Nghiên cứu về thế hệ người trong gia đình ở nước ta – vhnt

Thế hệ là tập hợp những người thường có cùng một độ tuổi, sống cùng một khoảng thời gian nhất định. Đó là những người cùng chứng kiến, trải nghiệm và ảnh hưởng những sự kiện của dân tộc, thời đại nên ít nhiều có những điểm chung về quan điểm, lối sống, tính cách… Nghiên cứu về thế hệ người từ lâu đã được tìm hiểu ở các nước phương Tây. Ở Việt Nam, nghiên cứu về thế hệ người nói chung, thế hệ người trong gia đình nói riêng cũng đã bước đầu được đề cập đến trong một số công trình nghiên cứu.

Nhìn lại những điều tra và nghiên cứu về thế hệ người nói chung, hoàn toàn có thể thấy, thường được tìm hiểu và khám phá với hai nội dung cơ bản : một là chỉ ra những đặc thù của thế hệ người Nước Ta, hai là điều tra và nghiên cứu về một thế hệ người trong xã hội ( thường là thế hệ trẻ hoặc thế hệ già ). Hướng điều tra và nghiên cứu thứ nhất, điển hình nổi bật lên là 1 số ít khu công trình của tác giả Lê Thi. Hướng nghiên cứu và điều tra thứ hai thiên về việc tập trung chuyên sâu nghiên cứu và phân tích một yếu tố của thế hệ như : yếu tố chăm nom, bảo vệ trẻ nhỏ ; tình hình trẻ nhỏ phạm tội được biểu lộ trong những điều tra và nghiên cứu của Đặng Cảnh Khanh, nhóm tác giả Đặng Phương Kiệt, nhóm tác giả Nguyễn Hữu Minh ; yếu tố tình hình, xu thế, thiết kế xây dựng lối sống, lý tưởng sống cho thế hệ người trẻ tuổi được đề cập trong những điều tra và nghiên cứu của Dương Văn An, Mai Thị Dung, Thái Thị Thanh Thủy … ; yếu tố chăm nom người cao tuổi, những mong ước của thế hệ người cao tuổi tập trung chuyên sâu trong những điều tra và nghiên cứu của tác giả Lê Thi, Lê Ngọc Văn …
Nghiên cứu về những thế hệ người đơn cử trong gia đình, những điều tra và nghiên cứu không tập trung chuyên sâu làm rõ đặc thù của từng thế hệ mà tập trung chuyên sâu vào mối quan hệ giữa những thế hệ trong gia đình. Điều này được biểu lộ qua những nghiên cứu và phân tích về mối quan hệ giữa ông bà, cha mẹ với con cháu và mối quan hệ giữa con cháu với ông bà, cha mẹ ; so sánh mối quan hệ đó giữa xưa và nay ; từ đó luận bàn về sự biến hóa trong mối quan hệ giữa những thế hệ trong gia đình lúc bấy giờ .

Về mối quan hệ giữa ông bà, cha mẹ với con cháu, mối quan hệ giữa con cháu với ông bà cha mẹ trong gia đình truyền thống, các nghiên cứu đều khẳng định vai trò tuyệt đối của ông bà, cha mẹ và bổn phận của con cái là phải phải phục tùng.

Theo tác giả Lê Ngọc Văn, trong gia đình truyền thống cuội nguồn, sự chăm nom, tương hỗ của con cháu so với ông bà ( người cao tuổi ) là một đạo hiếu của người Việt, bộc lộ tình cảm yêu thương giữa những người có chung huyết thống, biểu lộ đạo lý uống nước nhớ nguồn, và là quy luật tự nhiên của mối quan hệ giữa những thế hệ trong gia đình. Lê Ngọc Văn đã khái quát được một trong những nguyên do cơ bản nhất chi phối đến những đặc thù trên là “ tư tưởng về đạo hiếu, cốt lõi của luân lý và đạo đức gia đình theo Nho giáo ” ( 1 ) .
Insun Yu chỉ ra rằng phong tục Nước Ta được cho phép cha mẹ đánh con khi chúng không vâng lời dẫu có gây thương tích ( chỉ khi đánh đập con đến chết, người cha người mẹ mới bị xử tội đồ làm khao đinh ). Thậm chí cha mẹ còn hoàn toàn có thể bán con cháu trong những trường hợp thiết yếu ( khi cha mẹ lâm vào cảnh đói nghèo, phải bán một hay nhiều đứa con để giảm bớt cái ăn, có tiền đong gạo ). Pháp luật nhà Lê từ những năm đầu cũng công nhận việc cha mẹ hoàn toàn có thể bán con ( 2 ) .
Trong những điều tra và nghiên cứu định tính, Lê Thi, Vũ Thị Phương Hậu khẳng định chắc chắn : “ Nguyên tắc sử xự trong gia đình là sai khiến và phục tùng, quyền lợi cá thể phải phục tùng quyền lợi chung của gia đình, dòng họ, không có bình đẳng, dân chủ, trên nói dưới phải tuân theo ” ; “ lời nói của người già là lời nói quyết định hành động ” ; “ quyền người gia trưởng trong gia đình truyền thống cuội nguồn là rất lớn ” ; “ vai trò người phụ nữ chưa được xem trọng ” ( 3 ) ; “ nguyên tắc chỉ huy những quan hệ gia đình không phải là sự bình đẳng, dân chủ mà là uy quyền, trải qua tình nghĩa để tạo ra sự ấm cúng, trải qua lễ để tạo ra hình dáng hài hòa và hợp lý trong cách sống ” ( 4 ) .
Trên cơ sở nghiên cứu và phân tích mối quan hệ giữa những thế hệ trong gia đình truyền thống cuội nguồn, những điều tra và nghiên cứu đã so sánh, nghiên cứu và phân tích, luận bàn mối quan hệ và sự biến hóa mối quan hệ đó trong gia đình lúc bấy giờ .
Gia đình lúc bấy giờ vẫn tôn vinh sự chung thủy, tình nghĩa vợ chồng, lòng hiếu thảo, sự biết ơn của con cháu với ông bà tổ tiên nhưng cũng tôn vinh quyền tự do dân chủ của mỗi cá thể. Tiếng nói quyết định hành động trong gia đình lúc bấy giờ không hẳn chỉ là người đàn ông ( người chồng, người cha ), người lớn tuổi trong gia đình mà còn nhờ vào vào nhiều yếu tố : đặc thù việc làm trong gia đình, người nắm giữa về mặt kinh tế tài chính ( 5 ) … Vũ Thị Phương Hậu cho rằng “ nguyên tắc ứng xử mới của gia đình lúc bấy giờ là sự dung hòa quyền lợi của từng thành viên với quyền lợi chung của cả gia đình ” ( 6 ). Các nghiên cứu và điều tra của nhóm tác giả Nguyễn Duy Bắc, Lê Thi chứng minh và khẳng định việc truyền thụ những giá trị văn hóa truyền thống giữa những thế hệ không diễn ra một chiều như trước mà có sự tương tác hai chiều từ thế hệ già đến thế hệ trẻ và ngược lại. Trong những gia đình ba thế hệ, hoàn toàn có thể có những khó khăn vất vả nhưng lại tạo điều kiện kèm theo cho những thế hệ biết dựa vào nhau, trợ giúp nhau cùng hưởng niềm hạnh phúc : ông bà giúp sức con trong việc chăm nom, dạy dỗ những cháu, cung ứng cho con cháu kinh nghiệm tay nghề làm ăn, tiếp xúc, ứng xử, ngược lại ở với con cháu họ cũng thu được nhiều thông tin, kiến thức và kỹ năng mới .
Được nhắc đến nhiều nhất khi tìm hiểu và khám phá về mối quan hệ giữa những thế hệ trong gia đình lúc bấy giờ là yếu tố xích míc thế hệ .
Mặc dù “ đại đa số những gia đình ở Nước Ta vẫn giữ được sự không thay đổi, nề nếp gia đình vẫn bảo vệ ” ( 7 ) nhưng trong những gia đình vẫn sống sót những xích míc. Theo tác giả Ngô Công Hoàn, độc lạ lớn nhất giữa những thế hệ là ý niệm sống ( 8 ). Nghiên cứu của Viện Gia đình và giới TP.Hồ Chí Minh cũng chỉ ra “ trong những yếu tố hầu hết xảy ra xích míc giữa cha mẹ và con cháu, xích míc về quan điểm, lối sống chiếm tỷ suất cao nhất ”, “ tạo nên những áp lực đè nén ý thức rất lớn cho những thế hệ cùng sống chung dưới một mái nhà ” ( 9 ). Ngoài ra, những điều tra và nghiên cứu trường hợp của Nguyễn Hồng Hà, Phan Thị Mai Hương … dưới góc nhìn xã hội học, tâm lý học … còn chỉ ra rất nhiều những xích míc khác giữa những thế hệ trong đời sống gia đình như : tiêu tốn, shopping, ứng xử, kiếm tiền, dạy dỗ trẻ, nội trợ và phân loại gia tài, quan hệ họ hàng …

  Gia người Việt thời Pháp thuộc. Ảnh tư liệu

Dưới góc nhìn văn hóa truyền thống, tác giả Đặng Thành Hưng không đi vào nghiên cứu và phân tích những biểu lộ của xích míc thế hệ trong gia đình mà đề cập đến những phương pháp mới trong xích míc gia đình lúc bấy giờ. Tác giả cho rằng, xích míc trong gia đình thường có hai hình thức bộc lộ : độc lạ hoặc sự không tương đồng ( không đối kháng ) và xung đột ( đối kháng ). Trong xã hội truyền thống lịch sử, xích míc gia đình thường phát sinh và được điều hòa hầu hết trải qua ý niệm đạo đức, đời sống tâm ý, tình cảm giữa ông bà, cha mẹ, con cháu, cháu chắt. Kết quả của xích míc thế hệ trong gia đình truyền thống lịch sử hoàn toàn có thể “ chỉ ảnh hưởng tác động ngấm ngầm ”, “ làm cho xích míc thế hệ âm ỉ ”. Mâu thuẫn thế hệ trong gia đình lúc bấy giờ thường thể hiện công khai minh bạch hơn, dễ nhận thấy hơn, “ có vẻ như có khunh hướng xấu đi trầm trọng hơn ”. Mâu thuẫn và độc lạ trẻ – già không chỉ có đặc thù xấu đi mà “ có đặc thù rất tích cực như thể những xích míc biện chứng, động lực của sự tăng trưởng và sự tiếp nối thế hệ, sinh khí của những gia đình ” ( 10 ) .
Nhìn nhận về thế hệ trẻ và thế hệ già trong gia đình lúc bấy giờ đã Open những khuynh hướng, quan điểm khác nhau .
Có quan điểm yêu cầu lấy văn hóa truyền thống truyền thống lịch sử, lấy đặc thù thế hệ cũ làm chuẩn mực để nhìn nhận, nhìn nhận thế hệ mới, đặc biệt quan trọng là trước những tín hiệu khủng hoảng cục bộ gia đình trong xã hội tân tiến. Trong những cuộc hội thảo chiến lược, không ít nhà quản trị đã lên tiếng yêu cầu duy trì mô hình gia đình truyền thống cuội nguồn, giảm bớt khuynh hướng gia đình hạt nhân, đưa phụ nữ trở lại nhiều hơn với gia đình ( 11 ) … Đặc biệt, khi lấy truyền thống cuội nguồn nhìn vào hiện tại, Phạm Côn Sơn đã so sánh và cho rằng thế hệ trẻ ngày này không bằng thế hệ trẻ rất lâu rồi. Thế hệ xưa được nhìn nhận là những người có phẩm cách gia giáo : đến nhà ai, biết ý tứ nhìn vào cái bàn thờ cúng để tìm chỗ ngồi tương thích ; trẻ con mới ba, bốn tuổi đã biết “ đi phải thưa, về phải trình ”, biết cung kính nội ngoại, ra đường biết chào hỏi người lớn, biết thưa, biết vâng, biết dạ … Đời sống của lớp trẻ thời nay “ phóng túng khác hẳn nếp ăn ở có khuôn phép của những người thuộc những thế hệ bốn năm mươi năm quay trở lại trước ”. “ Nhiều bạn trẻ ngày này trọn vẹn không hiểu mình sẽ phải làm gì trước những sự kiện hôn nhân gia đình, tang chế và tế lễ ”, “ không biết nể nang và thiếu tự trọng ”, “ tục tằn, đánh chửi nhau ”, “ trâng tráo ”, thậm chí còn đến đôi ba mươi tuổi mà vẫn không biết lễ nghĩa là gì, mà không biết lễ nghĩa tức là “ vô học, ngu dốt, thiếu giáo dục ” ( 12 ). Ngay cả trong nghiên cứu và điều tra của tác giả Lê Thi, cũng vẫn còn một đôi chỗ chưa thật đúng mực khi khái quát về đặc thù chung của thế hệ trẻ, thế hệ già. Khái quát thế hệ trẻ “ chưa nhìn xa, lo xa, mới thấy cái trước mắt, chưa thấy cái vĩnh viễn ”, “ còn ham chơi ”, “ chưa thận trọng ”, “ dễ tự kiêu ” ( 13 ) ; thế hệ già “ kinh ngạc trước những văn minh của khoa học công nghệ tiên tiến tân tiến, phải thú nhận sự dốt nát của mình trước nhiều việc mà lớp trẻ hiểu và làm được ” ( 14 ) là chưa thật sự đúng trong nhiều trường hợp. Thực tế, có rất nhiều người thuộc thế hệ trẻ đã biết nhìn xa trông rộng và trưởng thành, thành đạt từ rất sớm ; và cũng nhiều người già, đặc biệt quan trọng là trong tiến trình lúc bấy giờ rất nhạy bén, chớp lấy kịp thời những văn minh của khoa học kỹ thuật, thành thạo công nghệ tiên tiến tân tiến không thua kém gì thế hệ trẻ. Mỗi thế hệ đều có những đặc thù riêng, tạo nên sự độc lạ và những đặc thù riêng ấy cần được nhìn nhận một cách khách quan, không nên có cách nhìn hơn kém ở đây .
Xu hướng thứ hai nhìn nhận một cách khách quan đặc thù những thế hệ, tìm cách lý giải những biến hóa trong quan hệ giữa những thế hệ trong gia đình lúc bấy giờ, yêu cầu 1 số ít giải pháp thiết kế xây dựng mối quan hệ tốt đẹp giữa những thế hệ .
Lý giải nguyên nhân của những biến hóa giữa những thế hệ xưa và nay, một trong những nguyên do được nhắc đến nhiều nhất đó là sự ảnh hưởng tác động của quy trình công nghiệp hóa, văn minh hóa. Tìm hiểu “ văn hóa truyền thống trong quy trình đô thị hóa ở nước ta lúc bấy giờ ” trên cái khung chung là sự đổi khác văn hóa truyền thống Nước Ta, Trần Văn Bính nhận xét việc chuyển từ đời sống nông thôn sang đô thị làm cho quan hệ tình làng nghĩa xóm, quan hệ huyết tộc và những mối quan hệ khác trong gia đình bị suy giảm. Không gian sống và hoạt động và sinh hoạt của gia đình bị thu hẹp, những thành viên trong gia đình ngày càng bận rộn hơn khiến cho mối quan hệ họ hàng, cha mẹ, con cháu giảm sút ( 15 ). Cách lý giải ấy cũng gặp ở Nguyễn Thanh Tuấn khi tác giả cho rằng chính việc lan rộng ra diện tích quy hoạnh và nội thất bên trong đã làm đổi khác những thói quen hoạt động và sinh hoạt trong gia đình. Không gian và hình thức hoạt động và sinh hoạt riêng tư được lan rộng ra, làm giảm đi mối quan hệ tiếp xúc giữa những thành viên trong gia đình vốn đã được di truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác ( 16 ). Các điều tra và nghiên cứu của nhóm tác giả Nguyễn Duy Bắc, Đặng Cảnh Khanh, Lê Thị Quý, nhóm tác giả Nguyễn Hữu Minh … đề cập đến những áp lực đè nén của nền kinh tế thị trường khiến nhiều gia đình chỉ chăm sóc duy nhất đến việc kiếm tiền, ít có thời hạn dành cho nhau. Giá trị vật chất đang có khuynh hướng được đề cao hơn. Lợi ích kinh tế tài chính không còn tạo ra cơ sở vật chất để kết nối hội đồng gia đình mà còn là một trong những nguyên do gây chia rẽ gia đình .

Giải thích sự bình đẳng hơn trong mối quan hệ giữa các thế hệ người trong gia đình, tác giả Lê Ngọc Văn cho rằng có nguyên nhân sâu xa từ việc “các xã hội hiện đại đều phải thừa nhận hoặc buộc phải thừa nhận quyền con người” như Công ước quốc tế về xóa bỏ mọi hình thức phân biệt đối xử đối với người phụ nữ, Công ước quốc tế về quyền trẻ em và hàng loạt các công ước khác được Đại hội đồng Liên Hợp Quốc thông qua (17).

Vấn đề độc lạ trong ý niệm về hôn nhân gia đình gia đình giữa những thế hệ, tác giả Lê Thi lý giải “ giữa những thế hệ tiếp nối đuôi nhau nhau có đặc thù khác nhau vì họ đã trải qua những cảnh ngộ khác nhau, đã tận mắt chứng kiến những sự kiện lịch sử vẻ vang xảy ra khác nhau nên tất yếu họ có cách tâm lý, nhận thức khác nhau và cách xử lý cũng khác nhau ” ( 18 ) .
Trước tình hình những đổi khác trong quan hệ giữa những thế hệ, nhiều tác giả đã yêu cầu những giải pháp để dung hòa những thế hệ trong gia đình như “ kiến thiết xây dựng mối quan hệ tốt đẹp giữa cha mẹ và con cháu từ góc nhìn tâm ý và tình cảm ” ; “ vun đắp cho mối quan hệ đầm ấm, hài hòa giữa ba thế hệ, người già và người trẻ trong đời sống gia đình lúc bấy giờ ” ( 19 ) …
Có thể nói, những thế hệ người trong gia đình cũng là một đối tượng người tiêu dùng của nghiên cứu và điều tra khoa học, là một trong những nội dung quan trọng, thiết yếu khi nghiên cứu và điều tra về gia đình. Đặc điểm của những thế hệ người và mối quan hệ giữa những thế hệ gắn bó ngặt nghèo và có mối quan hệ, ảnh hưởng tác động qua lại với đặc thù kinh tế tài chính, chính trị, văn hóa truyền thống, xã hội trong từng quy trình tiến độ lịch sử vẻ vang. Dấu ấn thời hạn, lịch sử dân tộc và những chuyển biến về văn hóa truyền thống, xã hội qua mỗi thời kỳ đã tác động ảnh hưởng và in dấu trong đặc thù của mỗi thế hệ. Ngược lại, từ đặc thù mỗi thế hệ người cũng phản ánh phần nào về đặc thù văn hóa truyền thống, xã hội của từng tiến trình lịch sử vẻ vang nhất định. Tuy nhiên, yếu tố này vẫn còn khá mới mẻ và lạ mắt và chưa được nghiên cứu và điều tra thoáng đãng ở nước ta trong thời hạn qua. Hy vọng trong thời hạn tới, yếu tố này sẽ liên tục được khám phá, điều tra và nghiên cứu nâng cao, góp thêm phần nghiên cứu và phân tích, lý giải nhiều hiện tượng kỳ lạ mê hoặc của xã hội đương đại .
_____________

1, 5, 9, 17. Lê Ngọc Văn, Gia đình và biến đổi gia đình ở Việt Nam, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội, 2012, tr.410, 257, 408, 12.

2. Insun Yu, Luật và xã hội Việt Nam TK XVII-XVIII, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội,1994.

3, 6. Nguyễn Duy Bắc, Sự biến đổi các giá trị văn hóa trong bối cảnh xây dựng nền kinh tế thị trường ở Việt Nam hiện nay, Nxb Từ điển Bách khoa, Hà Nội, 2008, tr.52, 64.

4, 19. Lê Thi, Cuộc sống và biến động của hôn nhân, gia đình Việt Nam hiện nay, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội, 2006, tr.295.

7, 11. Đặng Cảnh Khanh, Lê Thị Quý, Gia đình học, Nxb Lý luận Chính trị, Hà Nội, 2007, tr.242.

8. Ngô Công Hoàn, Tâm lý học gia đình, Nxb Đại học Sư phạm, Hà Nội, 1993.

10. Đặng Thành Hưng, Mâu thuẫn thế hệ trong gia đình hiện nay – những phương thức mới, Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật, số 11, 1994, tr.7.

12. Phạm Côn Sơn, Gia lễ xưa và nay, Nxb Thanh niên, TP.HCM, 2011, tr.13.

13, 14, 18. Lê Thi, Sự tương đồng và khác biệt trong quan niệm về hôn nhân gia đình giữa các thế hệ người Việt Nam hiện nay, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội, 2009, tr.30, 37, 28.

15. Trần Văn Bính, Văn hóa trong quá trình đô thị hóa ở nước ta hiện nay, Nxb Chính trị Quốc gia, 2000, Hà Nội.

16. Nguyễn Thanh Tuấn, Biến đổi văn hóa đô thị Việt Nam hiện nay, Nxb Văn hóa Thông tin, Hà Nội, 2006.

Nguồn : Tạp chí VHNT số 400, tháng 10 – 2017
Tác giả : NGUYỄN THỊ MỸ LINH

Source: https://dvn.com.vn
Category: Cảm Nang