên ngoài thư viện. Một mạng lưới hệ thống RFID ứng dụng trong thư viện thường gồm có :

Thẻ chip: được gắn vào mỗi cuốn sách. Bản thân mỗi thẻ chip đều lưu trữ các dữ liệu định danh của tài liệu và có thể đọc được bằng các đầu đọc RFID.
Cổng an ninh: đặt tại lối ra của thư viện có chức năng báo động khi phát hiện thẻ chip chưa bỏ kích hoạt (chưa làm thủ tục mượn).
Trạm thủ thư RFID: có chức năng lập trình (nhập dữ liệu vào thẻ chip) và lưu thông (các thủ tục mượn trả sách).
Thiết bị kiểm kê: cho phép kiểm kê bằng cách quét thiết bị dọc theo giá sách mà không cần dỡ sách xuống. Ngoài ra thiết bị này còn cho phép tìm kiếm tài liệu hoặc phát hiện tài liệu đặt sai vị trí.
Thiết bị mượn trả tự động (self-check): cho phép bạn đọc tự làm thủ tục mượn hoặc trả tài liệu mà không cần sự trợ giúp của thủ thư.
Giá trả sách thông minh: cho phép bạn đọc chỉ cần đặt sách vào giá là đã hoàn tất thủ tục trả sách cho thư viện. Sách ngay lập tức được ghi nhận vào hệ thống và sẵn sàng phục vụ.
Hệ thống trả sách 24h và phân loại tự động: cho phép bạn đọc trả sách vào bất kỳ thời điểm nào, kể cả khi thư viện đóng cửa. Hệ thống bao gồm một (hoặc nhiều) cửa trả sách đặt tại sảnh ngoài thư viện, bên trong có thể bao gồm dây chuyền phân loại tự động đưa sách vào các thùng đã được định trước (theo chủng loại, môn loại hoặc theo khu vực…).
Tủ tự động mượn trả/Cabin tự động mượn trả: có thể đặt các tủ/cabin bên trong hoặc bên ngoài thư viện (các vị trí như ký túc xá, giảng đường, ga tàu, công viên…) để bạn đọc tự làm thủ tục mượn hoặc trả sách mà không cần trợ giúp của thủ thư. Tủ có sức chứa từ vài trăm đến hàng ngàn tài liệu, được kết nối đến cơ sở dữ liệu chính của thư viện và phục vụ bạn đọc chỉ thông qua hình thức quẹt thẻ.
Thư viện không thủ thư: một hình thức phát triển cao hơn và là sự kết hợp của RFID với các công nghệ khác cho phép thư viện có thể có các phòng đọc, hoặc các thư viện mini hoàn toàn được tự động hóa thông qua các thiết bị mượn trả tự động, hệ thống kiểm soát thẻ và hệ thống giám sát từ xa. Tiêu biểu cho mô hình thư viện này là các phòng đọc hoặc các thư viện mini tại các khu vực công cộng thường thấy tại các nước phát triển.
Các phần mềm cho phép việc điều khiển, theo dõi, giám sát, tương tác từ xa trong toàn hệ thống RFID. Các phần mềm này thường được triển khai dưới dạng điện toán đám mây, có thể truy cập mọi nơi mọi lúc.
Thiết bị đọc tài liệu số: chúng ta đều biết tài liệu số hiện nay đang ngày càng chiếm tỷ trọng lớn hơn trong cấu thành các nguồn lực thông tin. Để đáp ứng xu thế này, các thiết bị đọc tài liệu số là cần thiết trong phục vụ bạn đọc tại thư viện. Việc đọc trên máy tính (desktop, laptop) đôi khi gây ra các bất tiện không đáng có vì tính không cơ động của các thiết bị này. Các thiết bị đọc trên máy tính bảng sẽ là tiện dụng hơn rất nhiều và đặc biệt là nó cho phép việc tự đăng ký mượn trả thiết bị của bạn đọc và qua đó có thể truy cập vào các bộ sưu tập tài liệu số của thư viện.

Ảnh minh họa : Các thiết bị tự động hóa công nghệ RFID

Hệ thống kiểm soát ra vào, kiểm soát đặt chỗ (access-control)

Hầu hết những thư viện mang tính ship hàng hội đồng lúc bấy giờ đều được phong cách thiết kế và tổ chức triển khai dưới quy mô thư viện mở. Tuy là quy mô “ mở ” nhưng đương nhiên vần cần có sự quản trị giám sát, tự động hóa và thống kê việc sử dụng những dịch vụ thư viện, việc ra / vào những khu vực, phòng, hoặc thậm chí còn cả việc sử dụng những thiết bị đa phương tiện nhu yếu sử dụng có điều kiện kèm theo. Để làm được điều này, thư viện hoàn toàn có thể sử dụng những mạng lưới hệ thống trấn áp ra vào, trấn áp đặt chỗ ( access-control ) trọn vẹn được tự động hóa và được điều khiển và tinh chỉnh theo dõi qua ứng dụng TT. Một mạng lưới hệ thống Access-control thường gồm có :

Hệ thống đặt chỗ (bao gồm thiết bị và phần mềm): cho phép đặt chỗ hoặc đặt dịch vụ sử dụng các phòng (như phòng học cá nhân, phòng học nhóm, phòng chuyên gia…), các khu vực (như khu vực nghiên cứu, khu vực tài liệu quý hiếm, khu vực thiết bị công nghệ, khu vực giải trí…), hoặc đăng ký sử dụng các thiết bị như máy tính, hay các thiết bị đa phương tiện (multimedia).
Lối ra vào tự động phân làn: quẹt thẻ để được phép ra vào thư viện hoặc ra vào các khu vực, phòng.
Đầu đọc thẻ: gắn tại các phòng, hoặc các thiết bị cần kiểm soát.
Thẻ thông minh: được cấp cho mỗi bạn đọc. Thẻ thường được sử dụng là thẻ cảm ứng Mifare hoặc Proximity.
Các phần mềm quản lý người dùng, quản lý hệ thống tập trung, thống kê sử dụng hệ thống.

Ảnh minh họa : Kiosk đặt chỗ và những thiết bị trấn áp ra vào ( access-control )

Số hóa tài liệu

Tài liệu số là một phần vô cùng quan trọng của thư viện. Đặc biệt trong khuynh hướng số hóa / quy đổi số ở mọi ngành nghề như lúc bấy giờ thì việc số hóa tài liệu để tàng trữ và Giao hàng bạn đọc trên diện rộng lại càng có nhiều ý nghĩa. Tuy nhiên lựa chọn công nghệ và loại thiết bị nào cho tương thích cũng là một yếu tố không đơn thuần, chính bới :

Thứ nhất, điều này phụ thuộc vào đối tượng được số hóa – là sách, báo, tạp chí, hay tranh ảnh, bản đồ, hoặc các tài liệu đặc biệt khác như tài liệu địa chí, tài liệu Hán Nôm, thần tích thần sắc, bản viết tay, hay thậm chí là các mộc bản, văn bia, hay các đối tượng vật thể cần… được số hóa.
Thứ hai, cần xác định được mục tiêu số hóa là gì. Số hóa để phổ biến tới bạn đọc thì chỉ cần một tài liệu số chứa đủ thông tin (sách, đề tài, tạp chí…), trong khi số hóa để bảo tồn và lưu trữ thì lại rất cần hình ảnh có tính nguyên vẹn và chân thực của bản gốc, còn số hóa để in lại (re-print) thì lại yêu cầu các tiêu chuẩn khác về hình ảnh cho bản in.
Thứ ba, cần xác định được số lượng, khổ cỡ và tình trạng của tài liệu cần số hóa, qua đó sẽ tính toán được một dự án số hóa cần các thiết bị gì, phần mềm xử lý ra sao, thời gian và nhân lực cần có để thực hiện dự án số hóa.

Việc số hóa những tài liệu trong thư viện thường được triển khai trên những thiết bị chuyên được dùng cho việc số hóa sách chứ không phải những thiết bị scan văn phòng thường thì. Các thiết bị số hóa chuyên sử dụng cho sách hầu hết gồm có những loại sau :

Máy quét dạng trên cao (over-head scanner): sử dụng camera từ trên cao chụp lấy hình ảnh của tài liệu và tiến hành xử lý. Thường đây là dạng máy thủ công, cho phép quét một cuốn sách mà không cần tháo gáy.

Ảnh minh họa : Máy quét dạng trên cao

Máy quét dạng bán tự động: cũng được bố trí camera kiểu máy quét over-head, tuy nhiên loại máy này thường được trang bị thêm giá sách chuyên dụng tự nâng hạ bằng mô tơ, có tấm kính giữ phẳng tài liệu tự đóng mở, và phần mềm của máy cho phép thiết lập các thao tác máy tự động scan, nâng hạ giá đỡ sách, đóng mở tấm kính. Khi đó người vận hành chỉ việc thao tác lật trang tài liệu. Các máy quét bán tự động có thể cho tốc độ khá cao lên đến trên 1.000 trang/giờ.

Ảnh minh họa : Máy quét dạng bán tự động hóa

Máy quét dạng tự động: thường sử dụng Scanrobot, hoặc cánh tay robot để tự động lật giở trang sách. Máy sẽ kết hợp hệ thống camera chụp trong quá trình lật giở. Như vậy người vận hành chỉ việc thực hiện các thao tác điều khiển và theo dõi hoạt động của máy. Tốc độ của các máy quét tự động thường là rất cao, có thể lên tới 2.500 đến 3.000 trang/giờ.

Ảnh minh họa : Máy quét tự động hóa ScanRobot

Máy quét đa dụng kết hợp nhiều chức năng: đây thường là các hệ thống lớn cho phép quét nhiều loại tài liệu khác nhau như tài liệu giấy, tài liệu dạng vi phim, tài liệu kính, hoặc có thể chụp ảnh vật thể như tượng, đồng xu, con tem, mộc bản, văn bia… Dạng máy quét này thường được trang bị camera quét với độ phân giải cực cao và cho các kết quả số hóa là các hình ảnh chất lượng rất tốt.

Ảnh minh họa: Máy quét ScanStudio

Xem thêm: Công nghệ mới trên những dòng tủ lạnh hiện đại hiện nay

Máy quét 3D: chuyên dụng cho việc quét mô hình các đối tượng vật thể như tượng, bình gốm sứ, trống đồng… Tuy nhiên việc số hóa mô hình 3D thường cho độ chân thực với bản gốc không cao như các máy chụp ảnh vật thể.

Ảnh minh họa : Máy quét 3D dạng cầm tay

Ngoài ra trong nhiều mô hình thư viện hiện đại trong thời gian gần đây còn cho phép việc sử dụng các máy scan tự phục vụ (self-service scanner), tức là thư viện đặt các máy scan tại một số nơi trong thư viện, cho phép bạn đọc tự quét một phần tài liệu theo nhu cầu và gửi về email của mình. Bạn đọc tự thao tác và chịu trách nhiệm về hành vi bản quyền đối với tài liệu đó.
Phần mềm OCR: Phần mềm nhận dạng ký tự quang học (OCR) là phần mềm được sử dụng rất rộng rãi trong công tác số hóa tài liệu. Phần mềm cho phép nhận dạng ký tự qua hình ảnh, thông qua đó chuyển đổi toàn bộ trang hình ảnh văn bản sang dạng text. Phần mềm có thể đạt độ chính xác cao với các tài liệu rõ nét (lên tới trên 99%), và có khả năng nhận dạng được cho gần 200 ngôn ngữ khác nhau trên thế giới, bao gồm tiếng Việt.

Thiết bị lưu trữ, bảo quản tài liệu

Một trong các phương tiện lưu trữ dữ liệu được đánh giá là an toàn và bền vững nhất thế giới hiện nay là vi phim (microfilm). Khi các công nghệ mới về bảo quản số vẫn còn gây nhiều tranh cãi thì vi phim, trong điều kiện bảo quản tiêu chuẩn vẫn có thể giúp nhân loại gìn giữ và bảo quản các tài liệu di sản trong một khoảng thời gian lên tới 500 năm, và vẫn chưa có một phương tiện lưu trữ nào vượt qua được khả năng lưu trữ này của nó. Vi phim được dùng phổ biến trong ngành lưu trữ, hoặc trong các thư viện, các cơ quan có nhu cầu lưu trữ lâu dài dữ liệu của mình, thường là các dữ liệu quý hiếm, tài liệu cổ, tài liệu di sản… Vi phim thường có loại kích thước khổ rộng 16mm và 35mm. Tuy nhiên bên cạnh vi phim còn có các vi dạng khác như vi phiếu (microfiche), thẻ aperture card… chuyên dụng cho bản vẽ kỹ thuật. Một hệ thống tạo lập và lưu trữ vi phim có thể bao gồm các thành phần sau:

Thiết bị ghi vi phim: ghi hình ảnh số lên vi phim.
Thiết bị xử lý vi phim: phục vụ việc xử lý, tráng rửa vi phim.
Các thiết bị kiểm tra chất lượng, mật độ ảnh, kính hiển vi.
Phôi vi phim dùng để ghi ảnh tài liệu.
Các hóa chất phục vụ việc xử lý vi phim.
Máy sao chụp vi phim: cho phép lập một bản sao từ bản gốc vi phim.
Máy scan vi phim: quét từ vi phim về dạng số.
Kho và tủ bảo quản, lưu trữ vi phim.

Thiết bị trình diễn tài liệu

Việc ra mắt, tọa lạc, trình diễn tài liệu tới công chúng và tới những bạn đọc là một nhu yếu tất yếu của những thư viện nhằm mục đích ra mắt, tiếp thị những tác phẩm hay và quý giá của mình tới hội đồng, qua đó cổ vũ, khuyến khích bạn đọc đến với thư viện để trải qua đó góp thêm phần nâng cao văn hóa truyền thống đọc trong hội đồng. Ngoài những phương tiện đi lại tiếp thị truyền thống lịch sử và tiếp thị trải qua internet thường thấy, 1 số ít thiết bị công nghệ hoàn toàn có thể giúp cho thư viện triển khai những việc làm tọa lạc và tiếp thị tốt hơn, đó là những thiết bị trình diễn tài liệu, gồm có 1 số ít loại chính như sau :

Thiết bị đọc sách 3D: Sách, thường là sách quý hiếm, được số hóa dưới dạng 3D, sau đó được đưa lên màn hình 3D có thể tương tác. Màn hình này thường được đặt tại sảnh hoặc khu trưng bày, khu truyền thống của thư viện, cho phép bạn đọc nhìn ngắm, tương tác hoặc thậm chí là đọc sách tại chỗ.
Tủ trưng bày và trình diễn tài liệu dạng 2D, 3D: được thiết kế dạng tủ trưng bày 4 mặt, có mặt kính cảm ứng để tương tác. Thư viện có thể lựa chọn để đặt các bộ sưu tập quý và có giá trị của mình tại tủ trưng bày này, bao gồm sách, báo, tranh ảnh, video, hoặc các vật thể 3D đã được số hóa… Tương tự như sản phẩm ở trên, người thăm quan và bạn đọc có thể nhìn ngắm, tương tác hoặc thậm chí là đọc tài liệu tại chỗ.

Ảnh minh họa : Thiết bị đọc sách 3D và Tủ trình diễn tài liệu

Thiết bị vệ sinh, khử trùng tài liệu

Tài liệu khi với đặc thù thường được tàng trữ trong kho hay thư viện trong một khoảng chừng thời hạn dài hoặc qua tay rất nhiều người sử dụng thì đương nhiên sẽ sống sót những yếu tố gây hại cho người sử dụng và cho bản thân tài liệu đó. Vì thế bản thân nghề thủ thư hay nghề tàng trữ cũng đã có những quan điểm được coi là những nghề có yếu tố ô nhiễm khi tiếp tục phải tiếp xúc với bụi giấy, bụi bẩn và những loại côn trùng nhỏ, vi trùng có hại sống sót trong tài liệu. Chính vì thế, việc bảo vệ vệ sinh cho tài liệu không những giúp cho việc dữ gìn và bảo vệ tài liệu được lâu bền hơn hơn mà quan trọng là giúp cho những người dùng từ thủ thư cho tới bạn đọc bảo đảm an toàn và có nhiều cảm hứng hơn khi tiếp xúc với tài liệu. Chính cho nên vì thế đã có những loại thiết bị được cho phép việc vệ sinh và khử trùng tài liệu một cách tự động hóa, qua đó tài liệu được thật sạch và tạo nhiều xúc cảm hơn khi đến với tay những bạn đọc .

Phần mềm thư viện

Phần mềm quản trị thư viện là một thành phần rất quan trọng trong mọi hoạt động giải trí của thư viện. Chính do đó việc lựa chọn được một ứng dụng tốt, tương thích với thư viện và tương thích với xu thế tăng trưởng của công nghệ sẽ là một quyết định hành động vô cùng quan trọng mà những thư viện cần xem xét kỹ càng .
Các thế hệ ứng dụng quản trị thư viện thư viện truyền thống lịch sử ( ILS ) thường gồm có những module chính là Bổ sung, Biên mục, Lưu thông, Tra cứu OPAC, Ấn phẩm định kỳ. Tuy nhiên cùng với sự tăng trưởng và ảnh hưởng tác động như vũ bão của công nghệ số thì những phân hệ quản trị tài nguyên số của thư viện lại trở nên vô cùng quan trọng. Quản lý tài nguyên số ở đây không chỉ đơn thuần là tra cứu, truy vấn, tải về tài liệu mà quan trọng hơn là năng lực phân tách tài liệu theo cấu trúc, và quản trị truy vấn tài liệu theo từng phần, từng chương bài nhu yếu. Tất nhiên việc đồng điệu giữa quản lý tài liệu in và tài liệu số cũng phải là một nhu yếu không đơn thuần mà không phải tổng thể những ứng dụng đều triển khai được. Tiêu biểu trong những ứng dụng quản trị thư viện tại Nước Ta gồm có ứng dụng KIPOS – được nhìn nhận cao ở năng lực quản trị thư viện số và tích hợp đồng nhất những phân hệ, ứng dụng Libol và ứng dụng iLib cũng là những ứng dụng chứng tỏ được những tính năng quản lý tài liệu in và vẫn được nhiều thư viện đang sử dụng. Ngoài ra những ứng dụng mã nguồn mở như Koha, Dspace cũng là những ứng dụng được giới trình độ nhìn nhận cao và được vận dụng ngày càng thoáng đãng .
Gần đây Open một thuật ngữ về quy mô ứng dụng thư viện thế hệ mới – Nền tảng dịch vụ thư viện ( Library Service Platform ). Mô hình này hiện đang dần sửa chữa thay thế quy mô ứng dụng quản trị thư viện truyền thống cuội nguồn dạng thư viện tích hợp ILS ( Integrated Library System ), đã được sử dụng thoáng rộng trên thế giới và khởi đầu được vận dụng tại 1 số ít thư viện tại Nước Ta. Đặc điểm điển hình nổi bật của quy mô ứng dụng này là sử dụng công nghệ điện toán đám mây ( cloud-computing ) dưới dạng ứng dụng dịch vụ ( SaaS ). Đây thường là một nền tảng đa người dùng ( multi-tennant ) và được cho phép liên tục update những tính năng mới theo tăng trưởng của đơn vị sản xuất. Dữ liệu của thư viện thường được link với rất nhiều nguồn khác nhau trên thế giới nhằm mục đích tăng cường nguồn lực thông tin cho thư viện. Thông thường những ứng dụng thư viện thế hệ mới này được cho phép việc hợp tác, link, san sẻ tài liệu trong những mạng lưới thư viện nhằm mục đích tối ưu hóa những công tác nghiệp vụ và đem lại nguồn tài nguyên thông tin dồi dào cho thư viện. Đáng tiếc là hiện tại trên thế giới chỉ có 1 số ít ít ứng dụng được thừa nhận như một ứng dụng Nền tảng dịch vụ thư viện ( Library Service Platform ), tiêu biểu vượt trội là WorldShare Management Service của OCLC ( Mỹ ), Alma của ExLibris ( Israel ), và Sierra của Innovatives ( Mỹ ) .

Kết nối mạng lưới thư viện toàn cầu

OCLC được biết đến như một tổ chức triển khai thành viên thư viện, một mạng lưới thư viện toàn thế giới lúc bấy giờ. Được xây dựng năm 1967 tại Ohio ( Mỹ ), hiện tại OCLC đã có trên 70.000 thư viện tại trên 170 vương quốc là thành viên và tham gia sử dụng những dịch vụ của OCLC. Tiêu biểu cho những thành quả cốt lõi của OCLC trong tạo lập mạng lưới hệ thống mạng lưới thư viện toàn thế giới gồm có :

WorldCat: Bộ CSDL mục lục liên hợp toàn cầu, chứa khoảng 450 triệu đầu mục tài liệu tại các thư viện trên toàn thế giới, trong đó có khoảng 20 triệu biểu ghi luận văn, luận án, trong đó có rất nhiều link full-text, 1 tỷ bài trích từ các tạp chí danh tiếng, 44 triệu link tới các tài liệu số trên Google Book, Hathitrust, OAIster, và tới các tài liệu số truy cập mở của gần 3.000 thư viện trên thế giới đang sử dụng phần mềm thư viện số của OCLC.
WorldShare: Có thể hiểu WorldShare như một chuỗi các nền tảng, công cụ và ứng dụng của OCLC giúp cho việc hợp tác, chia sẻ, khai thác dữ liệu từ WorldCat và giữa các thư viện với nhau. Nếu ví WorldCat là một ga tàu lớn với một kho hàng hóa khổng lồ và các thư viện trên khắp thế giới là các ga xép nhỏ thì WorldShare chính là các hệ thống đường ray và các toa tàu giúp cho việc vận chuyển hành khách, trao đổi hàng hóa từ ga lớn tới các ga nhỏ, hoặc giữa các ga nhỏ với nhau trên phạm vi toàn thế giới.

Chính từ những mẫu sản phẩm cốt lõi này của OCLC mà những ứng dụng dịch vụ đã được hình thành và được sử dụng thoáng rộng tại những thư viện trên thế giới và mở màn hình thành một khuynh hướng tại Nước Ta lúc bấy giờ. Tiêu biểu cho những ứng dụng dịch vụ này gồm có : ứng dụng mượn liên thư viện toàn thế giới, ứng dụng biên mục tập trung chuyên sâu, ứng dụng quản trị truy vấn CSDL, Khung tra cứu phân loại DDC bản trực tuyến …

Các dịch vụ thư viện trực tuyến

Việc tương tác giữa thư viện với bạn đọc / người dùng tin đóng vai trò rất quan trọng trong việc đưa những loại sản phẩm thông tin của thư viện đến với hội đồng. Điều này giống như trong một quy mô kinh doanh thương mại, doanh nghiệp có loại sản phẩm thì phải tìm đến người mua, tiếp xúc tương tác với họ để họ sử dụng loại sản phẩm của mình, ngoài những còn phải chăm nom và liên tục tương hỗ và tương tác với người mua trong thời hạn sử dụng. Chính vì thế trong những quy mô thư viện hướng người dùng luôn sử dụng những công cụ tương hỗ cho những tiếp xúc để tương tác với bạn đọc. Trong những loại sản phẩm dịch vụ công nghệ tương hỗ cho việc này hoàn toàn có thể kể tới những dịch vụ tiêu biểu vượt trội như sau :

LibGuides – Ứng dụng dịch vụ hướng dẫn tìm tin theo chủ đề (Subject Guide): công cụ cho các thư viện tổ chức lại các nguồn lực thông tin theo từng chủ đề, môn loại, giúp các bạn đọc tiếp cận một cách dễ dàng nhất. Cho phép quản lý truy cập theo IP/Password; tạo nhóm các tài liệu liên quan; tạo và quản lý các cuộc khảo sát trực tuyến…
LibCal: Công cụ quản lý dịch vụ đặt phòng (room-booking), thiết bị CSVC trong thư viện phục vụ các nhu cầu hội thảo, thảo luận nhóm, sử dụng phòng học, phòng đọc chuyên gia… Tạo và thông báo lịch các sự kiện của thư viện. Đặt chỗ và lên lịch hẹn với các chuyên gia tư vấn tìm tin (thủ thư, giáo viên…).
LibAnalytics: Công cụ thống kê lượng sử dụng các dịch vụ thư viện, bao gồm thống kê sử dụng tạp chí, sách, CSDL điện tử; thống kê ra vào; thống kê bổ sung và lưu thông; thống kê mượn liên thư viện; thống kê chi tiêu và thu nhập của thư viện; thống kê tương tác với bạn đọc; thực hiện so sánh chéo các bộ dữ liệu; phân tích các báo cáo xu hướng…
LibAnswers: Công cụ cho thư viện hỗ trợ, tương tác với bạn đọc thông qua chat, SMS, mạng xã hội. Trả lời các câu hỏi của bạn đọc; tạo “FAQ – các câu hỏi thường gặp”
LibStaffer: Công cụ giúp tạo và quản lý lịch làm việc của các thư viện viên, bao gồm nhân viên toàn thời gian, bán thời gian và các tình nguyện viên; cho phép quản lý đổi ca; theo dõi giờ làm việc tối đa/ tối thiểu cho các thư viện viên;
LibCRM – Nền tảng quản lý quan hệ giữa thư viện với người dùng tin.

Kết luận

Tuy là một thành phần quan trọng nhưng bản thân những thiết bị công nghệ và ứng dụng cũng chỉ đóng vai trò tương hỗ và là trợ lý đắc lực trong mọi hoạt động giải trí của thư viện. Thành phần quan trọng nhất chính là con người, là tư duy thay đổi, là ý thức ship hàng hướng tới bạn đọc, hướng tới người dùng. Khi yếu tố con người tích hợp với công nghệ một cách hòa giải và hài hòa và hợp lý thì chắc như đinh mọi quy mô thư viện sẽ quản lý và vận hành hiệu suất cao và thành công xuất sắc .

Tài liệu tham khảo

Chỉ thị số 16/CT-TTg của Thủ tướng Chính Phủ về việc tăng cường năng lực tiếp cận cuộc cách mạng công nghiệp 4.0.
Kỷ yếu hội thảo “Phát triển thư viện điện tử ở Việt Nam đáp ứng yêu cầu cách mạng công nghiệp 4.0” tháng 11 năm 2018.
TS. Vũ Dương Thuý Ngà. Thư viện trong cách mạng công nghiệp 4.0// Báo điện tử Cinet.vn, ngày 31/5/2018
Trang tạp chí quốc tế về công nghệ thư viện:https://librarytechnology.org
Trang web của mạng lưới thư viện toàn cầu

Xem thêm: Tổng hợp kiến thức Công nghệ 7

http://www.oclc.org/en/home.html
Trang web của Công ty CP tin tức và Công nghệ sốhttp://idtvietnam.vn/vi/

Source: https://dvn.com.vn
Category: Công Nghệ