TÌNH CẢM GIA ĐÌNH QUA MỘT SỐ TÁC PHẨMTRONG CHƯƠNG TRÌNH NGỮ VĂN 9

Nói về ý nghĩa thiêng liêng của hai tiếng gia đình, một nhà văn đã viết : Gia đình là nơi đời sống mở màn và là nơi tình yêu không khi nào kết thúc. Thật ngọt ngào và ấm cúng nếu tất cả chúng ta có một mái ấm, một nơi nương náu bình yên như vậy để quay trở lại mỗi khi stress .Bài học Ngữ Văn ngày hôm nay tất cả chúng ta cùng ôn lại 1 số ít bài học kinh nghiệm trong chương trình ngữ văn lớp 9 để cảm nhận được những tình cảm, xúc cảm thiêng liêng, sâu nặng đó. Cụ thể là tình cảm của bà so với cháu, của cha mẹ so với con cái qua những tác phẩm : Bếp lửa của Bằng Việt, Khúc hát ru những em bé lớn trên sống lưng mẹ của Nguyễn Khoa Điềm, Chiếc lược ngà của Nguyễn Quang Sáng, Nói với con của Y Phương. Trong đó, những nhà văn, nhà thơ đã giàn trải tâm hồn mình với những cung bậc cảm hứng khác nhau, nhưng đều có điểm chung là làm điển hình nổi bật lên sức mạnh kỳ diệu của tình cảm gia đình. Điều làm ra giá trị nhân văn thâm thúy của những tác phẩm là ở chỗ những tình cảm thiêng liêng ấy luôn giao hòa, liên kết với con người, với đời sống, với xóm làng, quê nhà, quốc gia. Hay nói cách khác, gia đình chính là chiếc nôi êm bồi đắp sức khỏe thể chất, tâm hồn mỗi người và còn là nền tảng, là khởi đầu của tình yêu con người, tình yêu quê nhà, quốc gia .

              Vâng, gia đình chính là chiếc nôi êm bồi đắp thể chất và tâm hồn mỗi người. Rồi chúng ta ai cũng lớn lên, có thể đi nhiều nơi, biết nhiều thứ, nhưng sẽ chẳng nơi đâu lưu giữ nhiều kỷ niệm và tình yêu thương bằng bóng dáng ngôi nhà thân thương với những người thân yêu trong gia đình mình. Trong bài thơ Bếp lửa, hình ảnh người bà luôn gắn với hình ảnh bếp lửa. Bếp lửa là tình bà ấm nóng. Bếp lửa gắn với những khó khăn, gian khổ của đời bà. Trong tuổi thơ của cháu, hơi hướng thân thuộc và hình ảnh bà hằng ngày cặm cụi bên bếp lửa đã khắc sâu trong tâm trí : Lên bốn tuổi cháu đã quen mùi khói. Đó là những năm tháng gieo neo, nghèo đói. Bà già yếu, mong manh như bếp lửa chờn vờn sương sớm, tấm lòng bà chan chứa, ấm áp như ngọn lửa ấp iu, nồng đượm. Bên bếp lửa bà lặng lẽ thức khuya dậy sớm, chăm sóc, thương yêu con cháu. Khi bố mẹ đi công tác xa, bà nuôi cháu trong cảnh neo đơn, hiu quạnh, Những năm tháng ấy, bà vừa là bà, vừa là mẹ, vừa là cha: 

Cháu ở cùng bà bà bảo cháu ngheBà dạy cháu làm, bà chăm cháu họcBà cháu quấn quýt bên nhau. Cháu được chăm chút, nâng niu trong tình yêu thương của bà. Dù thiếu vắng sự chăm nom của mẹ cha, nhưng tình yêu thương của bà đã bù đắp tổng thể .Trong Khúc hát ru những em bé lớn trên sống lưng mẹ, ta thấy người mẹ nuôi con xiết bao khó khăn vất vả, nhọc nhằn :Nhịp chày nghiêng giấc ngủ em nghiêngMồ hôi mẹ rơi má em nóng giãyVai mẹ gầy nhấp nhô làm gốiNhưng mẹ vẫn niềm hạnh phúc vô bờ vì mẹ rất yêu con. Con là mặt trời, là niềm vui, niềm niềm hạnh phúc, niềm tự hào lớn lao, cháy bỏng của mẹ :Mặt trời của bắp thì nằm trên đồiMặt trời của mẹ em nằm trên sống lưngLời ru của mẹ cất lên từ trái tim : Lưng đưa nôi và tim hát thành lời. Mẹ mong con ngủ ngoan, ngủ say và mơ những giấc mơ đẹp .Tình mẹ trong bài thơ Con cò cũng thiết tha, sâu nặng. Lời ru ngọt ngào, âu yếm, uyển chuyển như cánh cò bay :Con còn bế trên tayCon chưa biết con còNhưng trong lời mẹ hátCó cánh cò đang bayLời mẹ ru như rót vào tâm hồn bé, cho bé giấc ngủ trong sáng, nhẹ nhõm, bình yên. Lời ru ấy cứ thấm dần vào tâm hồn con, trở thành bầu sữa niềm tin thanh khiết. Nghe tiếng ru ấm êm quen thuộc của mẹ, em bé nào chẳng cảm thấy được che chở, vỗ về. Lớn lên, khi vui buồn, thành công xuất sắc hay thất bại, con vẫn yên lòng vì con biết cuộc sống con luôn có mẹ :Con dù lớn vẫn là con của mẹĐi hết đời lòng mẹ vẫn theo conTình yêu ấy vượt qua mọi khoảng cách khoảng trống, thời hạn và trở thành một quy luật : Mẹ là thiêng liêng, mẹ là duy nhất, không gì sửa chữa thay thế được !Vâng, tình yêu thắm thiết của người mẹ thật thuận tiện cảm nhận được. Nhưng khi lớn lên, tất cả chúng ta mới đồng cảm được tình cha. Truyện ngắn Chiếc lược ngà của Nguyễn Quang Sáng và bài thơ Nói với con của Y Phương đã khắc họa hình ảnh hai người cha với hai toàn cảnh khác nhau, hai tâm tình khác nhau nhưng điển hình nổi bật lên vẫn là tấm lòng yêu con vô bờ bến .Trong truyện ngắn của Nguyễn Quang sáng, ta phát hiện nỗi xao xuyến, đau khổ lẫn niềm an ủi, mãn nguyện, dù có muộn, của người cha gặp được lại đứa con yêu sau tám năm xa cách. Hãy tưởng tượng tâm trạng của người cha ấy, lúc anh ra đi, con gái đầu lòng của anh mới một tuổi, chắc chỏm tóc còn non tơ, đôi má còn thơm mùi sữa, còn ẵm trên tay. Và trong tâm lý của anh, chỉ với tấm ảnh nhỏ của con, anh khó mà tưởng tượng nổi con gái mình lúc tám tuổi trông nó sẽ ra sao. Chắc chắn anh bồn chồn lắm, vui sướng, hân hoan không tài nào giấu được. Đến nỗi người bạn đường của anh, nhân vật anh Ba, đã cảm nhận rõ cái tình của người cha cứ nôn nao trong người anh. Đến nỗi anh Ba hoàn toàn có thể nhìn thấu tâm tư nguyện vọng, ý nghĩ của đồng đội : Với lòng mong nhớ của anh, chắc anh nghĩ rằng, con anh sẽ chạy xô vào lòng anh, sẽ ôm chặt lấy cổ anh. Thật vậy, chỉ cần nhìn thấy một đứa bé độ bảy tám tuổi đang chơi nhà chòi trước sân nhà, đoán biết là con, như trái tim anh mách bảo, anh Sáu đã không hề chờ thuyền cập bến, anh nhún chân nhảy thót lên, xô chiếc xuồng tạt ra, khiến tôi ( anh Ba ) chới với. Hình ảnh anh Sáu với vẻ mặt xúc động, giọng lặp bặp run run như bóp chặt trái tim người đọc. Tiếc là vết sẹo trên mặt anh đã khiến bé Thu không nhận ra cha, không cảm nhận được nỗi nhớ thương chất chứa trong lòng cha .Nguyễn Quang Sáng đã miêu tả thật thâm thúy, tinh xảo từng cung bậc xúc cảm trĩu nặng trong tâm can người cha bị con mình phủ nhận : Còn anh, anh đứng sững lại đó, nhìn theo con, nỗi đau đớn khiến mặt anh sầm lại trông thật đáng thương và hai tay buông xuống như bị gãy. Anh chờ đón bé Thu gọi một tiếng ba nhưng nó chẳng khi nào chịu gọi, anh Sáu chỉ còn biết vừa khe khẽ khước từ vừa cười. Có lẽ vì khổ tâm đến nỗi không khóc được, nên anh phải cười vậy thôi. Đến bữa cơm, anh gắp cho con miếng ngon nhất mà nó cũng hất văng ra. Đến ngày lên đường, anh cũng muốn ôm con, hôn con, nhưng hình như lại sợ nó giẫy lên lại bỏ chạy, nên anh chỉ đứng nhìn nó. Những chi tiết cụ thể rất thật, rất xót xa đến nghẹn lòng, dù tác giả không hề diễn đạt hết được tâm trạng của người đàn ông, người lính, người cha đau khổ mà không hề khóc. Có một tản văn tựa đề Ngày của cha, tác giả Nhật Minh có vẻ như cũng từng cảm nhận được điều đó, và cũng chỉ hiểu chứ không hề miêu tả được : Tôi chưa khi nào thấy cha khóc, nhưng tôi hiểu cái cảm xúc buồn mà không hề khóc …Cuối cùng, tiếng gọi ba và dòng nước mắt yêu quý của con gái, dù muộn màng, vào ngày anh lên đường, hẳn làm anh ấm lòng. Trong những ngày ở rừng sâu, nỗi ân hận, day dứt trong lòng là việc anh lỡ tay đánh con. Anh dồn hết tâm lý vào việc làm một chiếc lược ngà dành khuyến mãi ngay cho con gái. Khi cây lược hoàn thành xong thì anh Sáu bỗng hi sinh. Còn nỗi đau nào khắc nghiệt, éo le hơn ? Vâng, cuộc chiến tranh gieo đau thương, mất mát và chết chóc là điều không tránh khỏi, nhưng những tình cảm thiêng liêng của con người, mà ở đây là tình cha con, sẽ không khi nào mất .Nếu Chiếc lược ngà là câu truyện cảm động về tình cha, thì trong bài thơ Nói với con, Y Phương cũng có cách diễn đạt đầy xúc động của riêng mình. Bằng những lời thơ chậm rãi, sâu lắng, người cha nhắc nhở con về cội nguồn sinh dưỡng của đời mình. Cha gợi lên cho con một ký ức mà hoàn toàn có thể con không biết, không nghĩ tới. Đó là hình ảnh của chính con lúc còn chập chững tập đi, bi bô tập nói :Chân phải bước tới chaChân trái bước tới mẹMột bước chạm lời nóiHai bước tới tiếng cườiMỗi bước đi của con, cha mẹ vui mừng, vây quanh cổ vũ bằng lời nói, tiếng cười. Thỉnh thoảng con vịn tay cha, bám lấy mẹ, con không sợ té ngã. Nhắc lại những kỷ niệm đơn cử ấy, cha muốn nói với con một điều lớn hơn : Con lớn lên bằng tình yêu thương, nâng niu, vỗ về, mong đợi của cha mẹ. Không khí gia đình đầm ấm, niềm hạnh phúc mãi mãi nuôi dưỡng tâm hồn con, là yếu tố tiên phong hình thành nhân cách, tâm hồn con .Con được lớn lên trên quê nhà xinh đẹp, nghĩa tình :Người đồng mình yêu lắm con ơiĐan lờ cài nan hoaVách nhà ken câu hátRừng cho hoa, con đường cho những tấm lòngQuê hương không chỉ nuôi dưỡng sức khỏe thể chất và tâm hồn con bằng vẻ đẹp của rừng, của hoa, của tài nguyên nhiều mẫu mã mà còn là nét đẹp của những câu hát nồng nàn, mạnh khỏe của đại ngàn. Bằng những sản vật đầy truyền thống văn hóa truyền thống của bản làng. Bằng những tấm lòng nhân hậu, kiên cường, chịu thương chịu khó của người đồng mình

     Bên cạnh ý nghĩa như một sợi dây tình cảm thiêng liêng gắn kết những người ruột thịt, là chiếc nôi êm cho con cháu chào đời và lớn lên, gia đình còn là nền tảng, là khởi đầu của tình yêu con người, tình yêu quê hương, đất nước. Trong bài thơ Bếp lửa, những năm chiến tranh ròng rã, người bà lặng lẽ hi sinh, chia sẻ với chiến trường. Năm giặc đốt làng cháy tàn cháy rụi, không một giọt nước mắt bà giấu nỗi đau thương để luyện cho cahus một tình cảm cao hơn : 

Vẫn vững lòng bà dặn cháu đinh ninhMày có viết thư chớ kể này kể nọCứ bảo nhà vẫn được bình yênBà dạy cháu biết sống yêu thương, dù giàu sang hay nghèo khó đừng quên những ngày khoai sắn ngọt bùi. Bà dạy cháu tình làng nghĩa xóm, san sẻ buồn vui Nhóm nồi xôi gạo mới sẻ chung vui. Như ngọn lửa, tấm lòng của bà, đức hi sinh tần tảo của bà đã truyền cho cháu ý chí và nghị lực khác thường. Tình yêu thương của bà đã nhóm lên bao tham vọng, khát vọng của tuổi thơ. Cháu thật diễm phúc vì có một người bà như thế .Trong thơ Nguyễn Khoa Điềm, người mẹ địu con khi làm rẫy, khi giã gạo, khi ra mặt trận … Mẹ gửi trọn tình yêu thương và ước mong vào giấc mơ của con :Con mơ cho mẹ, hạt gạo trắng ngầnMai sau con lớn vung chày lún sân…Con mơ cho mẹ được thấy bác HồĐến đây, mẹ là hình tượng tiêu biểu vượt trội cho hình ảnh người mẹ cứu nước. Vẻ đẹp của người mẹ Tà Ôi là sự thống nhất tuyệt vời giữa tình cảm, hành vi và mơ ước của người mẹ yêu con, yêu quốc gia .Trong bài thơ Con cò, những làn điệu trầm bổng, êm ái của lời mẹ ru đã trở thành máu thịt nuôi dưỡng tâm hồn con :Lớn lên, lớn lên, lớn lên …Con làm gì ?Con làm thi sĩCánh cò trắng lại bay hoài không nghỉTrước hiên nhàVà trong hơi mát câu vănCánh cò sống mãi trong tâm thức của con, lời ru của mẹ đã nâng bổng tham vọng, quạt mát tâm hồn và văn thơ của con. Cho con góp thêm phần làm đẹp cuộc sống .Cũng với tấm lòng rộng mở với quê nhà, quốc gia, thơ Y Phương là gửi gắm niềm tự hào của người cha về những phẩm chất và truyền thống cuội nguồn tốt đẹp của quê nhà :Người đồng mình yêu lắm con ơiCao đo nỗi buồnXa nuôi chí lớnKhông chỉ can đảm và mạnh mẽ, giàu ý chí, người đồng mình còn có lối sống nhân nghĩa, thủy chung. Người cha muốn dạy con dù đời sống có gồ ghề, bần hàn cũng đừng khi nào chê bôi hay phản bội bản làng :Sống trong thung không chê thung nghèo nànSống trên đá không chê đá gồ ghềNgười cha còn truyền cho con ý thức và niềm tự hào về giá trị và truyền thốngvăn hóa truyền thống của quê nhà mình, dân tộc bản địa mình :Người đồng mình tự đục đá kê cao quê nhàCòn quê nhà thì làm phong tụcNgười đồng mình có đời sống lao động siêng năng không dựa vào ai và luôn trân trọng, yêu quý bản làng, quê nhà mình. Cuối cùng, cha dặn dò con :Con ơi tuy thô sơ da thịtLên đườngKhông khi nào nhỏ bé đượcNghe con .Vâng, những truyền thống cuội nguồn tốt đẹp, những phẩm chất tốt đẹp ấy là niềm tự hào chân chính, là tấm gương cho con soi rọi mình, là hành trang cho con vào đời. Truyền cho con những tận tâm ấy, cha mong ước điều gì ở con ? Không khi nào được nhỏ bé nghe con ! Nhỏ bé ở đây không phải là nhỏ bé về dáng vóc, hình thể mà cha muốn nói đến tầm vóc của nhân cách, tâm hồn. Con hãy sống can đảm và mạnh mẽ, trong sáng, vững vàng như cha ông đã sống. Có như vậy, khi lên đường bước vào đời sống con mới xứng danh là con của cha mẹ, của đại ngàn thân thương .Như vậy, qua những nghiên cứu và phân tích trên, ta thấy tình yêu thương và niềm kỳ vọng của những người bà, người mẹ, người cha so với con cháu được truyền tải trong những tác phẩm văn học lớp 9 thật thông thường, đơn giản và giản dị mà vô cùng nhân bản, cao quý, thâm thúy. Chỉ ước mong con cháu mình nên người tử tế, biết sống xứng danh với tổ tiên, dân tộc bản địa, quê nhà .

Quả thật, tình cảm gia đình là ngọn lửa ấm, là lời ru ngọt ngào êm ái, là những bài học ân tình sâu sắc, là tất cả những gì thân thiết với tuổi thơ, với cả đời người. Những tình cảm đó đều có sức tỏa sáng, nâng đỡ con người trong suốt hành trình dài rộng của cuộc đời. Mỗi tác phẩm là một vẻ đẹp riêng nhưng đều hướng đến giá trị đích thực của cuộc sống, nhắc nhở chúng ta gia đình là thiêng liêng, cao quý. Để yêu thương, biết ơn, trân trọng và vun đắp thêm hạnh phúc gia đình mình. Những tình cảm đó cần được gìn giữ, phát huy và góp phần làm đẹp hơn nhịp sống chung của quê hương, đất nước.                  

Với bài học kinh nghiệm thời điểm ngày hôm nay, cùng với những chủ đề khác, hy vọng hoàn toàn có thể giúp những em ôn tập, tổng hợp lại những kỹ năng và kiến thức đã học thành những mảng nội dung cơ bản trong chương trình Ngữ văn 9, để những em vận dụng hài hòa và hợp lý trong làm bài thi học kỳ và thi tuyển sinh 10 sắp tới .Đoàn Ngọc Phương( GV trung học cơ sở Ngô Quyền, Tân Bình )

Source: https://dvn.com.vn
Category: Cảm Nang